Waarom blijven beleids- en opiniemakers zo hardnekkig geloven in technologische innovatie om klimaat en andere ‘existentiële’ planetaire crises op te lossen? Die gaat niet goed samen met een ‘groene’ economie. Daarvoor is meer nodig dan redeneren en rekenen.
‘De klimaatcrisis vraagt om een ongeziene transformatie’ betoogt Ine Renson in het artikel ‘Een groene wedloop naar de top’ (DS 3maart 2023). ‘De snelheid waarmee het klimaat afstevent op gevaarlijke kantelpunten […] noopt ons om de fundamenten van het systeem te herdenken.
Met ‘het systeem’ verwijst Ine Renson naar een geglobaliseerde economie gebaseerd op het vrijhandelsdenken. Het fundament dat moet veranderen, zo begrijp ik haar betoog, is het vrijhandelsdenken dat vervangen dient te worden door een nieuwe geleide aanpak.
‘Nieuwe’ overheidsgeleide aanpak blijft steunen op oude fundamenten
Daartoe geeft de VS met de Inflation Reduction Act (IRA) een aanzet. Daarmee wil Joe Biden honderdduizenden jobs creëren en de Chinese hegemonie breken in de markt voor hernieuwbare energie. Dat plan lokte bij de Europese Unie een tegenzet uit in de vorm van een groot fonds voor nieuwe technologieën dat van Europa een magneet voor industriële innovatie moet maken.
Uiteindelijk komt het er dus op neer dat het nieuwe fundament gebaseerd blijft op minstens een paar oude fundamenten, namelijk competitie en technologische innovatie.
Technologisch gedreven industrialisering voert sneller naar crises
Waarom blijven beleids- en opiniemakers zo hardnekkig geloven in technologische innovatie om het hoofd te bieden aan de ‘existentiële’ crisis van onze planeet. De op technologische innovaties gebaseerde industrialisering die zich verder uitbreidt over onze planeet en ook steeds intenser wordt, brengt de kritische kantelpunten alleen nog sneller dichterbij. Lees bijvoorbeeld over de sociale en ecologische impact van Artificiële Intelligentie (AI) in de voorpublicatie van het boek ‘Wij Robots’ van Lode Lauwaert, professor techniekfilosofie van Artificiële intelligentie aan de KULeuven. (1)
Dat hoeft ons niet te verwonderen want in hoofdzaak blijft technologische innovatie in een kapitalistisch economisch systeem bedoeld om de productiviteit te verhogen, lees meer producten op de markt te brengen tegen minder (loon)kosten voor arbeiders en bedienden.
Technologische innovaties doen
energie- en materialenhonger toenemen
Maar technologische innovatie gaat niet goed samen met een ‘groene’ economie, om de simpele reden dat technologische innovaties de energie- en materialenhonger alleen maar doen toenemen. Niet alleen voor de productie van technologische infrastructuur, ook voor het laten functioneren ervan is energie nodig, en een derde keer is energie nodig om de technologische producten te recycleren. Pure ecologische winst wordt het nooit.
En dan is er nog de kwestie wat het niet te recycleren afval betekent voor de vervuiling van lucht-, land-, en watersystemen op onze planeet. De Roemeense wiskundige, statisticus en econoom Georgescu-Roegen, tevens Nobelprijslaureaat, heeft op theoretische gronden uitgewerkt waarom dit niet kan. Lees hierover verder op Nicholas Georgescu-Roegen - Wikipedia
De fundamenten die we echt moeten herdenken
We moeten inderdaad de fundamenten van ons systeem herdenken. Maar die fundamenten zijn dan ons blinde geloof in technologische innovatie en ons vertrouwen in wereldwijde competitie.
IJveren voor steeds meer welzijn
Wat als we als maatschappij nu eens niet zouden ijveren voor een voortdurende toename van welvaart, maar voor een voortdurende toename van welzijn? In een wereld waarin de kloof tussen rijk en arm zo wraakroepend groot is, moet het mogelijk zijn het welzijn in één klap te verbeteren door gestaag toe te werken naar een rechtvaardige verdeling van welvaart en rijkdommen.
Zowel de armen die te weinig hebben om een menswaardig leven te leiden, als de rijken voor wie de drempel van nog meer geluk dankzij bijkomende rijkdom al lang overschreden is, zullen er wel bij varen.
IJveren voor steeds meer samenwerking
Als we als maatschappij nu eens niet zouden gaan voor meer competitie, maar voor meer fysieke en cognitieve samenwerking. Fysieke arbeid - afgestemd op de juiste doelen - is milieuvriendelijker dan artificiële arbeid en verschaft meer sociale cohesie.
Een controversieel pleidooi, maar willen we crises echt afweren?
Ik besef dat mijn pleidooi zeer controversieel is. Het zij zo, we willen toch de transformatie realiseren die ons kan helpen om de existentiële crises die ons bedreigen af te weren, of toch niet echt?
Wetenschappers, ook deze transformatie is een uitdaging waar u als exacte of humane wetenschapper/ster een vette kluif aan heeft: ze vereist socio-technische innovaties, wijze combinaties van sociale en technologische vernieuwingen waarin zowel exacte als humane wetenschappers hun rol met verve dienen te spelen.
Het oplossen van de ‘existentiële’ planetaire crisis vraagt om meer dan redeneren en rekenen. Het vraagt te kiezen voor democratisch gelegitimeerde doelen. Dit betekent niet dat alle technologie uit den boze is. Maar laten we kritisch zijn en alleen deze technologische innovaties toelaten die een maatschappelijke meerwaarde hebben, niet alleen hier en nu, maar ook wereldwijd’ en in de toekomst.
Marian Deblonde - natuurkundige, filosofe, dr. in de milieueconomie
Zij schreef deze opinie in persoonlijke naam
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Voetnoten
(1) Voorpublicatie: Lauwaert Lode, ‘Wij, robots. Een filosofische blik op technologie en artificiële intelligentie’
(2) Zie mijn artikel Responsible Research and innovation
Lees ook
Milieucrisis niet gebaat bij techno-fictie |2-8-2021
Economische groei via groene technologie: voorschrift voor totale zelfvernietiging |11-9-2020
Een planetaire waarheidscommissie |25-8-2022
Verbinding als strategie voor een duurzame toekomst | 20-7-2020
Onverantwoord vooruitgangsgeloof | 15-5-2019
