Het is zover. Het belangrijkste nieuws is gezegd in twee seconden. Groot-Brittannië vertrekt. Maar of het land nu vertrekt uit de Europese Unie of zou gebleven zijn, de EU kampt in elk geval met een gebrek aan legitimiteit bij haar burgers. Ze moet hun vertrouwen herwinnen en verdienen. Dan herontdekt ze maar beter haar eigen aantrekkelijkheid en beseft ze dat elk democratisch samenleven vanaf het lokale niveau opgebouwd wordt.
Die Unie van Europese landen zou een vanzelfsprekendheid moeten zijn, en is dat deels ook. In die ruimte delen we in grote mate opvattingen over de rechten die we horen te hebben, over het belang van democratie en van overheden die onze vrijheden bewaken, over de welvaartsstaten die ons goede leven bewerkstelligen, over het gemak overal naartoe te kunnen en dan zelfs de euro te kunnen gebruiken. Zelfs beseffen we ergens wel dat die open grenzen ons welvarender hebben gemaakt. En zoals we ons Belg, Nederlander, Vlaming of Luikenaar voelen, beschouwen we ons ook als Europeanen.
Maar al jaren zijn talloze Europese burgers hard geconfronteerd met zoveel waarin hun Unie niet zo goed presteert. Zo doet de economie niet beter in de eurozone, volgens velen zelfs slechter. De politiek van goedkoop geld brengt niet wat werd verwacht. We investeren veel te weinig, en totaal onvoldoende in de duurzame economie die we dringend nodig hebben. Er zijn niet genoeg nuttige en goede jobs. Het sociaal manco doet velen, in de bouw en elders, hun job verliezen door goedkope arbeid. Dieselgate en sjoemelsoftware peperen ons in hoezeer het ecologische beleid faalt. En niemand die kan beweren dat de EU echt een duurzame landbouw weet op poten te zetten.
Velen liggen wakker van wat de EU verzuimt goed te doen, economisch, financieel, sociaal, ecologisch, democratisch, op vlak van veiligheid, migratie, vluchtelingen, internationale samenwerking. Een vreemde tegenstelling regeert. Europa is in landen in de hele wereld een aantrekkingspool voor talloze mensen (en veel minder voor hun elites en regeringen) omdat onze economieën nog altijd sociaal én gaandeweg ook ecologisch worden gecorrigeerd. En omdat we er al bij al nog enige greep op hebben en ze weten te versterken met voldoende publieke goederen die het leven van bedrijven, burgers en samenleving makkelijker en beter maken.
Hoe hard verdedigen de politici die gisteren en nu aan het roer staan dat model? De Europese Unie is al van vóór de val van het IJzeren Gordijn tussen Oost- en West-Europa bezig haar succesformule te lossen in plaats van ze verder te verfijnen en uit te werken. En ze is nooit overtuigend uitgedragen bij de nieuwe leden. Zo doen de EU én haar lidstaten juist niet waarmee ze het vertrouwen van hun burgers meest van al zouden kunnen behouden, winnen of herwinnen. Het maakt het daarenboven nog moeilijker om in de rest van de wereld duurzame partners te vinden bij regeringen om alvast mee op te komen voor een sterk gecorrigeerde markteconomie.
Voor vele burgers in Europa en elders in de wereld schuilt de Europese aantrekkelijkheid ook in een samenlevingsmodel dat is gebaseerd op een veelheid van onvervreemdbare rechten en vrijheden. De open, democratische samenleving heeft er doorgaans de vanzelfsprekende bovenhand op alle vormen van dictatuur, extremisme en absolutisme. Het wettelijke regelen van het samenleven is er principieel het alleenrecht van de burgers en hun seculiere besturen. Dan is het heel ongelukkig dat net het Europese project zoveel democratisch deficit vertoont, en veel te veel top-down is gebouwd.
Hoeveel beter zou het niet zijn dat in de meeste landen net veel meer democratische zeggenschap met de bijbehorende budgettaire middelen naar het meest lokale niveau zou verhuizen. Het zou de greep van tal van burgers op hun bestaan zichtbaar verhogen, hun burger- en verantwoordelijkheidszin prikkelen en de democratie een hoogstnoodzakelijk stimulans geven. Dan voelt het al snel als logisch dat wat lokaal maar moeilijk efficiënt kan worden aangepakt, best thuishoort op het regionale, provinciale of staatsniveau, of welke wettelijke ruimten ook waarin samenlevingen zich vorm geven. En vervolgens verwerft de Europese Unie op natuurlijke wijze haar volle legitimiteit. Want zij is net een betrouwbare hefboom om de uitdagingen aan te pakken die ook het statelijke niveau in belangrijke mate overstijgen… Correctie dus, ze zou dat moeten zijn maar is het niet.
