Eten we morgen voedsel op basis van lucht en hernieuwbare energie?

Zijn lucht en elektriciteit zo beloftevol om voedsel i voort te brengen dat ze de millennia oude landbouw i compleet hertekenen? Zonder dat er nog plant of dier aan te pas komt? En met vele malen minder gebruik van grond?

Meer dan 10.000 jaar na landbouw
een nieuwe voedselrevolutie?

Toekomstige ontwikkelingen inschatten is moeilijk. Hoe we voor ons eten zullen zorgen, is al helemaal koffiedik kijken? Al enkele jaren vraag ik me af of er in ons  voedselsysteem een transitie i aankomt die veel dieper ingrijpt dan de industriële landbouwrevolutie van de vorige eeuw. Midden alle ongeloof, afwijzing, onzekerheid en onbekenden blijkt ook: het kan.

Een millennia oude combinatie van grondgebruik en fotosynthese

Al vele duizenden jaren halen samenlevingen hun voedsel voor het grootste deel uit wat landbouw en veeteelt voortbrengen. Granen, suikergewassen, groenten, melk, fruit, wortelen, knolgewassen, vlees, vis, plantaardige olie, eieren… Ze komen van velden, tuinen, boomgaarden, weiden en waters. Deze biologische systemen zorgen op basis van de onuitputtelijke zonne-energie i voor de producten waarop alle leven steunt, via het omzettingsproces van de fotosynthese. (1)

De industriële landbouw: vele dramatische veranderingen…

In de 20^ste eeuw brengt de industriële landbouw grote veranderingen. Die is gulzig met water waarvan er onhoudbaar veel wordt gebruikt. Amper te verzadigen is de honger i naar geselecteerd zaaigoed, en vervolgens naar chemische meststoffen en naar pesticiden waar vaak onzorgvuldig mee wordt omgesprongen. Ook veevoeder is nu een aangevoerde grondstof. Verre afzetmarkten zijn doodgewoon. De energie-efficiëntie is allerbelabberdst en steeds verder drijven we weg van redelijk gesloten ecologische kringlopen: de moderne landbouw is een aanslag op biodiversiteit i, op de stikstofkringloop i en op het klimaat, de drie meest overschreden planetaire grenzen i. (2)

De economische zeggenschap ontsnapt steeds meer aan boeren én aan consumenten i. Ze verschuift aan de ene input kant naar de multinationals die de zaden, meststoffen, pesticiden en nog veel meer toeleveren, en aan de andere output kant naar de handelsmonopolisten, naar verwerkende multinationals als Nestlé of Unilever en naar de distributiereuzen. (3)

De industriële landbouw: toch geen structurele breuk

Naast alle diepgaande en dikwijls tumultueuze veranderingen vallen de constanten op. De moderne landbouw blijft voor zijn productie fundamenteel steunen op de inzet van grond en op het proces van fotosynthese.

Ten gronde is hier geen breuk tussen traditionele en industriële landbouw.

Komt die breuk er nu wel met een voedselsysteem dat veel minder grondgebonden is en niet steunt op fotosynthese?

Lucht en elektriciteit veranderen in voedsel

Enkele bedrijven i werken aan het rechtstreeks omzetten van lucht en elektriciteit – via waterstof - in voedsel. Een koploper is het Finse Solar Foods, gestart in 2017 vanuit een technische universiteit. (4)

In The Guardian schreef George Monbiot de voorbije jaren een paar artikels met ronkende titels en straffe beweringen zoals: “Dit sciencefiction voedsel zal snel de landbouw vernietigen en kan de wereld redden” want “Deze fabrieken hebben 20.000 maal minder grond nodig dan soja voor dezelfde hoeveelheid voedsel. Voor het kweken van alle eiwitten die de hele wereld nu eet, volstaat een gebied kleiner dan Ohio.” …

NewScientist publiceert een kritischer artikel van Michael Le Page. Hij beaamt dat onze voedselproductie destructief is maar wil een realistisch beeld krijgen van de mogelijke efficiëntiewinsten inzake grondgebruik.

Bij Solar Foods leert hij dat die “20.000 maal minder” slaat op de oppervlakte die de fabrieken zelf zullen innemen maar die verbruiken natuurlijk wel energie. Als dat zonne-energie is, kan dat vele zonnepanelen vergen die land innemen. Tussentijdse herinnering: het is altijd uitkijken met beweringen, zoveel meer nog indien het om twintigduizendvoudige efficiëntieverbetering zou gaan… Niet dus.

Tienmaal minder grondgebruik

Toch zou er alles bij elkaar tienmaal minder grond nodig zijn voor ‘elektrisch voedsel’ dan voor soja uit de landbouw. Die mogelijke factor 10 i winst blijft in elk geval meer dan indrukwekkend.

Vanwaar kan die bijna ongelooflijk grote winst komen? De verklaring is dat de omzetting door zonnepanelen van licht in elektriciteit en vervolgens van elektriciteit in voedsel vele malen efficiënter verloopt dan de omzetting van zonlicht in voedsel via fotosynthese.

Net dat het kan, verplicht tot vele vragen

Tussentijdse conclusie. Het is technisch doenbaar om ‘elektrisch voedsel’ te produceren. Dan resten echter nog tal van andere vragen.

Een rendabele industrie lijkt mogelijk

Wat is de prijs? En zal er voldoende duurzaam gewonnen waterstof zijn? Solar Foods maakt zich sterk de prijs van soja te kunnen kloppen. En intussen is de energietransitie vandaag misschien wel de meest indrukwekkende. Dat helpt flink om aan de nodige hernieuwbare energie i te geraken. Dit betekent dat er potentieel zou zijn voor een rendabele industrie die de concurrentie i aankan met de bestaande landbouw.

Ontzaglijk veel milieuwinsten lijken mogelijk

Wie over prijs spreekt, moet natuurlijk alle kosten in overweging nemen. Aan de ecologische kant zijn de potentiële winsten enorm. In het meest verregaande scenario kunnen we de akkers wereldwijd voor het grootste deel opnieuw aan de natuur geven. Dan is het gedaan met de nefaste impact van ons huidige voedselsysteem op natuur, op biodiversiteit, op klimaat. Zelfs als het niet zo’n vaart loopt, is de te behalen milieuwinst bijna onvoorstelbaar groot. Vanuit milieuoogpunt is dus een sterke stimulerende dynamiek te verwachten omdat ontzaglijk veel milieukosten vermeden kunnen verdwijnen.

Wat met boerderijen, landbouwsters/ers, velden en weiden?

Maar wat met de sociale kost? Wat met de maatschappelijke en culturele gevolgen? Zal deze voedseltransitie, zeker in het meest doorgedreven scenario, honderden miljoenen boerderijen van de kaart vegen? Verliezen meer dan een miljard boeren en boerinnen hun job en inkomen? Hoe zien plattelandsgemeenschappen er dan uit? Wat rest er van een agrarische cultuur i met wortels van meer dan 10.000 jaar? Worden velden en weiden grotendeels natuur?

Of bewandelen we tussenwegen en voederen we bijvoorbeeld vis, kleinvee en vee voortaan met het alomtegenwoordige elektrisch voedsel?

De maatschappelijke en politieke discussie hierover is amper aangevat. Al zijn er aanzetten toe. Zo is op de website van de Wereldvoedsel- en landbouworganisatie (FAO) een digitaal i forum te vinden met als thema Foods without Farmers.

Wie beheert het nieuwe voedselsysteem?

Een andere cruciale vraag duikt altijd opnieuw bij grote veranderingen: wie zal dit nieuwe voedselsysteem beheersen? Louter grote privéspelers? Multinationals die in de eerste plaats economische rendabiliteit en financiële winstgevendheid nastreven? Ze duiken soms al op bij de eerste investeerders.

Welke plaats is er voor kleinere bedrijven en zelfstandigen? Voor de resterende landbouwsters/ers? Wat is de verantwoordelijkheid van universiteiten en onderzoekscentra die betrokken zijn? Hoe sterk en hoe snel verkleint het belang van de strijd om grond? Welke rol of  zeggenschap voor de voormalige boerinnen en boeren? Voor plattelandsgemeenschappen? Voor politiek en samenleving?

We moeten deze voedselrevolutie
doorgronden, en sturen waar nodig

Het zijn ongebruikelijk veel vragen om een artikel mee te beëindigen. Toch is dat maar normaal als we zicht willen krijgen op de contouren van een nieuwe voedselrevolutie die zich vandaag lijkt af te spelen… meer dan tienduizend jaar na de vorige, de introductie van de landbouw die gebruikmaakt van fotosynthese.

Het allerbelangrijkste is wel dat we de nieuwe voedseldynamiek in de gaten krijgen. We moeten onze kennis erover vergroten, zeker ook over de mogelijke ecologische, sociale en democratische impact, en het debat daarover voeren. Waar nodig is het zaak om de ontwikkeling i ervan maatschappelijk en politiek te regelen en te sturen in plaats van ze te ondergaan.

Dirk Barrez

De auteur is hoofdredacteur van Pala.be. Zijn recentste boeken zijn 11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici en TRANSITIE. Onze welvaart van morgen

Voetnoten
(1) Meer over de ontwikkeling van ons voedselsysteem is te lezen en te zien in Koe 80 heeft een probleem (boek en dvd). Alhoewel dat boek dateert uit 2007 blijft de analyse van de moderne landbouw overeind… tot de nieuwe voedselrevolutie die zich lijkt aan te dienen met een aantal pioniers.
(2) Vind meer over de drie meest overschreden planetaire grenzen in deze artikels
Staat ons ruimteschip aarde in brand? Klimaatverandering - PLANETAIRE  GRENZEN 1
Hoe behouden we dieren en planten? Biodiversiteit - PLANETAIRE GRENZEN 2 
Geknoei met biochemische kringlopen - PLANETAIRE GRENZEN 3 
(3) Naast Koe 80 heeft een probleem is een selectie van artikels te vinden in het Pala woordenboek onder het trefwoord voedsel en landbouw 
(4) Ook Air Protein uit de VS en Deep Branch uit het Verenigd Koninkrijk zijn actief op dit terrein.

Bronnen
The Guardian | Electric food – the new sci-fi diet that could save our planet
The Guardian | Lab-grown food will soon destroy farming – and save the planet
New Scientist | Can we really save the planet by making food 'from air' without farms? 
Website Solar Foods 
Wereldvoedsel- en landbouworganisatie (FAO) - info digitaal forum Food without Farmers
Of rechtstreeks naar het digital forum Food without farmers: Is this the future we want? 
 

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

LEZERSREACTIES

(20-4-2021)

Beste Dirk,

Net nieuwsgierig gelijk je artikel gelezen over ‘Food without Farmers’. Ik las er eerder iets over en was sceptisch. Geldt ook voor het verticaal telen met veel lampen en water rond pompen met eenzijdige voeding… Bovendien een flinke voetafdruk, samen met de voorzieningen en de gebouwen. Maar ik heb me er nog niet in verdiept. Mijn vraag is of je iemand kent die dat al wel goed gedaan heeft.

Bij mij komt namelijk direct de vraag op over de kwaliteit van het voedsel. Voedsel uit zonlicht op een vruchtbare bodem lijkt me veel gezonder dan uit stroom. In de bijlage (1) een staatje dat me al jaren verontrust. Wat gebeurt met mensen die dat verarmde voedsel eten? En welke variatie blijft er?

Voor alleen eiwitten zou het misschien iets kunnen zijn, maar voor groenten en fruit? Dat zijn mijn vragen. Ik ben benieuwd naar een volgend artikel!

Hartelijke groet,
Jan Juffermans

(1) De bijlage over 'Dalende Voedingswaarden' is te vinden onder dit artikel, net voor 'Lees ook'

(nvdr: Jan Juffermans is de auteur van de Pala bijdragen Van mondiaal gesleep naar radicale regionalisering, Eerlijk Aarde-aandeel is een Mensenrecht en Footprint Justice krijgt meer aandacht)

Dag Jan,

Een kritische houding, en zelfs scepticisme, is aangewezen. Vandaar ook dat ik mijn bedenkingen meegaf m.b.t. het overdreven en ongefundeerd enthousiasme van Monbiot. Maar zelfs voor een kritische waarnemer lijkt het erop dat we te maken hebben met een procedé dat werkt en mogelijk industrieel kan toegepast worden... wellicht met een prijs die kan concurreren met die van soja... en in de eerste plaats inderdaad voor eiwitten.

Maar in acht genomen de enorme hoeveelheid vruchtbaar land die nu dient voor vee en veevoeder - veel, veel meer dan voor fruit en groenten - is een voedselalternatief dat 10 tot 20 keer minder grond nodig zou hebben dan planten/granen en tot 200 maal minder dan vee zowel aantrekkelijk voor de huidige agro-industrie als voor wie ecologische winst belangrijk vindt: een massa grond zou dan opnieuw natuur kunnen worden en het hele proces kan daarenboven draaien op hernieuwbare energie... samen is het zelfs niet onmogelijk dat dit CO2-negatief is.

Het lijkt erop dat zelfs jouw bedenking i.v.m. de kwaliteit een fatsoenlijk antwoord zou kunnen krijgen. Want in het productieproces duiken aan de inputkant ook nutriënten op. Theoretisch kan je de rijkdom van het voedsel industrieel bewaken... en dus eventueel ook juridisch verplichten.

Net als jou blijf ik met een pak vragen zitten. Bij mijn zoektocht verbaasde ik me er over dat er blijkbaar amper iemand mee bezig is in landbouworganisaties, voedselbewegingen, ontwikkelings- en andere ngo's, milieubeweging... zelfs op de academisch-journalistieke TheConversation vond ik niets... nog het meest activiteit tref je aan in zakelijke kringen en financieel-economische media i. Dat stemt tot nadenken, het is lang niet de eerste maal dat een technologisch-industriële revolutie samenleving en politiek voor voldongen feiten plaatst. Dus is het zaak de ontwikkelingen zo goed mogelijk te volgen en in te schatten. Het zal dus zeker niet echt lang duren alvorens een volgend artikel verschijnt.

Met vriendelijke groeten,
Dirk Barrez

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier