Jo Versteijnen vertrekt in zijn boek van een vaststelling waarmee PALA-lezers of -lezeressen wel vertrouwd zijn. Onze huidige economie leeft op kap van de natuur, van de mensen en van de samenleving. De naam voor dat stelsel is kapitalisme, vandaag ook wel neoliberalisme genoemd; of, in de woorden van de auteur, graaikapitalisme. Want nooit heeft het genoeg, altijd op zoek naar geld en winst moet het maar verder de mens en de natuur uitbuiten. Dat geld is er dan vanzelfsprekend niet om de maatschappelijke en milieuproblemen aan te pakken. Cruciaal in dit verhaal is de rol van onze staten die voortdurend de rode loper uitrollen voor deze nefaste economische keuze. De auteur voegt er aan toe dat onze politieke partijen, zelfs de meest linkse - voor Nederland vermeldt hij dan GroenLinks en Socialistische Partij, geen alternatieven formuleren.
Dit is een doodlopende straat. Onze immense problemen, inclusief de huidige financiële en ecologische crises, kunnen maar verdwijnen als we erin slagen het kapitalisme te laten verdwijnen. En dus vat de auteur de zoektocht aan naar een echt alternatief, een postkapitalistisch alternatief dat de huidige economie kan uitdagen en kan vermijden dat de aanstormende crises ons de das omdoen. Kort door de bocht geformuleerd, ziet dat eruit als volgt: haal aan de productiekant van de economie de mogelijkheid weg om winst te maken, en zorg dat aan de consumptiekant iedereen over een te besteden budget kan beschikken. De auteur beseft dat hij dit goed moet argumenteren, want we verlaten hier de voor velen vanzelfsprekende paden. Hij neem ook wat reserve door het te serveren als één alternatief naast nog andere.
Het is een nuttige, maar onvolkomen oefening. Want er blijven nog te veel onbeantwoorde vragen. Zo is er wel veel vertrouwen in de staat die de verdeling en aanschaf van productiemiddelen moet controleren. Is dit echt voldoende om de economische, de sociale en de ecologische innovatie te realiseren die we hard nodig hebben om een welvarende samenleving te zijn? Het is een evidentie dat we politiek de ecologische, sociale en democratische grenzen moeten vastleggen waarbinnen de economie moet werken. Maar hoe organiseer je dan de vrijheid voor mensen, voor coöperaties, voor sociale organisaties, voor bedrijven om binnen die grenzen dynamisch werk te maken van alles wat welzijn en welvaart creëert voor iedereen?
En hoe geraken we daar? Hoe moeilijk de omstandigheden ook zijn, daar rekent de auteur op de andersglobalisten, en op het brede middenveld. Hij ontwaart ondanks alles een mogelijk draagvlak bij een meerderheid van de bevolking. Dan is er zowel een programma voor een economisch alternatief alsook een nieuwe politieke partij of minstens beweging nodig om dat programma uit te dragen en te verwerkelijken. Want geen van de bestaande partijen stelt de huidige economie fundamenteel in vraag. (1)
Het is een beetje jammer dat de auteur zijn bijdrage soms steunt op te oude cijfergegevens. De cijfers over de bewapeningsuitgaven pagina 66 zijn zelfs ronduit fout, en geen klein beetje. En het aantal herhalingen van de centrale stellingen zijn van het goede te veel. Anderzijds, het publieke debat over een andere economie kan niet genoeg gestimuleerd, want het is nu zowat totaal afwezig. En dat doet dit boek. (DB)
Versteijnen Jo, De zak van de duivel is nooit vol. Het graaikapitalisme, 2009, 148 p., uitgeverij Boekscout
(1) Het is een redenering die al langer opduikt. Ze werd onder andere al gevolgd in De antwoorden van het antiglobalisme (2001 - klik voor meer info) en verder uitgewerkt in Van eiland tot wereld. (2008 - klik voor meer info). En ze is nu ook te vinden in het nieuwe boek van David Dessers & Matthias Lievens, Gebroken Vitrines. De andersglobalisten tien jaar na Seattle. (2009 - klik voor meer info).
