Klik op foto om te vergroten
In volle coronatijd kon de wereld maar doordraaien met behulp van digitale communicatie. Toch ontbreekt het de wereld net aan een ambitieus doel inzake communicatie.
De 2030 Agenda voor Ontwikkeling, of wat bekend staat als de Sustainable Development Goals (SDGs) of Duurzame Ontwikkelingsdoelen, is overeengekomen door 193 landen. Het is misschien wel de meest ambitieuze gezamenlijke agenda in de geschiedenis van de mensheid. Toch blijft een expliciete rol voor communicatie als specifiek doel met duidelijke targets opvallend afwezig in de SDGs. Maar heel weinig doelen, vooral dan in SDG 16, hebben betrekking op deze sleutelfunctie die menselijke activiteit aandrijft, zeker in de 21e eeuw.
Niets heeft deze vaststelling duidelijker gemaakt dan het uitbreken van de covid-19-pandemie, waarbij de meeste landen over de hele wereld een lockdown oplegden om de verspreiding van het virus te onderdrukken. Vitale economische activiteiten werden stopgezet. De luchtvaartindustrie kwam abrupt tot stilstand. Universiteiten moesten colleges fysiek onderbreken en gingen over op online onderwijs. Online winkelen schoot omhoog. Grote vergaderingen van politici en beleidsmakers, waaronder voorbereidende vergaderingen van G20-leiders, moesten online worden gehouden. Wereldwijde conglomeraten, bedrijfsorganisaties, IT-reuzen sloten hun kantoren.
Slechts 10-20 jaar geleden zou dit een wereldwijde catastrofe zijn geweest. Toch overleefde de wereldwijde gemeenschap voornamelijk op de beschikbare communicatie-infrastructuur. De wereld overleefde op de belangrijkste SDG die de opstellers van de 2030 Agenda voor Ontwikkeling hadden gemist.
De SDGs na de covid-19-pandemie, de 'uitputtingsoorlog' in Oekraïne en toenemende ongelijkheid
De covid-19-pandemie heeft aangetoond waarom communicatie essentieel is voor het overleven van de mens. Dat is een belangrijke les over de rol van communicatie voor het voortbestaan van de wereldeconomie en de samenleving als geheel. De wereldwijde gemeenschap moest steunen op traditionele en sociale media om de aard van het virus, hoe het zich verspreidt en de maatregelen die nodig zijn om de verspreiding van de infectie tegen te gaan, te begrijpen. De pandemie, die begon als een gezondheidscrisis en later veranderde in een regelrechte economische crisis, beïnvloedde de mogelijkheid om elk van de SDGs te bereiken.
Van just in time
naar just in case
Door de covid-19-crisis zijn mensen zich meer bewust geworden van de kwetsbaarheid van wereldwijde toeleveringsketens. Het mislukken van China's zero-covid-strategie geeft aan dat het risico van verstoring van de wereldwijde toeleveringsketens nog steeds niet is geëlimineerd. Als er onderdelen uit het Verre Oosten ontbreken, vallen lopende banden in Europa stil. De paradigmaverschuiving van efficiëntie (just in time) naar grotere veerkracht (just in case) versnelt de verborgen trend naar deglobalisering die al enige tijd aan de gang is.
De discussie over globalisering is weer opgedoken waarbij sommigen beweren dat ‘natiestaten’ belangrijk blijven. Hoewel globalisering de snelle verspreiding van virussen over de hele wereld mogelijk maakt, hebben gezamenlijke nationale acties van regeringen, de particuliere sector, het maatschappelijk middenveld en de wetenschappelijke gemeenschap geleid tot verschillende oplossingen en strategieën op nationaal in plaats van supranationaal of mondiaal niveau.
“Een uitputtingsslag die
beide partijen zullen verliezen”
Bovendien stelt Marc Saxer, hoofd van de Azië-afdeling van de Friedrich Ebert Stiftung, dat de Russische invasie van Oekraïne de wereldorde op zijn kop heeft gezet – en daarmee de energie-, productie-, distributie- en financiële systemen.
Het is "een uitputtingsslag die elke partij denkt te winnen, maar die beide partijen zullen verliezen", aldus Jeffrey Sachs, voorzitter van het UN Sustainable Development Solutions Network. Het is een serieuze tegenvaller in de realisatie van SDG 16 en 17.
De pandemie legde ook grote ontwikkelingsuitdagingen bloot, zoals de digitale ongelijkheid (UN World Social Report 2023). Plots werd het probleem van ongelijkheid, het uitgangspunt van SDG10, nog duidelijker. Volgens de VN dwong covid-19 de sluiting van scholen in 191 landen af, waardoor 1,5 miljard leerlingen en 63 miljoen leraren in het basis- en voortgezet onderwijs werden getroffen. Veel ontwikkelingslanden beschikken niet over de digitale infrastructuur om van fysiek onderwijs over te stappen op online bijlessen. Dat plaatste de kwestie van de digitale kloof opnieuw op de voorgrond.
Zonder communicatie-infrastructuur blijft het aanpakken van de digitale kloof een luchtspiegeling. De leiders van de Agence Universitaire de la Francophonie (AUF), de Association of Commonwealth Universities (ACU) en de International Association of Universities (IAU) vertegenwoordigen meer dan 2000 universiteiten wereldwijd. Op het United Nations High-Level Political Forum (HLPF) in 2022, zijn ze het eens geraakt dat internationale samenwerking in het hoger onderwijs nodig is om de dringende uitdagingen van de wereld op te lossen en duurzame ontwikkeling te realiseren.
Optimisme weg?
Eén van de belangrijkste bevindingen van het Sustainable Development Report 2020 was dat de wereld – dus vóór de covid-19-uitbraak - vooruitgang boekte in de richting van de SDGs. Maar sindsdien is dit optimisme verdampt.
Hoewel geen enkel land op schema lag om de SDGs te behalen, wijzen recentere rapporten op aanzienlijke verschillen in vooruitgang, zowel tussen doelen als tussen landen.
In een analyse, gepubliceerd in het gezaghebbende World Development, vragen Moyer en Hedden zich af hoe haalbaar de SDGs zijn onder de huidige omstandigheden. Ze wijzen op moeilijkheden voor sommige SDG-indicatoren (toegang tot veilige sanitaire voorzieningen, voltooiing van de middelbare school en kinderen met ondergewicht) die niet kunnen worden opgelost zonder een aanzienlijke verschuiving in het binnenlandse en internationale hulpbeleid en de prioritering ervan.
Bovendien noemen Moyer en Hedden 28 bijzonder kwetsbare landen die naar verwachting geen van de negen doelstellingen voor menselijke ontwikkeling zullen halen zonder substantiële internationale hulp en financiële steun.
Drie cruciale factoren
Realisatie van de 2030 agenda kan volgens ons alleen op basis van de volgende drie factoren.
1- Financiën
De kritische vraag die in diverse fora wordt gesteld over de SDG’s eindigt steevast met de vraag: wie gaat het financieren? Waar zal het geld vandaan komen? Hoe kunnen lage- en middeninkomenslanden voldoende middelen genereren om de ontwikkelingsagenda 2030 te financieren?
Hoewel elk land zijn eigen prioriteiten heeft, blijft het betalen van de rekeningen voor de SDGs een delicate zaak. De Asia-Europe Foundation berekende in 2020 dat “de totale investeringskosten om de SDG’s tegen 2030 te bereiken tussen de 5 en 7 biljoen dollar per jaar bedragen op mondiaal niveau en tussen de 3,3 en 4,5 biljoen dollar per jaar in ontwikkelingslanden. Dit impliceert een gemiddelde investeringsbehoefte van 2,5 biljoen dollar per jaar in ontwikkelingslanden”.
Er moet een aanzienlijke inspanning worden geleverd via de particuliere sector en filantropen. Hoewel regeringen en gewone mensen hard zijn getroffen door de gezondheids- en economische impact van covid-19, was het in zekere zin goed nieuws voor miljardairs, van wie velen hun rijkdom astronomisch hebben zien groeien. “Het vermogen van miljardairs is meer gestegen in de eerste 24 maanden van covid-19 dan in 23 jaar samen. De totale rijkdom van 's werelds miljardairs is nu gelijk aan 13,9 procent van het wereldwijde bbp. Dit is een verdrievoudiging (tegenover 4,4 procent) in 2000”, aldus het rapport van Oxfam International uit 2022, getiteld “Profiting from Pain”.
