Laten we gebruikmaken van de noodzakelijke omschakeling naar hernieuwbare energie om zowel een ecologische als een democratische transitie door te voeren. Want energievormen als wind, zon, waterkracht, biomassa zijn veel decentraler te beheren dan olie, gas, steenkool of kernenergie.
Enkele uittreksels uit Deel 8 ‘Gemeen belang, gemeengoed’ van het boek Barrez Dirk, Coöperaties. Hoe heroveren we de economie, p.164-168.
We gaan ons toch niet neerleggen bij monopolies
Bekijken we nu opnieuw het vraagstuk van de energievoorziening waarvan het belang onmogelijk overschat kan worden. Geen enkele maatschappij kan immers zonder. Ook voor de energieproductie en verkoop van energie moeten we ons allerminst neerleggen bij monopolies, niet privé en niet publiek.
Natuurlijk zou het minder slecht zijn als Electrabel een overheidsbedrijf was. Het zou alvast elk jaar de al vermelde ruim twee miljard euro schelen die we niet verliezen in de jaarrekeningen van het land, dat is een half procent van alle welvaart die de Belgen samen voortbrengen. We lijken niet te beseffen dat we allemaal jaarlijks een dag gratis werken voor de aandeelhouders van dit privébedrijf. Het is een vorm van algemene dwangarbeid die al decennialang mee is georganiseerd door een schuldige overheid.
Dan maar kiezen voor een nationalisering en dus voor een monopolie van een overheidsbedrijf? Om het vervolgens om te vormen tot een publiekscoöperatie in het medebezit van alle Belgen? Het zou al mooi zijn, maar neen, zelfs dat is in dit geval niet de beste oplossing. Waarom zou je het risico lopen van een zich te almachtig wanend management dat geen concurrentie moet verdragen en van de nachtmerrie van een woekerende bureaucratie die je voortdurend moet bevechten en zien te bemeesteren? De al te grote concentratie van macht kan parten blijven spelen. Als het kan, kies dan liever om ze te vermijden. Zelfs al staan overheid en burgers er samen voor en is succes niet onmogelijk, dit kan beter.
Maak toch een heel gediversifieerd energielandschap
Laten we toch volop gebruikmaken van de noodzaak om drastisch over te stappen op hernieuwbare energie om zowel een ecologische als democratische transitie door te voeren. Want energievormen als wind, zon, waterkracht, biomassa zijn veel decentraler te beheren dan olie, gas, steenkool of kernenergie. Net als voor de financiële sector is het dus goed mogelijk om een heel gediversifieerd productielandschap te laten ontstaan zonder monopolies of ongezonde machtsposities.
Eens te meer toont de realiteit de jammerlijk gemiste kansen. Meest schrijnend is de situatie voor de windmolens op zee. Het is waar dat daar schaalgrootte nodig is. Maar nu heeft het overheidsbeleid wel plaats gemaakt voor privébedrijven als Electrawinds of Colruyt, en overheidsbedrijven als Aspiravi. En wat heeft het beleid compleet over het hoofd gezien? Dat ook echte coöperaties hun plaats meer dan verdienen. Dan mag de ene Vlaamse minister Van den Bossche zich nog inspanningen getroosten ten voordele van coöperaties. Wat baat het als haar collega Johan Vande Lanotte in de federale regering, ook een sociaaldemocraat, bij het uitstippelen van het Noordzeebeleid in het verleden niet heeft ingezet op het uitbouwen van echte coöperatieve bedrijven in de sector van de windenergie op zee? (…)
Waarom zijn de uitbaters van de windmolens op zee, bij uitstek mogelijk gemaakt door een overheidsbeleid, geen coöperaties in handen van de samenleving in plaats van privébedrijven? (…)
Energie is te belangrijk om niet prioritair
in handen te zijn van burgers en overheden
Intussen voltrekt zich rond de windmolenparken op de Noordzee meer dan eens een weinig verheffend schouwspel. Dat is niet verwonderlijk want er staat veel geld op het spel. U mag daarin gerust een reden zoeken waarom privé en publieke spelers graag dit terrein voor zich houden en de burgers met hun echte coöperaties vooral ver weg. (…)
In de herfst van 2013 worden daar moderne equivalenten van de aloude zeeslagen uitgevochten. Colruyt heeft in diverse windmolenparken belangen overgenomen van investeerders met problemen. Blijkbaar wordt dat wat veel voor de grootste Belgische distributieketen want het wil een deel van het Nortwind windpark verkopen aan een Japanse investeerder. Aspiravi, de andere aandeelhouder van Northwind, ziet dat niet zitten en eist dat Colruyt die aandelen aan hem verkoopt.
Enkele bevreemdende vaststellingen dringen zich op. De productie van hernieuwbare energie en de verzekering van onze energetische toekomst zijn zonder twijfel van immens algemeen belang. Al onze overheden torsen die enorme verantwoordelijkheid. En toch zou in dit land een privéspeler een publiek energiebedrijf kunnen weren ten voordele van een buitenlandse privéspeler. Als Colruyt zijn wil kan doordrijven, verhindert het onze overheid die verantwoordelijkheid verder op te nemen.
Burgers mogen niet participeren in windmolens op zee,
een investeerder uit het Verre Oosten wel
En omdat echte coöperaties al helemaal uit de grote windmolenparken op zee zijn gehouden, belanden we in de merkwaardige situatie dat buitenlandse bedrijven van de andere kant van de wereld wel eigenaar kunnen zijn en de burgers van dit land, om wiens energie, economie en dus leven dit allemaal tenslotte draait, niet. Zegt het gezond verstand niet dat energie te belangrijk is om (vooral) over te laten aan privébedrijven, laat staan concerns die enkel op maximaal geldgewin zijn gericht? Is het met andere woorden niet te verkiezen dat de windmolenparken op zee en op het land prioritair in handen zouden zijn van de burgers en van de overheden van dit land, via echte coöperaties en via overheidsbedrijven, of beter publiekscoöperaties?
Burgers zijn medeaandeelhouders
van alle publieke goederen
Hopelijk leren we bij. Hopelijk gaan we nu inzien dat voor het beheer van de levensbelangrijke publieke goederen samenlevingen en overheden elkaar liefst zo snel mogelijk vinden. Dan weten we meteen dat het principe dat de burgers medeaandeelhouders zijn van die goederen – van de geboorte tot de dood – niet enkel geldt voor telecommunicatiebedrijven Belgacom en Telenet, en energiebedrijven Electrabel en Aspiravi. We moeten het op alle publieke goederen toepassen. Van de spoorwegen een publiekscoöperatie maken waar burgers mee verantwoordelijkheid opnemen doordat de helft van de bestuursmandaten naar hen moet gaan, zou veel ondoorzichtige en onvruchtbare politisering kunnen vermijden. Het zou ook vermijden dat we het spoor volgen van zovele mislukte privatiseringen. Niet dat privatiseringen nooit werken, maar voor een publiek goed als een spoorwegmaatschappij blijkt het telkens een faliekante keuze. Diezelfde argumentatie is een sterke uitnodiging om ook de post om te vormen tot een publiekscoöperatie. Vergeet zeker de publieke omroep niet, een uiterst waardevol publiek goed voor elke democratie. Voor onze nationale vliegtuigmaatschappij Sabena komt het helaas te laat.
Dirk Barrez
De auteur schreef Coöperaties. Hoe heroveren we de economie?
Zin om meer te lezen? Klik hier voor info over het boek en om te bestellen
Lees ook
Publiekscoöperaties voor Proximus, Belfius en VRT de betere oplossing