De schade en de scherven van het Dexia-debacle zijn niet te overzien. Het is heel verleidelijk om te doen alsof alles wel zal passeren, zeker voor wie boter op het hoofd heeft. Maar onze gemeenten – het meest democratische bestuursniveau – zijn hun Gemeentelijke Holding en hun bank kwijt, dat is de pijnlijke werkelijkheid. En de grootste werknemersbeweging ziet, na haar bank te hebben verkwanseld, haar Arco kapitaal samen met Dexia in rook opgaan. Dit is een zwaar verlies van economische democratie. Er dringen zich vervelende maar essentiële vragen op bij onze geldzaken.
Even recapituleren. Waarom telde dit land onder zijn talrijke banken ooit een Gemeentekrediet en een coöperatieve werknemersbank Bacob?
Saai misschien voor CEO’s maar wel de basis van onze welvaart: spaarbankieren, meer moet dat niet zijn
Net als bij de ASLK en andere spaarbanken was dat om een veilige, betrouwbare haven te zijn voor het spaargeld van de doorsnee Belgen. Die kregen een redelijk intrestpercentage en geen zogenaamde financiële wonderproducten die vooral bestaan om de beste klanten op te lichten.
Anderzijds dienden die banken om dat geld uit te lenen voor verstandige en nuttige zaken, een huis bouwen of verbouwen, gemeenten die investeren in fietspaden, een bibliotheek of goed waterbeheer, ondernemers en zelfstandigen die werk maken van producten en diensten waar een reële behoefte aan is.
Het geld oriënteren naar waar het meest nuttig is in de echte wereld, meer moest dat niet zijn. Saai misschien voor would-be CEO’s die graag vertoeven in Parijs of Hong Kong maar wel de basis van onze welvaart.
Minder saai: een fantoombank blazen
Die betrouwbare en goed presterende banken Gemeentekrediet en Bacob waren de historische voorgangers van wat later de Belgische grootbank Dexia werd. Gedreven door grootheidswaanzin van management en een instemmend bestuur evolueerde deze tot een internationale financiële luchtbel met een balanstotaal dat het ooit tot een van de allergrootste banken maakte…
… tot ze implodeert en slechts scherven achter laat in de handen van een verbouwereerde samenleving. Spreken van een luchtbel is echt niets te veel voor een ‘bank’ waarvan de topmanager zelf zegt dat het een hefboomfonds was dat de meest desastreuze ‘investeringen’ deed (dit begrip is hier zelfs ongepast) met de meest kortlopend geleende financiering.
Na de val zitten we met een financieel miljardengat, de Dexia restbank of bad bank, waarvan niemand weet hoe groot het is (ook dat begrip ‘bank’ is eigenlijk ongepast voor het fantoom Dexia).
Daarnaast hebben we nu eindelijk – tegen heug en meug van al wie denkt iets te zeggen hebben in dit land – een overheidsbank. Ook van die Dexia Bank België is echter niet juist geweten wat er zoal verborgen zit aan potentiële verliezen in de virtuele of echte schuiven van die bank
In een echte democratie komt er een onderzoekscommissie
Het is een goede zaak dat de voorbije dagen meer politici eindelijk wakker geraken, en geen genoegen nemen met de uitleg van betrokkenen in de val van Dexia en de Gemeentelijke Holding. Beter laat dan nooit.
Maar laten we ernstig wezen. In een echte democratie moet er nu wel degelijk een parlementaire onderzoekscommissie komen. Want in deze affaire zijn er die boter op het hoofd hebben, de bevolking moet weten wie allemaal zo ondoordacht onze welvaart op het spel zetten, en hoe die knoeiers dat dan wel geflikt hebben.
Laten we alvast beginnen met een aantal vragen die toch moeten worden gesteld en beantwoord.
Kunnen bestuurders bij zulk fiasco zo maar beweren dat hen niets te verwijten valt zoals de voorzitter van de Gemeentelijke Holding beweert? Zouden zij daarmee voldoen aan hun verantwoordelijkheid? Die nonsens gelooft toch niemand.
Het algemeen belang: ook saai?
Deze bestuurders zijn verkozen om het algemeen belang te dienen. Als het over geldzaken gaat – als het ware het bloed in de aderen van onze economie en samenleving – dan vereist het algemeen belang het uitbouwen van zekerheden, van veilige en efficiënte instrumenten zowel voor spaarders als voor al wie nuttig gebruik kan maken van dat spaargeld om welvaart te creëren. Net daarom hadden de gemeenten hun Holding en hun Gemeentekrediet.
Toen ze hun Gemeentekrediet lieten opgaan in Dexia, was de gemeentelijke holding één van de grote en in principe stabiele aandeelhouders van deze ambitieuze grootbank – waarbij ambitieus zeker vanaf 2007 voor wie wilde zien verkeerdelijk bleek te staan voor ondoordacht, roekeloos en dus eigenlijk domheid.