Op de Forbes-miljardairslijst van 2023 staat bovenaan Bernard Arnault, president van Louis Vuitton, gevolgd door Amerikaanse miljardairs zoals Elon Musk van Tesla, Amazon-eigenaar Jeff Bezos; Larry Ellison van Oracle, Warren Buffett van Berkshire Hathaway, Bill Gates, oprichter van Microsoft; alsook Mark Zuckerberg van Facebook, intussen Meta. Deze miljardairs, samen met de meer dan 2000 andere miljardairs van over de hele wereld, zijn rijk genoeg om substantiële vooruitgang te financieren bij sommige van de SDGs.
2- Politieke wil
De tweede belangrijke factor die kan helpen bij het behalen van de SDGs is politieke wil. Veel landen hebben ambitieuze nationale ontwikkelingsplannen opgesteld die er op papier goed uitzien. Maar hoeveel van die plannen worden uiteindelijk gerealiseerd?
Wanneer het lot van een land met succes wordt veranderd door de effectieve implementatie van nationale plannen, kan men dergelijke prestaties niet los zien van de sterke politieke wil van de leiders. Het voorbeeld van China spreekt voor zich.
De cruciale vraag die gesteld moet worden is of die politieke wil er is. VN-secretaris-generaal, Antonio Guterres, reageerde op een tussentijdse evaluatie van de Duurzame Ontwikkelingsdoelen: “Het is onvermijdelijk dat er nog één cruciaal ingrediënt ontbreekt. Politieke wil. Zonder politieke wil ondernemen noch de publieke opinie, noch de stakeholders voldoende actie”. Dit is waar de uitdaging om de SDGs te behalen ligt, het draait om echte politieke wil.
3- Communicatie voor ontwikkeling
De derde factor is de behoefte aan robuuste communicatie voor ontwikkeling en sociale verandering, zodat de politieke wil kan worden overgebracht op alle belanghebbenden. Leiders die verandering inspireren, doen dat met de communicatiemiddelen die in hun tijd beschikbaar zijn.
Terwijl het digitale tijdperk sociale systemen ontwricht en transformatie stimuleert op een schaal en in een tempo dat ongeëvenaard is in de geschiedenis, blijven de SDGs vrij stil over dit onderwerp. Tegenwoordig bepalen digitale technologieën inderdaad wat we lezen en consumeren, hoe we stemmen en hoe we omgaan met elkaar en de wereld om ons heen.
Er ontstaan veel risico's en onzekerheden, waaronder bedreigingen voor individuele rechten, sociale rechtvaardigheid en democratie, allemaal versterkt door 'de digitale kloof' - de verschillende snelheid van internetpenetratie en toegang tot digitale technologieën over de hele wereld.
Communicatie voor sociale verandering moet ook rekening houden met de uitdaging van verkeerde informatie bij het initiëren van communicatiestrategieën. Daarom zijn de communicatiestrategieën van de Wereldbank, UNICEF of de WHO niet alomvattend genoeg.
Ten eerste hielden ze geen rekening met de uitdagingen van infodemics en nepnieuws bij het aanpakken van de covid-19-pandemie. De tweede tekortkoming is dat de strategieën weinig wetenschappelijke communicatie bevatten om het publiek bewust te maken van hoe gezondheidswerkers beslissingen nemen en het publiek adviseren over de veiligheid ervan. Desinformatie is een kritieke factor die de uitdagingen verergert die communicatie voor ontwikkeling en sociale verandering moet aanpakken. Technologie, sociale verandering en menselijk gedrag zijn met elkaar verbonden; maar hun impact blijft complex.
Een ander tijdschema en hoofddoel nodig
Om al deze redenen moeten de VN en de rest van de internationale gemeenschap realistisch zijn en de Agenda 2030 voor Ontwikkeling herzien door de tijdlijn te verschuiven van 2030 naar 2050.
