Massabetogingen vormen heel sterke exponenten van maatschappelijke mobilisatie. Ze zijn immens belangrijk voor samenlevingen, ze expliciteren en begeleiden grote gewenste veranderingen en monden soms uit in heuse revoluties. Denk aan 1 mei optochten, de miljoenendemonstraties eind jaren zeventig van vorige eeuw tegen de sjah in Iran, de mensenmassa’s eind jaren tachtig die de val van het IJzeren Gordijn en van het reëel bestaande socialisme inluidden, en de menigten op het Tahrirplein in Caïro.
Ook ons land heeft een rijke betogingsgeschiedenis. Maar wat waren de grootste, en wat was de allergrootste? Als we willen vatten en ons blijven herinneren wat mensen meest heeft bewogen – zowel in letterlijke als figuurlijke betekenis – is het wijs die kennis te koesteren.
De grootste betogingen
Zowel de eerste echt grote antirakettenbetoging op 25 oktober 1981 als de latere vredesbetogingen in 1985 en 1987 waren van dezelfde grootteorde als de Witte Mars op 20 oktober 1996, met om en bij de 200.000 betogers. De allereerste grote vredesbetoging op 9 december 1979 – een immense opkomstverrassing toen - speelde enkele klassen lager met meer dan 50.000.
Eén betoging overklast ze allemaal
Eén betoging overklaste ze echter allemaal met vele lengten verschil, en dat was de vredesdemonstratie op 23 oktober 1983 in Brussel.
Waarom we dat zo zeker kunnen weten? Omdat enkele feiten deze werkelijkheid onomstotelijk aantonen.
Het was de enige massabetoging waarbij de demonstranten simultaan over drie verschillende trajecten liepen. Die vertrokken telkens uit een ander Brussels station zodat er in werkelijkheid drie massabetogingen plaatsvonden.
Urenlang werd de drievoudige mensenzee gevoed, trein na trein na trein, aangevuld door honderden en honderden bussen uit het hele land, en door al die andere vervoermiddelen die betogers gebruikten. Urenlang is er opgestapt.
En veel meer nog is er door velen gewacht in de hoop straks ook te kunnen demonstreren. Toen het al lang donker was, bleven betogers vertrekken.
Zo groot was echter de toestroom dat vele duizenden die wel in Brussel waren geraakt, nooit één van de oververzadigde parcours hebben kunnen afleggen.
Zo groot dat zelfs lang niet iedereen een plaatsje op een trein richting Brussel heeft kunnen bemachtigen.
Of er dan inderdaad 400.000 deelnemers/sters waren, wat minder of zelfs nog wat meer, dat is en was niet exact vast te stellen. Maar de tellingen van de betogers, het aantal ingehuurde bussen en verkochte kaarten, het wijst allemaal in de richting van die grootteorde.
Wie deze feiten nuchter bekijkt, weet: het is een mythe dat de Witte Mars uit 1996 de grootste Belgische betoging ooit zou zijn. Die Witte Mars was inderdaad een indrukwekkend grote betoging. Maar ze kan onmogelijk de grootste zijn geweest. Om de simpele reden dat een betoging over één traject onmogelijk meer betogers kan tellen dan één over drie evenwaardige trajecten.
Wie kan dan begrijpen dat de vredesbeweging die verjaardag altijd onopgemerkt voorbij laat gaan?
Wie de feiten respecteert, weet dus dat niet de Witte Mars maar wel de vredesbetoging van 23 oktober 1983 de grootste Belgische betoging ooit was.
Wie kan dan begrijpen dat de vredesbeweging die verjaardag altijd onopgemerkt voorbij laat gaan?
Dan groeit een zekere nieuwsgierigheid: zal de vredesbeweging volgend jaar, 30 jaar later, haar grootste massamobilisatie eindelijk beginnen herdenken? Geeft zij de geschiedenis haar rechten, nu het nog kan?
Het is immers niet verstandig om de geschiedenis te laten vollopen met mythes, en de samenleving er mee opgezadeld te laten.
Structureel geweld
En er is nog een reden. Het is een kans voor een al te verzwakte vredesbeweging om opnieuw sterker de kop op te steken.
Want niemand kan beweren dat oorlog afwezig is in de wereld van vandaag.
Nog veel gewelddadiger is het structurele geweld van fors stijgende ongelijkheid die miljarden mensen geen kans geeft op een menswaardig leven en één miljard van hen zelfs permanent uitlevert aan ondervoeding en honger.
Het is hard nodig om het al wat oudere begrip ‘structureel geweld’ af te stoffen. Want, geef toe, er is geen betere omschrijving voor het fenomeen dat we wel ontzettend veel miljarden inzetten om failliete banken te redden, maar niets vergelijkbaars opzetten om de honger uit te roeien, of de moordende opwarming van de aarde tegen te gaan?
Dirk Barrez - hoofdredacteur Pala.be
De auteur is voormalig lid van de stuurgroep van het VAKA - Vlaams Aktiekomitee tegen Atoomwapens - en samen met Jan Rutgeerts auteur van het boek Stop de bom. Twee jaar actie tegen de kernbewapening, IOT, 1982