‘Elke samenleving klampt zich vast aan een mythe. Onze mythe is die van de economische groei. De laatste vijf decennia is het nastreven van groei wereldwijd de hoogste politieke doelstelling geweest. De wereldeconomie is bijna vijf maal zo groot als een halve eeuw geleden. Indien zij met dezelfde snelheid blijft groeien, zal de economie tegen het jaar 2100 tachtig keer de huidige omvang hebben. Deze buitengewone groei van de mondiale economische activiteit kent geen historisch precedent. Deze evolutie is totaal in tegenstrijd met de wetenschappelijke kennis over de begrensde grondstofbasis en de kwetsbare ecologie waarvan wij afhankelijk zijn voor ons overleven.' (Jackson, 2009)
Niemand kan ontkennen dat de bijna onafgebroken stijging van de materiële levenskwaliteit en de levensverwachting sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog een succesverhaal is zonder gelijke in de menselijke geschiedenis. Met zijn sociaal gecorrigeerde markteconomische systeem vormt de naoorlogse welvaartstaat een fabuleuze sprong voorwaarts, waar zowel vakbonden, werkgevers en overheden terecht trots op mogen zijn.
Helaas is de extrapolatie van dit westerse welvaartsmodel naar de rest van de wereld en de toekomstige generaties geen triviaal gegeven. Het westerse, groeigerichte ontwikkelingsmodel bevindt zich in een diepgaande systemische crisis. Hoewel dit besef nog helemaal niet is doorgedrongen bij vele opinie- en beleidsmakers, betreft het niet langer een crisis binnen het socio-economische systeem, maar een crisis van het systeem an sich. De tekenen des tijds zijn nu overvloedig aanwezig en kunnen niet langer weggewuifd of gebagatelliseerd worden. Ze dwingen ons om op een andere manier na te denken over de fundamenten van een florerende economie. Dit werd helder verwoord in het Human Development Report 2007/2008 van het VN-ontwikkelingsprogramma (UNDP):
‘Het vertrekpunt voor actie en politiek leiderschap is de erkenning vanwege overheden dat zij worden geconfronteerd met wat de grootste bedreiging zou kunnen zijn die de mensheid ooit heeft gekend. Het hoofd bieden aan deze bedreiging stelt uitdagingen op vele niveaus. Misschien het meest fundamenteel van alles, is dat zij de manier waarop we denken over vooruitgang ter discussie stelt.'
Eindeloze groei is ecologisch onduurzaam
Het meest doorslaggevende element betreft de biofysische onmogelijkheid om de mondiale economie onbeperkt te laten groeien. De milieu-impact van de totale wereldbevolking overschrijdt al sinds het midden van de jaren 1980 de draagkracht van de Aarde. In vaktaal spreekt men van een overshoot, wat impliceert dat we op jaarbasis meer uit het Ecosysteem Aarde wegnemen dan dat dit systeem zelf op hernieuwbare basis kan regenereren. Volgens het laatste officiële rapport (Hails (red.), 2008) bedraagt die ecologische overshoot nu al minstens 30 procent. Dit is het cijfer dat men verkrijgt wanneer men de ecologische voetafdruk van de wereldbevolking - als conservatieve maat voor de reële milieu-impact van onze consumptie - vergelijkt met de beschikbare biocapaciteit van het Ecosysteem Aarde.
Business as usual-projecties suggereren dat de ecologische overshoot verder zou toenemen van de huidige 30 procent tot zelfs 100 procent tegen de jaren 2030. Daarbij komt dat de ecologische voetafdruk zeer ongelijk verdeeld is, zowel tussen als (steeds meer ook) binnen landen. Het is een bekend gegeven: als alle inwoners van deze wereld het consumptiemodel van de gemiddelde Noord-Amerikaan zouden overnemen, dan zou dit meer dan vijf planeten Aarde vereisen (met de huidige stand van de technologie). Een wereldeconomie waarin de verwachte 9 miljard mensen in 2050 een gelijksoortig consumptiepatroon zouden hebben als diezelfde Noord-Amerikaan, zou nog eens 15 keer groter moeten zijn dan de huidige economie. Dit is biofysisch onmogelijk.
