Het loont om uit te kijken naar een nieuw boek van Dirk Holemans. Vrijheid & zekerheid. Naar een sociaalecologische samenleving verschijnt zeventien jaar na Ecologie en Burgerschap. Pleidooi voor een nieuwe levensstijl (1999). Spontaan maak ik dezelfde bedenking bij het lezen: opvallend hoeveel overeenkomsten er zijn in wat we denken en schrijven, toen met Ik wil niet sterven aan de XXste eeuw, vandaag met Transitie. Onze welvaart van morgen.
Het is boeiend en verrijkend om te ontdekken hoe een verwante geest met datzelfde transitiethema omspringt, met de uitdaging om “alles te moeten veranderen om een zekere toekomst uit te bouwen” zoals de inleiding vermeldt; en ook te zien welke verschillen opduiken.
Weg met armzalige tweedeling tussen staat en markt
en burgers werkloos aan de kant
Het boek draait rond hoe vrijheid en zekerheid morgen te combineren; jawel, de titel slaat volledig op de inhoud. De auteur vat wat achter ons ligt naar het einde van deel 2 nog eens samen: “Na een eerste periode met weinig vrijheid, ontstaat na de Tweede Wereldoorlog de tweede periode met een overheid die de regie voert over samenleving en economie; dit leidt tot de opbouw van de sociale welvaartsstaat. De derde periode is die waar de neoliberale markt centraal staat als sturend principe, met de overheid als dienstmaagd.”
Om vervolgens naar de toekomst te kijken: “De vierde periode, die net begonnen is, is die van de burgers die – na dertig jaar overheid en dertig jaar markt – de tijd doen aanbreken van de commons." Niet dat de overheid of bedrijven geen rol te spelen hebben. Maar zoals in hoofdstuk vijf ‘ideologie en ecologisme‘ geargumenteerd, is het onzinnig om gevangen te blijven zitten in een armzalige tweedeling tussen staat en markt met de burgers werkloos aan de zijlijn.
Neen, zo betoogt Holemans, en hij staat daar niet mee alleen: het is tijd om werk te maken van een ondersteunende partnerstaat en ruimte te bieden voor het autonome initiatief vanuit de samenleving, voor samenwerking – coöperatie – van burgers en voor hun commons. Denk bijvoorbeeld aan nieuwe energiecoöperaties, aan Wikipedia of Linux. Niet toevallig spreekt hij over Linus Torvalds als “zijn held”.
We zien allebei hoopgevende krachtige evoluties in Duitsland – de energiewende - en andere landen. Holemans schat wel de slagkracht van de nieuwe burgerinitiatieven bij ons sterker in dan ikzelf. Maar ook hij ventileert de duidelijke kritiek dat er geen systeemverandering komt met enkel lokale transitie-initiatieven en met verenigingen die gedepolitiseerd zijn geraakt: “Wil de onderstroom de transformatie naar een sociaalecologische samenleving realiseren, dan zal hij de strijd moeten voeren met de dominante bovenstroom.”
Een interessant verschil in zienswijze
op het verschijnen van het autonome burgerinitiatief
Daarbij komt een interessant verschil in zienswijze bovendrijven. Dirk Holemans acht (p.140-141) “de as ‘links-rechts’ typisch voor de moderne industriële samenleving”. De uitbreiding met het autonome burgerinitiatief zou dan “horen bij de huidige postindustriële samenleving die andere vormen van participatie aan het sociale leven stimuleert dan die van het geld en het werk”.
Dat is om meer dan één reden een gedachtewisseling waard.
Vooreerst omdat dit toch voorbijgaat aan een opvallende vaststelling. Meer dan welke beweging ook in de 19de, 20ste en 21ste eeuw konden net de oude sociale bewegingen al vanaf de 19de eeuw heel sterk die door Holemans betrachte autonome dynamiek vanuit de civiele samenleving gestalte geven. Het is de burger- of samenlevingskracht van hun mutualiteiten, vakbonden, boerenbonden, volksbanken en andere coöperaties die, zelfs verzwakt, ook in de 21ste eeuw nog ongeëvenaard is.
Waren zij dan begaan met werk en geld? Gelukkig wel, want het zijn hun vernieuwende ideeën en mobilisatiekracht die de welvaartsstaat invulling hebben gegeven. Zij waren en zijn echter allesbehalve alleen daarmee bezig, maar evenzeer met vrije tijd en gezondheid, met vorming en voedsel voor de geest, met media en cultuur, met emancipatie en participatie… en altijd ook met politiek. Tot vandaag is hun historische transitiekracht ongezien.
De transitiekracht van de oude sociale bewegingen
blijft tot vandaag ongeëvenaard
Met de volgens mij onjuiste voorstelling dat het autonome burgerinitiatief pas zou opduiken in de huidige postindustriële samenleving riskeert Holemans ecologisten onnodig te scheiden van de enorme kracht die schuilt in de oude sociale bewegingen. Deze beschikken nog altijd over vrij stevige en relatief autonome sociale structuren. Dat kan jammer genoeg niet worden gezegd van tal van jongere en nieuwe initiatieven. Daarin zijn we het dan weer wel eens, ook in het boek duikt de cruciale 'vraag naar de veerkracht van die instituties' op (p.241).
Natuurlijk moeten de oude sociale bewegingen zich voor een goed deel heruitvinden in de 21ste eeuw en zich vooral de ecologische grenzen eigen maken. Dat is niet makkelijk maar die oefening is volop bezig. Tegelijk is het zoeken naar hoe zich te verbinden met de meest beloftevolle en krachtige nieuwe(re) burgerinitiatieven.
Waarin we mekaar zeker vinden, is dat de zwaarste motor voor de noodzakelijke duurzaamheidstransitie vooral uit de samenleving zal moeten komen. Wie volop wil begrijpen waarom, die heeft aan Vrijheid & zekerheid een boeiende kluif.
Dirk Barrez - hoofdredacteur van Pala.be en auteur van het pas verschenen boek Transitie. Onze welvaart van morgen
Dirk Holemans. Vrijheid & zekerheid. Naar een sociaalecologische samenleving, 2016, 374 p., verkrijgbaar in de boekhandel en via oikos.be
Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier
