Dit is hoofdstuk 20 uit het boek
Coöperaties. Hoe heroveren we de economie?
Voor info en bestellen klik hier
Bedrijven waar werknemers zelf de baas zijn, kan dat? Ja dus, die vorm van meest doorgedreven economische democratie bestaat wel degelijk, bv. in de meer dan honderd werknemerscoöperaties van Mondragon. In België zijn we er nog maar heel weinig mee vertrouwd. Dat alternatief ondernemersmodel stoot op scepsis, zeker bij traditionele ondernemers. Maar ook in de brede werknemersbeweging en bij vakbonden rijzen er vragen.
Allereerst, hoe ga je er als vakbond mee om dat de werknemers ook de ondernemers zijn? En eigenlijk dus hun eigen werkgevers, inclusief volledige zeggenschap over het kapitaal dat eveneens helemaal van hen is?
Een veilig vakbondsstandpunt
Een veilig vakbondsstandpunt is dan om daartegen te zijn, om te argumenteren dat een werknemer toch geen kapitaal kan bezitten van het bedrijf waar hij of zij werkt omdat die tegenstelling tussen kapitaal en arbeid toch niet te overbruggen is. Het is een makkelijk standpunt. En het kan zelfs de indruk wekken te werken, zeker zolang vakbonden de belangen van werknemers en hun arbeid kunnen beschermen omdat er ondernemers en kapitaal te vinden zijn aan de andere kant. Dan kan men er collectief van overtuigd geraken dat nadenken over alternatieven zoals werknemerscoöperaties niet hoeft, laat staan dat men zoiets met alle kracht massaal zou gaan nastreven en op poten zetten.
Wat als de ondernemerskant forfait geeft?
Maar wat als de ondernemerskant al te duidelijk forfait geeft? Omdat ze falende of failliete ondernemers zijn, omdat ze slechte bedrijfsleiders zijn die verliezen opstapelen, omdat ze uit de markt worden geduwd, omdat ze er niet in slagen te innoveren en nieuwe economie te ontwikkelen, omdat ze de productie naar elders verhuizen, omdat ze enkel maar geïnteresseerd zijn in financieel rendement voor de aandeelhouders? Wie de economische informatie wat volgt, heeft de voorbeelden zo maar voor het grijpen: Ford Genk, Philips Turnhout vandaag en Hasselt gisteren, ArcelorMittal in Luik en elders, tal van banken, en ga zo maar door. Wat dus als werknemers de greep op het werk helemaal verliezen omdat het gewoonweg verdwijnt? Dan volstaat het klassieke vakbondswerk simpelweg niet langer bij gebrek aan kapitaal en bij afwezigheid van ondernemende bedrijfsleiders als tegenspelers. Dan valt er niet te onderhandelen, evenmin te betogen of te staken en al helemaal niets te bezetten. Zelfs een lock-out van directie en management is onmogelijk.
Wat is de plaats van vakbonden in coöperaties?
Zeker in die omstandigheden lonkt voor werknemers en hun vakbonden die uitweg: toch maar coöperatief ondernemen, zelfs in werknemerscoöperaties. Meteen zijn daar al nieuwe vragen. Wat is dan de plaats van de vakbonden in een coöperatieve economie waarin de werknemers baas zijn? Hoe belet je dat mensen verpletterd geraken in zulke sterke coöperatieve structuren? Hoe voorkom je dat ze niet aan bod komen in de besluitvorming, of er zelfs vermorzeld in geraken? Het zijn meer dan terechte vragen want al in de kleinste organisaties, zelfs in elke werkrelatie bestaat het reële risico dat werknemersrechten ernstig geschonden geraken. Dat is echter geen reden om tegen werknemerscoöperaties te zijn. Het is vooral een sterk argument om de vakbondsfunctie en -werking heruit te vinden binnen en voor die nieuwe economische structuren.
Hoe worden werknemers ook ondernemers?
De wellicht allerbelangrijkste vraag hebben we nog te goed: hoe worden werknemers ook ondernemers? Of, opnieuw ondernemers? Want al lang geleden telde de werknemersbeweging tal van bloeiende coöperaties. Werknemers hadden ook in België hun eigen economie, naast die van de kapitalistische markteconomie en van de overheidsbedrijven, en heel verschillend van het later opduikende staatskapitalisme in de Sovjet-Unie en elders.
Ontdek hoe voordelig een coöperatieve economische poot is
Zeker nu we al jaren in een zware crisis vertoeven waar het traditionele bedrijfsleven geen antwoord op heeft, de klassieke vakbondskoers weinig of geen vat op krijgt en de politiek vooral getuigt van afwezigheid en lethargie, is de nood aan alternatieven enorm groot. Het is tijd om te (her)ontdekken hoe voordelig het is voor een samenleving wanneer ze zelf beschikt over een economische poot, wanneer ze kracht kan putten uit een wijdvertakt netwerk van tal van vooral coöperatieve ondernemingen, of die nu in handen zijn van hun werknemers, hun klanten, of van producenten, of van diverse soorten coöperanten tegelijk. Het is noodzakelijk om oog te krijgen voor de kracht van coöperatief ondernemen dat niet financiële winst centraal stelt, maar die winst als middel gebruikt om haar doelstellingen van zinvol werk, van de productie van welvaart, van ecologische duurzaamheid, van welzijn, van solidariteit te realiseren.
Dat is straf, coöperaties die in volle crisis, alvast tot eind 2013,
niet afdanken en de tien jaar daarvoor ruim 50.000 jobs bij creëren
Wie vandaag ziet hoe de multinational Ford een groot deel van Limburg in miserie dreigt te duwen, en daarvoor huivert, moet weten dat het anders kan. Die moet kunnen vernemen dat zelfs in volle Spaanse crisis, met een landelijke werkloosheid van meer dan 25 procent, de streek van Mondragon dankzij een heel levendig en actief netwerk van coöperatieve bedrijven slechts 10 procent werklozen telt. Dat is nog altijd te veel, maar het is veel en veel beter dan elders in het land… Helemaal verbazingwekkend is dat de zware economische crisis die ook de Mondragon coöperaties al jaren voluit treft, bij hen – alvast tot eind 2013 - niet tot afdankingen heeft geleid. En meer nog dat daarvoor, van 1996 tot 2006, ruim 50.000 bijkomende jobs werden gecreëerd en daarmee het totale aantal jobs meer dan tweeënhalve keer groeide tot 82.174. Dat is allemaal ronduit straf.
Dirk Barrez
De auteur is hoofdredacteur van Pala.be. Zijn recentste boeken zijn TRANSITIE. Onze welvaart van morgen en Coöperaties. Hoe heroveren we de economie?
Dit artikel is hoofdstuk 20 geworden in het boek Coöperaties. Hoe heroveren we de economie? - om te bestellen klik hier
Lees ook hoofdstuk 18 ‘Als we nu eens zoals Mondragon zelf ons werk creëren.’
Lees ook hoofdstuk 19 Mondragon, waar werknemers de baas zijn
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
