Ruimteschip aarde aan passagiers: “We hebben enkele probleempjes”

Is de aarde om zeep? Niet helemaal, maar als de aarde ons ruimteschip is waar we als mensen totaal afhankelijk van zijn, dan zou de boordcommandant stevige waarschuwingen laten horen over de toestand van zijn of haar schip. UNEP vervult die rol met zijn vijfde Mondiale Milieurapport. 

Na de vorige edities uit 1997, 1999, 2002 en 2007 is UNEP, de Milieuorganisatie van de Verenigde Naties, toe aan de vijfde uitgave van zijn Mondiale Milieurapport, in het Engels Global Environment Outlook Report.

     Risico van plotse en onomkeerbare veranderingen

En de taal is niet verkeerd te verstaan. De veranderingen aan onze planeet zijn ongezien, en de geleverde inspanningen zijn onvoldoende om het tij te keren.

Erger, zowel op lokaal, regionaal als mondiaal niveau zullen kritische drempels worden overschreden. En daarmee riskeren we plotse en onomkeerbare veranderingen te beleven die onze leefomgeving bedreigen of zelfs onderuit halen. Denk aan het smelten van de ijskap op de Noordpool, of aan zoetwatervoorraden die verdwijnen.

Natuurlijk weet de wereld, dikwijls al heel lang, wat er moet gebeuren. En op tal van terreinen zijn er wel degelijk afspraken gemaakt. Maar bij minder dan één procent van die milieuafspraken – namelijk slechts vier op in totaal vijfhonderd – is er vooruitgang vast te stellen.

     Weinig vooruitgang, dramatisch veel achteruitgang

Veel vaker is de achteruitgang ernstig tot dramatisch. Zo kunnen we het vergeten dat de opwarming van de aarde lager dan 2 graden Celsius zal blijven… en belanden we dus vrijwel zeker in de gevarenzone.

Wereldwijd mishandelen we letterlijk de aarde: gronderosie, ontbossing, ze zouden de mondiale economie meer kosten dan de financiële crisis van 2008. Het goede nieuws: het blijkt mogelijk om met een stevige en gecoördineerde aanpak de ontbossing stevig aan banden te leggen. Maar de successen zijn schaars, heel schaars.

Zoet water dan, een goed dat onmogelijk is bij te maken en dus heel voorzichtig mee om te springen. Vergeet echter dat we die voorzichtigheid nu al in praktijk brengen… terwijl nochtans vier op vijf wereldbewoners in gebieden leven waar waterschaarste een reëel probleem is.

En ook onze grootste waterreservoirs, de oceanen en de zeeën, kunnen niet rekenen op een duurzame behandeling. Verzuring bijvoorbeeld is een heel vervelend fenomeen. De koraalriffen dragen er de gevolgen van, straks zijn ze er niet meer.

Biodiversiteit, of de verscheidenheid van planten en dieren, vertoont een fors dalende curve. De zogenaamde Global Living Planet Index laat tussen 1970 en 2007 een krimp van om en bij 30 procent optekenen.

Het rapport schenkt ook aandacht aan chemisch afval. Geen wonder want het is een ernstige bedreiging voor elk leven en voor een duurzame ontwikkeling. Meer dan negentig procent van alle water of visstalen vertonen pesticidenvervuiling. En de digitale samenleving zadelt ons op met de sterkst groeiende afvalberg, die van het elektronische afval.

Nood aan een systeemperspectief

Het zijn evenveel facetten van fundamentele veranderingen die zich afspelen binnen ons ene aardse systeem. Een benadering vanuit dat perspectief is te vinden in het rapport vanaf pagina 193.

Wat nu? Het rapport hamert erop dat het niet zo zinvol is om te werken aan de symptomen. Veel beter is het om het beleidsvizier te richten op de krachten die deze nefaste dynamiek voortstuwen. En dat gaat het over de vervelende kanten van een sterke bevolkingsgroei, van almaar toenemende consumptie en productie, van verstedelijking en van globalisering.

Wat te doen? Waar zitten de voorbeelden?

Het is de verdienste van het rapport dat het vervolgens uitwaaiert over de diverse regio’s van onze aarde. We krijgen daardoor de uitdagingen nog scherper in beeld. En ze zijn vergezeld van wat een aangepast beleid kan zijn, en zelfs van voorbeelden van dergelijk goed beleid. Wie er werk van wil maken, kan hier een hele agenda uit puren.

Ja, duurzaamheid is haalbaar maar…

Het laatste deel hanteert opnieuw het mondiale perspectief. Een pak duurzame doelen realiseren tegen 2050 is mogelijk, dat is het goede nieuws wat scenario’s vertellen. Maar zoiets kan echt niet zonder snel een andere politiek te voeren, zonder stevige investeringen en zonder gedragswijzigingen. We moeten zowel onze consumptie als onze productie drastisch veranderen.

Die noodzakelijke transitie naar een duurzame of sociaalecologische economie kan niet zonder dat ook mondiale alternatieven en oplossingen hun rol kunnen spelen. Dan kan moeilijk anders. De vele crises waarmee we kampen, situeren zich immers ook en culmineren op de schaal van het systeem aarde. Alles wat we aanvatten om die crises op te lossen, op lokaal, nationaal of welk ander niveau ook, moet deel uitmaken van of zich integreren in een globale visie en aanpak.

Dirk Barrez

Externe links
Engelse versie van Global Environment Outlook Report 5 http://www.unep.org/geo/pdfs/geo5/GEO5_report_full_en.pdf
Persbericht UNEP over nieuwe milieurapport
http://www.unep.org/newscentre/Default.aspx?DocumentID=2688&ArticleID=9158&l=en