4 Waar moet het naartoe?
Vorige bijdragen maakten duidelijk waarom klassieke economische opvattingen vooral deel uitmaken van de problemen en al te weinig van de oplossingen. Met een pure vrije markteconomie geraken we nooit aan een duurzame economie, laat staan met staatskapitalisme.
Gebaseerd op boek Transitie. Onze welvaart van morgen
Drie grote vraagstukken – overzicht, ter herinnering
Een stabiele sociaalecologische economie zal een antwoord moeten zoeken op drie heel onderscheiden vraagstukken. Ze staat dus voor drie grote opgaven, en wel in deze volgorde:
1| Cruciaal en prioritair is om de ecologische draagkracht te kennen en op basis daarvan de maximale schaal voor economische activiteiten te bepalen – AARDE
2| Binnen die grenzen de maatschappelijke ambities en aanspraken van mens en samenleving op die economie en haar vruchten formuleren en de daaruit voortvloeiende rechtvaardige verdeel- en eigendomsmechanismen puren – MENS
3| Om pas daarna, in derde instantie, de financiële en economische instrumenten te selecteren die het meest adequaat zijn voor zo’n duurzame en stabiele economie, zoals het gebruik van het marktmechanisme – ECONOMIE
ECONOMIE – Architectuur van een duurzame economie
Een vrijemarkteconomie is niet in staat om de noodzakelijke ecologisch duurzame schalen vast te leggen en de daaruit voortvloeiende maximale bovengrenzen voor economische activiteiten te respecteren. Evenmin helpt de markt de wereld aan een rechtvaardige verdeling van welvaart en welzijn. Ze blijkt niet het instrument te zijn dat de menselijke rechten, vrijheden en ambities als vanzelf weet te realiseren, laat staan binnen de ecologische grenzen.
Voor alle duidelijkheid, de curieuze variant van het staatskapitalisme – ook wel het reëel bestaande communisme genoemd – heeft zijn totale onmacht om een duurzame economie te bouwen al verpletterend bewezen in de vorige eeuw.
Intussen beginnen ook heel wat klassieke economen de beperkingen van de marktwerking in te zien waar het gaat om het erkennen van ecologische grenzen en het halen van sociale doelstellingen.
Op zoek naar een nieuwe
duurzame welvaartsmachinerie
Toch is er in een duurzame welvaartsmachinerie een zekere plaats voor de markt. Ze vormt een nuttig economisch instrument dat overigens al veel, veel langer bestaat dan het kapitalisme. Als toegang tot kapitaal om welvaart en welzijn te creëren is verzekerd, als er nuttig werk is voor iedereen en inkomen rechtvaardig verdeeld is, en als goederen en diensten op een ecologisch, sociaal en democratisch verantwoorde wijze worden voortgebracht, dan blijkt de markt dikwijls heel behulpzaam om vraag en aanbod van goederen en diensten mee te leiden en ze efficiënt te kopen en te verkopen. Onder die condities is echte handel – en geen uitbuiting – mooi meegenomen en vormt ook geld wellicht een nuttig ruilinstrument.
Welke schaal voor de markt?
Voorrang voor thuismarkten en regionale economieën
Zelfs al identificeerden we al heel wat voorwaarden die voorafgaan aan de marktwerking, toch is nog meer nuancering nodig. Op welke schaal laten we de markt haar werk doen? Er zijn tal van redenen om op vele terreinen voorrang te geven aan thuismarkten en regionale economieën en die meer of minder af te schermen van de wereldmarkt. Ze produceren in de eerste plaats voor de eigen behoeften. Ze helpen tot volledige werkgelegenheid en inkomensspreiding te komen. Ze kunnen veel betere ecologische prestaties leveren. Ze bieden mens en samenleving meer kansen om hun economie democratisch in handen te hebben en te sturen. En ze dragen bij aan een gezond evenwicht tussen lokale, regionale en internationale economieën. De voorwaarde is wel dat de economische kosten niet te hoog zijn en niet uitlopen op een protectionisme dat de welvaart vernietigt.
Wie doordenkt, begrijpt snel dat we ook moeten beslissen welke ruimte we wel en niet geven aan handel en aan geld. We moeten vastleggen binnen welke grenzen ze kunnen opereren, welke regels er dan gelden en welke rechten, plichten en verboden. Het komt erop aan paal en perk te stellen aan alle economische machtsconcentratie, financialisering en speculatie die in tegenspraak zijn met een duurzame economie.
Het belang van oude en nieuwe commons
Voor democratische oogmerken zijn de geesten nog minder ver gevorderd. Aan wie bijvoorbeeld behoort de hernieuwbare energieproductie prioritair toe? Aan de oude energieconcerns die ons al decennia de duvel aandoen door allerminst het spoor van een sociaalecologische economie te kiezen, of aan energiecoöperaties van burgers en gemeentelijke energiebedrijven? Ligt het antwoord niet verscholen in de vaststelling dat de zon voor iedereen schijnt en de wind voor iedereen waait? Van wie is de economie als die veel meer om diensten zoals mobiliteit, licht of muziek draait en niet zozeer om producten als auto’s, lampen of cd’s? Aan wie behoren het internet, de nieuwe informatie- en communicatietechnologie en nog tal van andere innovaties in de meest verschillende sectoren als het de burgers zijn die via hun overheden al die technologie hebben ontwikkeld? Nog diepgaander, in een duurzame economie zal welvaartsproductie opnieuw veel meer stoelen op gedeelde hulpbronnen, kennis en inspanning, zoals internet, Wikipedia of open software. Veel feller zal telkens de prangende vraag gaan woeden: zijn dit nieuwe commons of gemeenschappelijke goederen? Of komen ze in aanmerking voor privé-eigendomsverwerving en het daarmee verbonden streven naar financiële winst?
Zeker is dat tal van oude en nieuwe gemeenschappelijk beheerde goederen de transitie moeten voeden. Globale atmosfeer, oceanen, meren en rivieren, genen, zaden, bossen, mineralen, vrije en open software, internet, wind- en zonne-energie, visgronden, agro-ecologische kennis, vrije cultuur, parken en andere publieke ruimten, geldsystemen, enzovoort vormen mee de bouwstenen van een duurzame economie en samenleving. Ze vullen de marktwerking aan of kunnen een alternatief bieden waar de markt faalt. Zo beschermen ze bijvoorbeeld tegen een nefaste commercialisering. De markten blijken voor de belangrijkste menselijke besognes – bestaanszekerheid, gelijkwaardigheid, milieu, zelfs geld – manifest slecht te functioneren, dat weten we heel zeker. Daarom benutten we beter alle kansen om via andere vormen van samenwerking opnieuw meer gemeenschappelijke goederen te creëren.
Cruciaal dat ook de overheid er staat
Vormen die commons dan ook een alternatief voor een falende staat? Deels is dat mogelijk, als overduidelijk is wie de rechthebbenden zijn (en wie niet), tot waar hun rechten zich uitstrekken en dat we werkelijk met zelfbestuur van dat gemeengoed te maken hebben. Soms zal gezamenlijk beheer door samenleving en overheid te verkiezen zijn, in de vorm van publiekscoöperaties bijvoorbeeld, een formule die ook dienstig kan zijn om bestaande publieke bedrijven te democratiseren.
Let wel, in geen geval maken ze de staat overbodig of minder belangrijk. Die is en blijft nodig om onder andere rechtszekerheid en veiligheid te garanderen (de minimale staat), maar ook om toegang tot kapitaal, werk en inkomen te verzekeren. Meer bepaald in het transitieverhaal is de overheid cruciaal om de ecologische draagkracht te bepalen, om de daaruit voortvloeiende maximale schaal voor economische activiteiten vast te leggen, om de rechtmatige en rechtvaardige aanspraken van mens en samenleving op die duurzame economie toe te kennen, om dat alles te doen respecteren. Al even cruciaal is de staat om, in samenspraak met economie en samenleving, een actieve, regelende en sturende rol te spelen die een snelle transitie naar een duurzame en stabiele economie waarmaakt.
De architectuur van een duurzame economie geven we alle aandacht in deel IV – Hoe geraken we daar? van het boek TRANSITIE. Onze welvaart van morgen. In goede transitietraditie is het belangrijk nu eerst een algemeen beeld te schetsen van een wenselijke toekomst, een Leitbild in het jargon. Dat is de beste voorbereiding om ook morgen nog goed te leven waar dat nu al zo is, en om zicht te krijgen op hoe het leven te verbeteren voor al wie het nog niet zo goed heeft.
Dirk Barrez
Hoofdredacteur Pala.be en auteur van 11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici en TRANSITIE. Onze welvaart van morgen
Lees de andere bijdragen uit de reeks Waar moet het naartoe?
Op weg naar een duurzame economie - 1 Waar moet het naartoe?
Ecologisch duurzame schaal - 2 Waar moet het naartoe?
Rechtvaardige aanspraken in een menselijke samenleving - 3 Waar moet het naartoe?
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