Wanneer de draagkracht van de Aarde systematisch overbevraagd wordt, heeft dit vroeg of laat gevolgen voor de bestaansbasis van het (menselijke) leven op deze planeet. In milieuwetenschappelijke kringen is de consensus over de ernst en de urgentie van deze vraagstukken intussen algemeen aanvaard.
Om Al Gore te parafraseren: we leven op dit moment in het tijdperk van de consequenties. De eerste gevolgen van de overshoot worden duidelijk. Naast de opwarming van het klimaat, het meest gewichtige probleem waar we deze eeuw mee te maken krijgen, worden we ook geconfronteerd met een afnemende beschikbaarheid aan drinkbaar water, het versneld teloorgaan van soorten en een ontluikend structureel tekort aan voedsel. Voeg hierbij de naderende peak oil en je weet dat ons turbulente tijden te wachten staan. Voorbij de piek in mondiale olieproductie zal de olieprijs immers structureel stijgen. Economieën die te sterk afhankelijk zijn van deze energiebron komen dan in structurele problemen terecht.
In de terminologie van de chaos- en complexiteitstheorie stelt men dat de menselijke wijzigingen meervoudig, complex, interagerend en mondiaal zijn. Ze beïnvloeden bijna alle componenten van het Ecosyteem Aarde, of het nu gaat om het land, de kustgebieden, de atmosfeer, de rivieren of de oceanen. Om aan te geven dat er behoefte is aan een definitie van een nieuw geologisch tijdvak, gebruiken milieuwetenschappers de term Antropoceen. Hiermee verwijzen ze naar de periode sinds het einde van de achttiende eeuw, het startpunt van de industriële revolutie. Het Antropoceen volgt op het zogenaamde Holoceen, het tijdvak sinds het einde van de laatste ijstijd ongeveer 12.000 jaar geleden.
Het Ecosysteem Aarde verkeert tegenwoordig in een zogenaamde no-analogue state. Deze wetenschappelijke term ontlenen we aan de onderzoekers van het International Geosphere Biosphere Program. Het begrip refereert aan het feit dat zowel de snelheid, de grootte als de ruimtelijke schaal van de menselijk geïnduceerde wijzigingen zonder voorgaande zijn in de geschiedenis van deze planeet - zodat er dus geen ‘analoog' geval meer is waarmee men het huidige tijdvak kan vergelijken. Diverse systeemparameters van het Ecosysteem Aarde bevinden zich, als gevolg van de door de mens veroorzaakte wijzigingen, niet langer binnen de grenzen van de natuurlijke variabiliteit. We begeven ons op terra incognita, zoals we uitvoerig beschreven in ons boek in 2006 (zie ook weblink onderaan deze bijdrage).
De voortzetting van de onduurzame consumptiepatronen van de (zich mondialiserende) consumptieklasse impliceert een massale afwenteling van kosten op de rest van de wereld en de toekomstige generaties. Hoe verleidelijk het westerse groeigerichte ontwikkelingsmodel ook mag zijn, het is fundamenteel ondemocratisch in die zin dat het niet kan worden veralgemeend naar de totale (groeiende) wereldbevolking. Een welvaartsmodel dat slechts mogelijk is voor een mondiale minderheid ten koste van een ecologische catastrofe en manifest sociaal onrecht is geen basis voor een rechtvaardig samenlevingsmodel.
Peter Tom Jones en Vicky De Meyere
Klik voor meer info en bestellen van Terra Reversa. De transitie naar rechtvaardige duurzaamheid
Klik voor meer info en bestellen vorige boek Terra Incognita. Globalisering, ecologie en rechtvaardige duurzaamheid
______________________________________________
.
