Wat te onthouden van 2014
vanuit democratisch oogpunt?
Honderd jaar nadat de kanonnen van augustus de Eerste Wereldoorlog echt lieten losbarsten, maakte 2014 duidelijk dat we opnieuw heel gevaarlijk leven. Dat is zeker zo voor wie veel belang hecht aan een menselijke samenleving: het perspectief van een economie en samenleving die tegelijk ecologisch, sociaal en democratisch zijn, is meest cruciaal voor onze journalistieke kijk op de wereld. Het oriënteert ons wanneer we onderzoeken hoe onze wereld eraan toe is, en ook als we de vragen stellen waar het naartoe moet en hoe we daar dan kunnen geraken. (1) Wat valt er dan vooral te onthouden van 2014 vanuit democratisch oogpunt?
Extremisme is terug van nooit weggeweest
Op ramkoers met democratie en mensenrechten
Extreemnationalisme en extreemrechts, religieus en levensbeschouwelijk gedreven extremisme, communisme en extreemlinks, neoliberaal en financieel extremisme… allemaal hebben ze gemeen dat ze opgebouwd zijn uit dogma’s die geen enkele tegenspraak dulden. Allemaal liggen ze in hetzelfde dodelijke ziekbed dat de ‘andere’ niet wil en kan erkennen, tenzij als vijand. Allemaal liggen ze op ramkoers met democratie en mensenrechten. (2)
Rampzalig verbond
Extreemnationalisme en extreemrechts staan zeker in Europa, in Hongarije, Frankrijk en tal van landen, opnieuw op uit de macabere ruïnes waarin ze dit continent achterlieten in Wereldoorlog II, na het op de meest onmenselijke wijze te hebben gegeseld. Meestal gaat dit extremisme samen met vreemdelingenhaat, een onzalig verbond. Politiek, samenleving en media zijn vrij alert voor dit fenomeen.
Geen plaats voor ‘andere’ overtuigingen
Zoals extreemnationalisten geen plaats zien voor ‘andere’ mensen, zo zien religieus gedreven extremisten geen plaats voor ‘andere’ overtuigingen. Alleen het eigen gelijk telt, ‘hun’ godsdienst, en alleen hun interpretatie ervan, moet het leven van iedereen regelen. Zij willen niet aanvaarden dat er plaats en erkenning moet komen voor en van democratie en persoonlijke vrijheden, waaronder trouwens de vrijheid van religie. Religieuze intolerantie en fundamentalisme, en politiek misbruikte religie vormen een oud zeer, de wereld rond. Wat zich afspeelt in o.a. Syrië, Irak, Pakistan, India, Nigeria en elders confronteert de wereld met een etterende wonde waarvan ze te makkelijk de blik afwendt: gewelddadig fundamentalisme blijft de menselijke samenleving bedreigen.
De communistische systeemfout
Nog minder kritische aandacht krijgt de opgang van extreemlinks in Duitsland en elders. Onterecht want nooit is het gelukt om een communisme met een menselijk, democratisch gelaat te laten functioneren. En is er ooit één extreemlinkse partij in geslaagd om intern democratisch te werken? Andersdenkenden worden uitgeschakeld, in alle mogelijke varianten van uitvoering, van verbanning en schijnproces tot (digitale) moord… binnen en buiten de partij. Hoe idealistisch vele nieuwe jongcommunisten altijd zijn, hoe gerechtvaardigd hun verzet tegen onrecht ook kan zijn, er blijft het onverwerkte gore verleden, de systeemfout die extreemlinks steeds opnieuw op voet van oorlog plaatst met elke vorm van open samenleving en volwaardige democratie.