Sommige regionale organisaties, zoals de Afrikaanse Unie, gaan nog verder. Ze hebben de datum voor het bereiken van hun ontwikkelingsdoelen uitgesteld tot 2063.
Bovendien moeten de SDGs prioriteit krijgen, met SDG1 over de uitroeiing van extreme armoede als hoofddoelstelling voor de komende 10 jaar. Het uitbannen van extreme armoede zal waarschijnlijk ook implicaties hebben voor andere SDGs, met name SDGs 2, 3, 4, 5 en 6.
Pogingen om extreme armoede uit te roeien mogen niet gebaseerd zijn op slogans, maar moeten worden ondersteund door regeringen, financieringsinstanties, donoren en filantropen, wat wordt gezien als de beste kans om de mensheid te redden.
Er moet serieus worden nagedacht over de post-covid-19-wereld vanwege de impact van de lockdown op de wereldeconomie. Sommige regeringen, multinationale instellingen en de particuliere sector haasten zich om werken van op afstand te institutionaliseren. Als tussenmaatregel heeft thuiswerken aanzienlijk bijgedragen aan het verminderen van de impact van de pandemie, maar wat is de impact van thuiswerken op de toekomst van werk in een post- covid-19-wereld?
Zal de sluiting van kantoren, bedrijven en andere ondernemingen voor werken van op afstand de kansen op het behalen van de SDGs versnellen of verkleinen? Zijn er voldoende gegevens om de beleidsbeslissingen over een permanente werkcultuur op afstand te ondersteunen? Welke invloed heeft dit op de inzetbaarheid van laaggeschoolde en ongeschoolde arbeiders?
SDG’s zijn er niet om geld te
besparen of winsten te vergroten
Dit zijn vragen waar beleidsmakers over moeten nadenken. De SDGs zijn bedoeld om sociale inclusie te bevorderen en ongelijkheid te verminderen, niet om geld te besparen of de winsten te vergroten.
Door het behalen van de SDGs te ambiëren in 2050, zal er voldoende tijd zijn om de tot dusver geboekte vooruitgang opnieuw te evalueren, ontbrekende doelstellingen, zoals SDG 18 over Communicatie voor Iedereen, aan te vullen en het verloren terrein van de SDGs te overbruggen.
Het zal de wereldgemeenschap ook de tijd geven om strategieën te bedenken voor het omgaan met de mogelijke opkomst van rechtse, populistische en nationalistische regeringen, die de SDGs kunnen beperken door hun minachting voor multilateralisme. En er moeten plannen worden gemaakt om de volgende rampen die het behalen van de SDGs in de weg kunnen staan, in te perken.
Bij wijze van besluit
De huidige angst voor wereldwijde conflicten in plaats van wereldwijde samenwerking dwingt ons om onze strategieën en benaderingen te heroverwegen. De covid-19-pandemie vestigde de aandacht op het feit dat ontwikkelingsinterventies multidimensionaal moeten zijn om degenen die het hardst worden getroffen te ondersteunen en hun weerbaarheid te vergroten.
Een bijkomend doel – SDG18: Communicatie voor Iedereen – is noodzakelijk als we getuige willen worden van een wereld die vrij is van armoede, ongelijkheid en waar kwesties als klimaatverandering en aantasting van het milieu worden aangepakt.
Jan Servaes & Muhammad Jameel Yusha'u
Jan Servaes (PhD) was UNESCO Chair in Communication for Sustainable Social Change
Muhammad Jameel Yusha'u is de hoofdredacteur van het Africa Policy Journal aan de Harvard Kennedy School
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Zie ook de Pala artikelreeks van Jan Servaes: Communicatie in het COVID-19 tijdperk
Zie voor meer informatie:
Jan Servaes & Muhammad Jameel Yusha'u (eds) (2023), SDG18 Communication for All, Volume 1, The Missing Link between SDGs and Global Agendas, Palgrave/Springer
Jan Servaes & Muhammad Jameel Yushau (eds.) (2023), SDG18 Communicaton for All, Volume 2, Regional Perspectives and Special Cases, Palgrave/Springer