Het bijna voorbije decennium is de sociale ongelijkheid in Portugal nog toegenomen. Vooral de falende justitie heeft daartoe bijgedragen. Dat schrijft prof. Boaventura de Sousa Santos, socioloog aan de universiteit van Coimbra, in een opiniestuk dat vorige week verscheen in het weekblad Visão.
De jaren negentig van de twintigste eeuw was een tijd van grote verwachtingen: de ogenschijnlijk onomkeerbare verhoging van het gemiddelde inkomen van de meeste Portugezen zou eindelijk het Europese gemiddelde inkomen benaderen. Er was hoop dat de samenleving door middel van economische ontwikkeling - met een economie van beperkte omvang en weinig internationale expertise, toch een stabiele sociale zekerheid zou kunnen uitbouwen. Portugal had als gevolg van de erfenis van bijna vijftig jaar rechtse dictatuur onder Salazar een grote achterstand in te halen op de rest van de Europese Unie. Vooral met de armoedecijfers bleef Portugal vele jaren tot de slechtste leerlingen van de EU-klas behoren.
Vanaf 2000 hebben de hoge verwachtingen geleidelijk aan plaats gemaakt voor frustraties: de verwoestende invloed van het neoliberale denken op de economie kwam duidelijk aan het licht. Sociale basisrechten, de gezondheidszorg, de arbeidsrechten, en vooral het onderwijs betaalden een zware prijs. Resultaat: we zijn op de drempel van 2010 een van de landen binnen de Europese Unie met de grootste ongelijkheid en een hoog risico op armoede, met vele mensen die moeten rondkomen in onzekere arbeidsstatuten, en dat gemeten volgens objectieve criteria zoals het aantal werknemers met vaste contracten, de situatie van kleine zelfstandigen, de vele werkende armen, het lage minimumloon.
Wat heeft dat alles nu met de rechterlijke macht te maken? Justitie is ook een publiek goed. Een goed werkende justitie moet de economische en sociale ontwikkeling dienen en zorgen voor de ‘verdieping' van de democratie. Het voorbije decennium heeft de rechterlijke macht vooral voor onrust gezorgd bij de burgers. Het justitiële systeem ligt voortdurend in conflict met zichzelf of met het politieke systeem. In beide gevallen is het resultaat ver verwijderd van wat de mensen zouden mogen verwachten. We kenden momenten waarop de spanningen, met behulp van de kritische media, een stadium bereikten dat de grenzen ver overschreed van wat aanvaardbaar is voor een goed functionerende democratie. De eindeloze conflicten tussen de diverse instanties van de rechterlijke macht en versnipperde bevoegdheden, met name in het verloop van het strafrechtelijk onderzoek, hebben de negatieve perceptie van de Portugezen ten aanzien van de rechterlijke macht versterkt en haar maatschappelijke legitimiteit ondermijnd.
In een aantal beruchte rechtszaken waren bovendien bekende persoonlijkheden betrokken. De Casa Pia-zaak (nvdr: over grootschalig seksueel misbruik van kinderen in de staatsweeshuizen) is slechts een pijnlijk voorbeeld. De criminaliteit is bijzonder complex geworden, vooral de economische en financiële criminaliteit en de corruptie, en de rechterlijke macht is daar niet tegen opgewassen. In een lange reeks van gevallen raakten rechters verstrikt in een schandaalsfeer. Een totale minachting voor de burger blijkt uit het gebrek aan transparantie. Europese sociale fondsen werden niet gebruikt waarvoor ze waren bedoeld. Door de hoge mate van inefficiëntie van de justitie blijven burgers vaak jaren wachten op gerechtigheid. Voor slachtoffers van huiselijk geweld, of voor degenen die wachten op een schadevergoeding na een werkongeval kan dat dramatisch zijn.
Verontrustend is dat er zo weinig is veranderd hoewel al ruim tien jaar hervormingen bezig zijn. Nochtans zijn gelijke toegang tot het recht en gerechtigheid essentieel in een democratie. De gerechtigheid is écht blind als je een passie voor sociale rechtvaardigheid hebt.
(samenvatting en vertaling uit het Portugees: JVC)
Klik voor opiniestuk van socioloog prof. Boaventura de Sousa Santos, hoofd van het Centro de Estudos Sociais (CES) van de Universiteit van Coimbra, Portugal. Het stuk verscheen eveneens op 17 december 2009 in het Portugese weekblad Visão onder de titel Justiça: a década da visibilidade
Klik voor Centro de Estudos Sociais (CES) van de Universiteit van Coimbra