Financiële roofridders
Dan is er dat extremisme dat te zelden als dusdanig wordt gepresenteerd, dat van de financiële terreur. Onder de vlag van het neoliberalisme gaan de moderne roofridders van het financiële kapitalisme hun gangen. Elke seconde gijzelen ze de reële economie van de mensen en plegen ze hun moorddadige aanslagen op de inkomens van miljarden mensen en op de draagkracht van de planeet, ons grootste kapitaal waarvan we moeten leven. Honderden miljoenen verdienen door hun toedoen te weinig om fatsoenlijk rond te komen, tientallen miljoenen worden definitief richting ondervoeding en hongerdood gedreven. Dit alles kan enkel omdat we toestaan dat de beurzen en de financiële markten de democratieën constant onder het zwaarste oorlogsvuur nemen en een politiek forceren die 99 procent van de mensen zou afwijzen indien zij daar goed geïnformeerd en democratisch over zouden kunnen beslissen. Maar, dat is wel zeker, onze economie is door deze financiële terreur allerminst democratisch.
Springlevende dictators en
sluipend digitaal totalitarisme
Om te eindigen verdienen ook de dictatoriale ontsporingen van de macht de nodige aandacht. Al te makkelijk worden dictaturen immers als relicten uit het verleden beschouwd. Dat zijn ze niet. Van Syrië tot Rusland en in tal van Afrikaanse en te veel andere landen zijn dictators en dictatoriale evoluties springlevend.
Daarnaast is er de steeds indringender dreiging van wat verdacht veel kenmerken begint te vertonen van een digitaal totalitarisme dat alles wil en kan weten van burgers, bedrijven, organisaties en instellingen waar dan ook. Het zijn de geheime diensten van de zich heel democratisch voordoende Verenigde Staten en Groot-Brittannië die de Duitse kanselier afluisteren of het wereldwijde netwerk van telecombedrijf Proximus hacken, niet om heel gericht terroristen te volgen maar om alle informatie te capteren die ze maar in handen kunnen krijgen… zonder enige democratische controle op hun activiteiten. Daar zijn zelfs de zogenaamde betere democratieën lang niet mee in het reine.
Na de moordende beeldenstorm
Maar ook al ligt de democratie onder vuur, het is opvallend dat de macht uiteindelijk niet noodzakelijk uit de loop van een geweer blijft komen. De veerkracht van mensen en samenlevingen om zelfs onder de moeilijkste omstandigheden hun rechten te blijven nastreven is gelukkig heel groot.
Het communisme mocht dit ervaren toen het eind vorige eeuw grotendeels heel plots ten onder ging, met voorop de satellietstaten van de toenmalige Sovjetunie. Vooral jammer voor de Russen dat het ruim 70 jaar duurde, en dat ze nog altijd opgescheept zitten met de nare erfenis die het zo moeilijk maakt om echte democratie te laten wortelen.
Dictatoriale regimes in Afrika, het Midden-Oosten en elders ondervinden dat burgers niet meer zo meegaand zijn. Dat is vooral zo omdat die burgers erin slagen zich te verenigen in de meest diverse bewegingen en organisaties die weerwerk bieden aan machtsmisbruik en zich verzetten tegen elke overdreven machtsconcentratie.
En heel recent, al meteen na de moordende beeldenstorm op de redactie van Charlie Hebdo, laat de Franse democratie haar politionele tanden zien en toont vooral de Franse samenleving in tal van massademonstraties in de straten en in de sociale media haar verzet en weigering om toe te geven aan extremisme dat op een gewelddadige wijze de menselijke en democratische waarden aanvalt.
Dirk Barrez, 15 januari 2015
Dit is het eerste deel van het essay ‘We leven gevaarlijk’.
Voor deel 2 van essay ‘We leven gevaarlijk’ – 'Sociale en ecologische ravage' - klik hier
Voor deel 3 van essay 'We leven gevaarlijk' - 'Weg van de catastrofe’ - klik hier
(1) De PALA lezer kent onze insteek, en dat is belangrijk. Alle journalisten hanteren al dan niet bewust een ideeënkader. Meest desinformerend is wanneer journalisten beweren of, nog erger, denken volkomen neutraal en objectief te informeren, zeker wanneer ze menen dat er geen alternatieven zijn voor wat ze poneren. Journalisten die zich niet eens bewust zijn van hun ideologische vooringenomenheid zijn feitelijk hun beroep onwaardig.
(2) De aandacht voor extremisme was er al uitgebreid in het boek ‘Ik wil niet sterven aan de XX ste eeuw. Over leven in de 20ste eeuw’ (1999) – klik hier voor de e-boek versie (2001-2002)
