Vrijwel overal in Europa strijden burgers voor hun energie. Dat is niet altijd duidelijk voor wie, waar ook in Europa, vooral met een lokale bril kijkt. Veel zichtbaarder is dat fenomeen wanneer actievoerders en energiecoöperaties verzamelen blazen, zoals vorige maand in Tsjechië.
Die namiddag reizen we naar een energie-onafhankelijk dorp, zowat 70 kilometer ten oosten van Praag. Bijna vanzelfsprekend aanwezig is Dirk Vansintjan van Ecopower. Die coöperatie is al ruim 20 jaar aan de slag met hernieuwbare energie, o.a. op basis van wind- en waterkracht, en telt zowat 50.000 leden. Intussen is Dirk ook een gezaghebbende Europese stem als voorzitter van Rescoop. Dat is een coöperatie van twaalf organisaties uit zeven vooral West-Europese landen die zich toeleggen op hernieuwbare energiebronnen. (1)
We vragen hem meer duidelijkheid over het concept van community power, dat in het Duits Bürgerenergie heet, en in het Nederlands wellicht best burgerenergie. Cruciaal is dat burgers via tal van burgerorganisaties eigenaar zijn van productiemiddelen die hernieuwbare energie opwekken, en dat hun organisaties zich toeleggen op rationeel energieverbruik. Het hoeven geen coöperaties te zijn, belangrijker is dat ze de coöperatieve principes hanteren.
'Olievlek'
Daar mankeert het niet aan, want hun centrale ordewoord is samenwerking, en dat is een synoniem van coöperatie. Samen willen ze een Europees olievlekeffect creëren van massaal veel burgerinitiatieven die energie opnieuw in handen van de samenleving nemen… en ze willen samen vermijden dat velen zouden denken met hun kleine energiecoöperatie alleen op een eilandje te opereren. Wie zich realiseert dat alleen al in Duitsland een paar duizend lokale initiatieven, waaronder zowat 1000 coöperaties, de energietransitie voortstuwen voelt dat heel anders aan.
Kn?žice, een energie-autonoom dorp
We zijn intussen aangekomen in Kn?žice, een dorp met zowat 500 inwoners, tot zover niets bijzonder. Toch is het allerminst een dorp als zovele andere want Kn?žice is vrijwel energie-autonoom, en dat maakt het heel speciaal. Het geheim daarvan is de biogasinstallatie die we nieuwsgierig bezoeken... sommigen met toegeknepen neus: biomassa kan onaangenaam geuren.De installatie levert via een netwerk van 6 kilometer buizen warmte aan 154 huizen waarin ruim negentig procent van de inwoners wonen. Er is ook een elektriciteitsproductie die groter zou zijn dan hun gezamenlijke verbruik. Eigenaar van dat alles is de gemeente, voor de volle honderd procent. Er wordt nu bestudeerd of de inwoners rechtstreeks eigenaar kunnen worden.
Aandachtige toehoorders zijn ook de leden van Community Power, een Europees netwerk dat uitdrukkelijk streeft naar hernieuwbare energie die eigendom is van de burgers. Het netwerk is opvallend actief in Oost-Europa. (2) Ik praat met Anne Schiffer, een Duitse die in Schotland werkt voor Friends of the Earth. Interessant is dat Schotland uitdrukkelijk voorziet in een doelstelling van 500 MW burgerenergie tegen 2020. Haar doel is om in Edinburgh tal van energie-initiatieven en -coöperaties te laten starten. (3) Ze wijst op succesvolle voorbeelden in Brixton, Brighton en andere plaatsen in Engeland.
We vragen ons af of Kn?žice een beweging op gang kon trekken van nog meer Tsjechische burgers en gemeenten die hun energie-autonomie nastreven. Daar knelt het schoentje. Want alhoewel de initiatiefnemers zich kunnen verheugen in nogal wat bezoek, navolging is er (nog) niet. De hoofdreden daarvoor zijn de veranderde wettelijke voorwaarden. De steun waarop Kn?žice kon rekenen, is er vandaag niet meer bij. Het blijft een belangrijke les: vrijwel altijd blijkt de gevoerde overheidspolitiek een cruciale factor in het al dan niet (snel) lukken van economische veranderingen.