Al decennialang krijgen steeds meer Europeanen het moeilijk om de EU als een nuttige en geloofwaardige overheid te zien. Hun regeringen hebben al die jaren niet echt bijgedragen om de EU van onderop op te bouwen en uit te leggen. Alle kritiek, zelfs de meest constructieve, is decennialang weggewuifd, of dat nu lacherig, luchtig of hooghartig gebeurde, of uit intellectueel onvermogen om het democratisch deficit te begrijpen, of dat alles tegelijk.
Steeds scherper menen vele burgers naakte keizers te zien. Hebben ze ongelijk? Ze vragen zich bijvoorbeeld af hoe het kan dat wat fout loopt in het toch kleine Griekenland en in andere Zuid-Europese landen zo slecht kan worden aangepakt dat de hele unie jarenlang financieel en economisch op haar grondvesten davert. Waarom moet dit de welvaart, de jobs en de gemoedsrust aantasten van massa’s Europeanen? Hoe kan het dat een unie die gespecialiseerd beweert te zijn in goede sociaaleconomische ontwikkeling, in én tot ver buiten Europa, er maar niet in slaagt om Griekenland voorbij de crisis te helpen, en dat de Grieken door een onmetelijk dal van verarming moeten?
Kijk door de ogen van de burgers naar het vluchtelingendrama dat zich, ook al decennialang, afspeelt aan hun Europese grenzen. Het is trouwens opvallend en weinig genoteerd dat die zelfs door eurosceptici als Europees worden ervaren. Discussies over grenzen zijn van alle tijden en blijven uiterst nuttig nu grenzen meer dan ooit meerlagig en zelfs fluïde zijn. Ze vormen ook vandaag nog experimenteer-, leef- en werkruimten waarin we ons een duurzame toekomst kunnen boetseren. In de hele wereld wordt aangevoeld dat het nog altijd aantrekkelijke Europese model, ondanks economische crisis en nu Brexit, zich afspeelt binnen een Europese ruimte die ook in globaliserende en digitale tijden ergens begint en eindigt. Hoe verscheiden ook hun opvattingen en hun houdingen ten opzichte van de EU, er zijn zaken die alle burgers van betrouwbare overheden moeten kunnen verwachten. Er is zowel nood aan het ordentelijk omgaan met hun wettelijke Europese (staats)grenzen – waarom zijn ze er anders? – als om het effectief voeren van zowel een migratie- als een vluchtelingenpolitiek die naam waardig. Op al die terreinen schiet de EU schromelijk tekort, en haar burgers weten dit.
Voor de Europeanen is nog een ander falen van hun naakte keizer pijnlijk duidelijk, namelijk in de relatie met grote buurlanden als Rusland en Turkije. Als een politieke eenheid van maar liefst 500 miljoen mensen bij haar burgers meer dan de indruk wekt zich niet te kunnen laten respecteren door landen waarvan de regimes de jongste jaren zwaar voorrang geen aan een – soms brute – machtspolitiek, dan rijst vanzelf de vraag en de bedenking wat de toegevoegde waarde is van die Europese constructie waar ze amper vat op hebben.
Bij zoveel tekortschieten wordt het onmogelijk om met overtuiging te kunnen argumenteren dat de Europese Unie net nodig is omdat de Europese landen afzonderlijk niet opgewassen zouden zijn tegen de uitdagingen van een globaliserende wereld. Als de EU nog langer stelselmatig onder de lat blijft lopen, dreigt verdere verkruimeling. Ook na de Brexit moet de EU zich dringend bewijzen als een duurzame, democratische en efficiënte overheid die de toekomst en het leven van haar nu 450 miljoen burgers weet te verzekeren en te verbeteren. Zij moet de aantrekkelijkheid van haar model herontdekken en Europa laten groeien en bloeien vanaf het lokale niveau, van ‘onderuit’ zoals dat wordt aangeduid. Zo kan de Unie zich concentreren op de aanvullende verwachtingen die zij moet inlossen en op de opdrachten die zij krijgt. Vooral moet zij dan op die terreinen de meest overtuigende prestaties neerzetten. Niemand zegt dat het makkelijk is. Maar in dit geval is er geen alternatief: het moet veel beter dan nu.
Dirk Barrez
Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be
Europa en de Europese Unie vormen al lang een aandachtspunt voor Pala
Europa is nodig, maar dan wel een ander Europa
Wat nu Europeanen? Een nieuwe koers voor Europa
Het ziekbed van Europa. Van crash tot succes tot crisis
Hoe gebruiken we geld het best?
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier
