U kon de voorbije weken even laten bezinken hoe hard onze samenleving, ons milieu en onze democratie onder vuur liggen zoals deel 1 en deel 2 van dit essay vertelden. Mogen we hopen dat we nog deze eeuw kunnen schrijven: we leefden gevaarlijk? (1)
We leefden gevaarlijk?
Simpel zal het niet zijn. Miljarden mensen komen er al zeker niet zonder kleerscheuren vanaf. Maar het blijft mogelijk om de koers van het ruimteschip aarde te keren. Of, in ietwat andere termen, we moeten niet collectief op de ijsberg varen, niets of niemand verplicht dat. Welke kansen vallen er dan te grijpen om voorbij de meervoudige systeemcrisis te geraken, en zo te vermijden dat die ons altijd maar harder zal treffen in de 21ste eeuw?
Laten we er meteen wat systematiek in leggen. Nu zijn we de dupe van een financieel bestel dat de economie dwingt om het milieu te brandschatten en mensen een leefbaar inkomen te ontzeggen: ze produceert meer ongelijkheid en milieuverlies, en creëert minder welvaart en welzijn. Zo vliegen we zowel sociaal als ecologisch uit de bocht.
Geld dient economie dient samenleving
Is dat nu echt zo moeilijk om een financieel systeem in het leven te roepen dat geld niet als doel ziet maar als een instrument voor de ontwikkeling van een duurzame economie? En die maakt dan op haar beurt een goede samenleving mogelijk.
Zonder te idealiseren, de wereld slaagde veel beter in dat opzet in de decennia na Wereldoorlog 2. Ter herinnering, dat was dus na het doorworstelen van een financiële crash in 1929, een economische meltdown, een wereldhandelsinfarct, catastrofale werkloosheid, sociale terugval, dictaturen langs alle kanten en de meest bloedige oorlog… na het ruimen van die puinhoop lukte het om eindelijk, als nooit tevoren en vooralsnog nooit erna, zowel massale welvaart te scheppen als die op ongeziene wijze ook verdeeld te krijgen onder veel meer mensen.
Als we in die periode financiële instellingen op poten konden zetten die betrouwbaar waren en veel beter dan nu spaargeld nuttig wisten in te zetten voor onze welvaartsmachinerie, dan is er geen reden waarom dat nu niet meer zou kunnen. Laten we dus opnieuw een gemengd landschap creëren van zowel kleinere als grotere banken, zowel privébanken, overheidsbanken als coöperatieve banken, allicht met diverse specialisaties maar allemaal wel degelijk toegespitst op de reële economie. Laten we zo komaf maken met de stommiteiten van de jongste decennia en de zeggenschap heroveren over de financiële sector.
Mondialiseer de welvaartsstaat
In die naoorlogse periode konden nieuwe en talrijke generaties voor het eerst de vruchten plukken van de welvaartsstaat en genieten van steeds betere gezondheidszorg en andere sociale zekerheid die naam waardig. Die weldaden zijn mee afgedwongen en bewaakt door sterke vakbonden die van onschatbare betekenis zijn om ongelijkheid tegen te gaan en grote meerderheden mee te laten delen in de taart.
Dat we al decennia een versnelde economische mondialisering beleven, is geen reden om de menselijke achteruitgang te realiseren door sociale zekerheid te ontmantelen en vakbonden te kortwieken. Daar komt alleen maar onverantwoorde inkomensongelijkheid en armoede van. Neen, meest verstandig is het om ook de sociale zekerheid de wereld te laten veroveren en overal onlosmakelijk vast te klinken aan de welvaartsproductie. Al even wijs is het om, van de Verenigde Staten tot China, vakbonden de sleutelpositie te geven die hard nodig is om effectief de exploderende ongelijkheid te counteren. Vooruitdenkende ondernemers die wakker liggen van een gezonde economische ontwikkeling, zijn daar overigens de grootste supporters van.
Kunnen we én sociaal én ecologisch zijn?
Hoe kunnen we dan vermijden dat die herwonnen welvaartstaat, maar nu één met mondiale ambities, zich te pletter rijdt op een ecologische systeemcrisis? Waar halen we om te beginnen de energie die onze economie duurzaam zal aandrijven? Ook al weten lucide politici heel goed wat moet, de politiek bijt zich al decennia stuk op haar zelf georganiseerde en gecultiveerde onmacht. Maar we leerden al in deel 2 wat de economie in die onvriendelijke context toch voor elkaar weet te brengen. Er is wel degelijk een investeringsshift bezig weg van fossiele brandstoffen richting hernieuwbare energie. Nog te weinig, maar heel tastbaar. Vorig jaar was China goed voor meer dan 23.000 megawatt aan nieuwe windenergiecapaciteit, maar liefst 45 procent van het wereldtotaal.
Duitse blitz-prestaties
Als bovenop de samenleving zich met volle kracht weet te gooien in de noodzakelijke energietransitie zijn de resultaten ronduit indrukwekkend. Ook in de 21ste eeuw levert Duitsland blitz-prestaties, maar ditmaal valt er voor de rest van de wereld heel goed mee te leven. Het land loopt ver voorop in de overschakeling naar hernieuwbare energiesystemen. Wat daarbij in het oog springt is dat twee derde van de windmolens en zonnepanelen niet in het bezit zijn van klassieke energieconcerns. Neen, het zijn burgers, gemeenschappen en landbouwers die er de rechtstreekse eigenaars van zijn. De Duitse samenleving is hier werkelijk de drijvende kracht van de nieuwe energie-economie. Kan iemand één valabele reden bedenken waarom andere samenlevingen niet even goed zouden kunnen presteren?
Agro-ecologische consensus
Ook voor die andere energie, ons eten – zonder kunnen we niet – weten we waar het naartoe moet. Neen, niet de moderne industriële landbouw is in staat om alle mensen voldoende eten te verschaffen op een milieuverantwoorde wijze. Net als voor het klimaat een wetenschappelijke consensus is gegroeid, is er voor landbouw en voedselproductie die toenemende wetenschappelijke eensgezindheid dat we resoluut de richting uitmoeten van een agro-ecologische landbouw. Hiervan brengen Europese landen zeker niet de beste voorbeelden, de familiale landbouw van Zuid-Brazilië of Costa Rica toont veel beter de kracht ervan.
Het belang van het economische gelijkheidsbeginsel
Niet toevallig spelen zowel in de democratische energietransitie als in de duurzame familiale landbouw coöperaties een belangrijke rol. Ze vormen immers prima instrumenten voor mensen en samenlevingen om greep te krijgen op hun economische bestaan als ze daar individueel onmogelijk in kunnen slagen. Die coöperatieve werking maakt duidelijk hoe immens belangrijk economische democratie wel is … pas wanneer het gelijkheidsbeginsel niet enkel politiek maar ook economisch doorbreekt, krijgt democratie ten volle betekenis.
Het nieuwe gemeengoed
Met het begrip democratie zijn we bij cultuur aanbeland. Tijd om te wijzen op een krachtig alternatief voor het informatie- en mediageweld van louter op geld beluste concerns. Bij de meest bezochte websites is ook Wikipedia te vinden. Natuurlijk valt er zoals op elk medium kritiek te formuleren op deze digitale encyclopedie. Maar Wikipedia is een indrukwekkend voorbeeld van nieuw en zelfs mondiaal gemeengoed. Die prestatie stoelt op de inzet van verhoudingsgewijs ongelooflijk weinig geld en vooral heel veel vrijwilligerswerk. Wie slim omspringt met het feit dat ze dit doen in tal van talen, realiseert daarenboven een betere kwaliteitsbewaking en grotere bruikbaarheid.
Fijne ontdekkingen
Wie aandachtig naar de wereld kijkt, ziet veel onaangenaams maar doet dus ook fijne ontdekkingen. Talrijk zijn de bewegingen, organisaties, coöperaties, burgerinitiatieven die de weg wijzen naar een meer sociale, ecologische en democratische wereld, kortom naar een betere wereld. Ze maken honderd jaar na het uitbreken van Wereldoorlog I duidelijk dat we niet gedoemd zijn om nog eens een waanzinnige eeuw te beleven.
Neen, het is mogelijk om een andere wereldgeschiedenis te schrijven, om een menselijk tijdperk binnen te gaan waarin we snel leren een economie op maat van mens en aarde te bouwen en waarbij we de ideeën- en belangenstrijd op geweldloze, democratische wijze voeren.
Dirk Barrez, 18 februari 2015
(1) Dit is het derde en laatste deel van het essay ‘2014, we leven gevaarlijk’.
Voor deel 1 'Beeldenstorm' van essay ‘We leven gevaarlijk’ – klik hier
Voor deel 2 'Ecologische en sociale ravage' van essay 'We leven gevaarlijk' - klik hier