Het is niet de enige reden waarom zelfs de beste voorbeelden geen olievlekeffect in gang kunnen zetten. Meer dan tien jaar geleden faciliteerde een verstandig gemeentebestuur de plaatsing van enkele Ecopower windmolens in Eeklo. Van in het begin was het een succes, omarmd door tal van burgers en zonder vervelende nimby verschijnselen. Maar wie dacht dat gemeentebesturen massaal dit succes zouden willen imiteren, kwam bedrogen uit.
Burgers heroveren hun energie
Dan verschaft het verhaal van Molly Walsh van Friends of the Earth Europe meer reden tot optimisme. Als vanzelfsprekend verwijst ze eerst naar Duitsland waar intussen meer dan een kwart van de elektriciteit wordt opgewekt op basis van hernieuwbare energie. Veel minder bekend maar minstens even essentieel voor de community power beweging: “65 procent of vrijwel twee derde van de windmolens en zonnepanelen zijn in het bezit van burgers, gemeenschappen en landbouwers.” Burgerparticipatie is hier geen slogan maar een ijzersterke praktijk die de bedding vormt van de energie-omslag. (4)
Ook Denemarken heeft sterktes in te brengen. Niet alleen is windenergie er al lang gemeengoed, de wetgeving inzake hernieuwbare energie voorziet expliciet dat lokale burgers het recht bezitten om aandelen in deze energieproductie te verwerven.
Zeker in Oost-Europa verloopt de opmars van de burgereconomie minder vlot. Zelfs het woord coöperatie raakte er door het decennia heersende communisme zodanig in de verdomhoek dat er ijverig andere begrippen worden gehanteerd zoals gemeenschapsenergie of lokaal energiebedrijf. In Polen bemoeilijkt daarenboven de steenkoollobby de doorbraak van burgerinitiatieven. En toch, in Hongarije, Slovakije, Tsjechië en elders ontluiken ze wel degelijk.
Over geld en andere prioriteiten van de community power beweging
Terug naar Rescoop want Dirk Vansintjan vertelt over nog meer belangrijke plannen om beginnende energiecoöperaties te ondersteunen. Zo spreekt het vanzelf dat de energietransitie maar kan lukken op Europese schaal als er voldoende investeringsgeld beschikbaar is. Daarom denkt Rescoop aan financiële instrumenten zoals de oprichting van een fonds of een platform voor crowd funding. Geleerd door ervaring daagt Dirk de financiële sector uit, zowel de klassieke als de meer duurzame en nieuwe initiatieven: Who needs banks? Gelijk heeft hij, financiële spelers hebben enkel nut indien ze de reële duurzame economie effectief en efficiënt verder helpen. Het is tijd voor hen om hun meerwaarde te bewijzen voor deze burgereconomie.
Na de bijeenkomst zoek ik Molly opnieuw op. Welke prioriteiten hebben ze nu vastgelegd voor hun strijd voor burgerenergie? “De Europese Unie en de Europese regeringen moeten deze beweging erkennen. Ze dienen ook de verspreiding mogelijk te maken van het Ecopower model waarbij een coöperatie zowel hernieuwbare energie mag produceren als ze verkopen aan haar leden. Zelf willen we veel beter zicht krijgen op het fenomeen van burgerenergie, overal in Europa. En we zullen ons verzetten tegen valse coöperaties die o.a. door klassieke energieconcerns worden opgezet om er goedkoop geld mee op te halen. Maar hun zogenaamde coöperanten worden daarmee geen eigenaar van de windmolens of zonnepanelen en hebben er niets over te zeggen.”
Dirk Barrez - auteur van 'Coöperaties. Hoe heroveren we de economie'
(1) Rescoop telt organisaties uit België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Italië, Nederland en Verenigd Koninkrijk. Voor meer info klik hier
(2) De leden van Community Power ontplooien activiteiten in België, Bulgarije, Denemarken, Duitsland, Hongarije, Ierland, Litouwen, Polen, Slovakije, Spanje, Tsjechië en Verenigd Koninkrijk - voor info klik hier
(3) Voor meer info, ga naar website van Friends of the Earth - klik hier - en Friends of the Earth Scotland - klik hier
(4) Lees ook het rapport Community energy in Germany – klik hier