Een gokparadijs voor doldwaze managers
Als de bestuurders van de holding en van Dexia hun opdracht ernstig namen, moesten ze er vooral op toezien dat Dexia minstens even goed de betrouwbare diensten garandeerde die het vroegere Gemeentekrediet bood. In geen geval konden ze tolereren dat hun nieuwe bank een gokparadijs voor doldwaze managers werd.
Ze lieten het onder hun ogen toch gebeuren. Wat nu absoluut onaanvaardbaar is van bestuurders zijn antwoorden als: “Wij wisten van niets”, “Dit kon niemand voorzien” en ‘Wij hebben geen fouten gemaakt’. Hoezo? Mag dat dan, dat ze gewoon toekijken hoe zowel de Gemeentelijke Holding als de bank van een stabiel en betrouwbaar instituut tot een hefboomfonds – versta goktent – verworden? Gaan we hen echt toestaan om hun onverantwoordelijkheid te institutionaliseren? Waartoe dient dan hun bezoldigd mandaat om te besturen?
Een begin van uitleg bij groep Arco
En wat met de bestuurders van groep Arco? Volgende vrijdag verschijnt er eindelijk in Visie – het blad van het ACW – een artikel over de val van Dexia. Ook hier is toch vooral vergoelijking te lezen.
Zoals dat het niet anders kon dan Bacob onder te brengen in een grotere bank want schaalvergroting was onvermijdelijk, aldus de ‘deskundigen’. Het is maar de vraag welke deskundigen, en hoe deskundig ze wel zijn. Zou de werknemersbeweging ook het verdict aanvaarden van al die ‘deskundigen’ die vinden dat de index en het brugpensioen moeten worden afgeschaft, en dat het niet anders kan dan dat onze sociale zekerheid moet inbinden?
Wat dan met de veel kleinere en wel gezonde VDK spaarbank?
En over de grond van die bewering zelf, wat dan met de veel kleinere VDK spaarbank – uit diezelfde werknemersbeweging – die een betrouwbare en gezonde bank is gebleven in tegenstelling tot Dexia zelf? Wat van die vele honderden kleinere banken in België en vele andere landen die we niet moesten redden?
Ook geen kritische zin over het ontsporen van een model dat lange termijnleningen financiert met geld dat je op de duur van dag tot dat moet lenen. Echt waar, in vergelijking met de robuustheid van het oude Gemeentekrediet model is dit van in het begin te zien als een sterk verhoogde kwetsbaarheid, veel hoger dan in elke andere grootbank.
Dan moet men de zaken ook niet voorstellen alsof men door zwaar onweer is getroffen waar niets aan te doen is. Nog eens, kleine spaarbanken zoals de eigen ‘zusterbank’ VDK trotseerden het noodweer zonder problemen.
Als men dan echt met de ‘grote jongens’ wil spelen, hoe konden ze dan zo naïef zijn en niet echt op hun knikkers letten? Er valt in Visie nu te lezen dat er vragen zijn gesteld over onaanvaardbare risico’s in de Verenigde Staten en over de geldstromen van België naar Frankrijk (hetzelfde doet zich op dit ogenblik trouwens ook voor bij BNP Paribas Fortis).
Waarom wel vragen maar geen daden?
Hopelijk is dat ook echt zo, de bewijzen zitten niet bij het artikel. Maar vooral, als men echt die fundamentele vragen heeft en geen valabele antwoorden, hoe kan men dan het vertrouwen blijven schenken aan het management? Waarom is er niet zwaar op tafel geklopt? Waarom heeft men die Belgische bank niet opnieuw gemaakt? Of waarom bracht men geen grootscheeps engagement in de VDK Spaarbank of in een nieuwe coöperatieve bank in stelling?
Er word ook aangegeven dat Groep Arco nog altijd in de restbank zit waar, aldus het artikel in Visie, “nog heel veel overblijft” met onder andere de Luxemburgse en de Turkse bank. Maar alleen al de vrijwillige afwaardering met vijftig procent van de Griekse obligaties in die restbank die de Europese Unie vandaag van de banken vraagt, hapt een enorm deel van de mogelijke opbrengst van die banken weg. Om nog te zwijgen over de vele tientallen andere twijfelachtige miljarden euro obligaties en leningen in die restbank. Jawel, dat zijn de miljarden die voor het grootste deel door ons land België worden gewaarborgd. Het is niet vergeten in het Visie artikel.
Veel blijft onduidelijk
Zowel de Gemeentelijke Holding als Groep Arco blijven tal van antwoorden schuldig.
Waarom afstappen van de zo succesvol gebleken formule om een veilige, betrouwbare haven te zijn voor het vele Belgische spaargeld en met dat geld de reële economie en de echte welvaartsproductie vooruit te helpen?
Hoe zit dat nu eigenlijk met de geldstromen naar Frankrijk? Is men werkelijk zo naïef om niet te bedenken dat zoiets het wel heel moeilijk maakt om de afsplitsing van de Belgische bank aan de onderhandelingstafel te bewerkstelligen?
En waarom is men zo gastvrij om de risico’s die aan Franse zijde zijn opgebouwd, zo talrijk te verwelkomen aan Belgische kant?
Waarom mordicus vasthouden aan een wankel en zelfs hoogst instabiel bancair model? Alleen maar om de grootste te hebben? Omdat de overheid de bank toch moet overeind helpen?
Hoe kan het dat de bestuurders jaar na jaar het management verder een fantoombank laten blazen en hen hun instemmende goedkeuring geven? Wanneer zijn er welke kritische vragen gesteld? Wat waren de antwoorden? En waarom leidden die niet tot het onthouden van het vertrouwen in het management?
Waarom nog na de crisis van 2008 weigeren om versneld zijn risicovolle portefeuille af te bouwen? Waarom zelfs lobbyen daarvoor bij de Europese Unie?
Hoeveel risico zit er nu eigenlijk in de afgesplitste Dexia Bank België, met andere woorden hoeveel risico is er hier nog maar eens in de schoenen van de belastingbetaler geschoven?
Waarom zo onverantwoord omspringen met het vertrouwen van de gemeenten, de burgers, de klanten en de coöperatieve aandeelhouders?
Waarom de holding en de bank op het spel laten zetten en de democratische greep die men had op de economie – zo moeizaam en geduldig opgebouwd in tientallen jaren door gemeenten en de christelijke werknemersbeweging – te moeten lossen voor loze beloften, voor een fantoom?
Wanneer krijgen we nu te horen van gemeenten en Arco dat ze zich zwaar hebben vergist én dat ze fouten hebben gemaakt? Dat de ‘zogenaamde’ deskundigen’ allesbehalve deskundig waren, om niet te zeggen dat het tegendeel waar was?
Had men echt niet al veel vroeger in de gaten dat het vroegere model van Gemeentekrediet en Bacob onder alle oogpunten beter was? Ver moest er niet worden gekeken, want de VDK spaarbank was jaar na jaar géén probleembank. Waarom is er al die tijd geen drastisch initiatief ontplooid voor de oprichting van een nieuwe spaarbank en de snelle versterking van VDK?
Hoe gaan ze nu het spaarbankieren in handen van de samenleving herstellen? Wat zijn ze nu eigenlijk van plan om het verloren vertrouwen te herwinnen én om de losgeslagen macht van het geld opnieuw aan banden te leggen én te laten renderen voor mens en samenleving?
Hoe krijgen we in plaats van spookbanken
opnieuw een betrouwbaar geld- en kredietsysteem?
Het zijn ook vragen voor alle betrokken politici, toezichthouders, administraties? Hoe is het mogelijk dat zij dit lieten gebeuren, dat de cruciale publieke functie van een goed spaar- en kredietwezen dat de banken Gemeentekrediet en Bacob mee verzekerden tot bijna ieders tevredenheid, zoveel geweld kon worden aangedaan door de nieuwe spookbank Dexia?
Kunnen bestuurders zo maar beweren dat hen niets te verwijten valt als ze jarenlang hun betrouwbare bank laten verworden tot een goktent? Zouden zij daarmee voldoen aan hun verantwoordelijkheid? Moet de samenleving met zoveel (on)zin voor verantwoordelijkheid echt vrede mee nemen?
En aan allemaal ook die maatschappelijk meest relevante vraag: hoe gaan ze onze samenleving opnieuw helpen aan betrouwbare banken, aan een geld- en kredietsysteem dat ons spaargeld verstandig weet aan te wenden om onze welvaart te verzekeren? Want dat ze die zekerheid hebben verspeeld, is wel de grootste stommiteit van allemaal.
Wat alvast zou kunnen helpen, is dat de spookrijders nu de baan ruimen voor diegenen die al lang sceptisch waren over de Dexia keuze. Want die zijn er gelukkig ook, zowel bij de gemeenten als in de werknemersbeweging al lieten ze de spookrijders jammer genoeg al die tijd vrij spel.
Dirk Barrez
Deze bijdrage is bewerkt om in 2014 te verschijnen in Barrez Dirk, Coöperaties. Hoe heroveren we de economie?, hoofdstuk 9, p.59-64 met als titel 'Van Coop tot Arco. Natuurlijk, het kan fors lopen
