De Brits-Australische filosoof Roman Krznaric ontleende de titel van zijn boek aan Jonas Salk, een medisch onderzoeker die in 1955 samen met zijn team het eerste veilige en werkend vaccin tegen polio heeft ontwikkeld. Chris Dutry bespreekt en werpt zich op de vraag Zijn we goede voorouders?
Vóór 1955 raakten jaarlijks een half miljoen mensen verlamd door polio en velen stierven eraan. Professor Salk wilde geen patent op zijn vaccin nemen, maar “gewoon behulpzaam zijn voor de mensheid”.
De professor die geen patent wilde nemen
op het poliovaccin dat hij ontwikkelde…
Ruim twintig jaar later gaf hij in New Delhi bij de aanvaarding van de Jawaharlal Nehru Award for Intenational Understanding zijn dankwoord de titel ‘Zijn we goede voorouders?’. Auteur Krznaric herhaalt deze prangende vraag in tijden van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies.
De dictatuur van het nu
Krznaric’s boek ‘De goede voorouder’ geeft niet meteen een pasklaar antwoord, maar begint met de aanpak van een belangrijk obstakel dat ons verhindert om goede voorouders te zijn. Kortetermijndenken en de ‘dictatuur van het nu’, begrepen als een beleving los van enig verleden of toekomst, verhinderen ons immers om rekening te houden met de noden en rechten van de toekomstige generaties. Nochtans is dat de kernidee van ‘duurzaamheid’: ervoor zorgen dat de toekomstige generaties ook aan hun basisbehoeften kunnen voldoen en een menswaardig leven leiden in een leefbare omgeving.
De auteur maakt een treffende parallel met de kolonisering van zijn geboorteland Australië. Door de Engelse nieuwkomers werd het gebied als een leeg niemandsland beschouwd, dat ze zich probleemloos konden toe-eigenen. Hij stelt dat de tirannie van het kortetermijndenken op dezelfde wijze van de toekomst een “leeg continent” maakt, zonder te denken aan de ongeboren generaties.
Niet-Westerse volken en bij uitstek inheemse volkeren herdenken niet alleen voortdurend hun voorouders, maar denken ook aan de komende generaties bij het nemen van belangrijke beslissingen. In die zin beslissen de ongeborenen zo mee over de wereld waarin ze straks geboren zullen worden.
De verhouding voorouders - huidige generatie - toekomstige generaties zien
Interessant hierbij is hoe de auteur de verhouding voorouders - huidige generatie - toekomstige generaties visualiseert aan de hand van getallencirkels. Hij kijkt daarbij 50.000 jaar terug in het verleden – goed voor zo’n 100 miljard voorbije levens (1) – en even ver in de toekomst, waarin naar schatting nog 6.750 miljard mensen geboren zullen worden. Hun levensomstandigheden zullen bepaald worden door de bijna acht miljard mensen die vandaag leven. In zekere zin is elk van ons door zijn al of niet duurzaam gedrag mee verantwoordelijkheid voor bijna 900 ongeboren levens.
Marshmallow of eikel?
Waarom echter zijn we telkens weer geneigd om onze directe behoeften voorrang te geven boven onze toekomstige noden, laat staan die van de ongeboren generaties? Daarvoor gebruikt de auteur het beeld van een marshmallow en een eikel. Beide staan symbool voor het vervullen van onze legitieme nood aan voedsel, al heeft de marshmallow de connotatie van junkfood dat voor directe verzadiging zorgt, maar op langere termijn niet echt gezond is. De eikel daarentegen doet denken aan de eekhoorn die zijn wintervoorraad eikels aanlegt en symbool staat voor langetermijndenken. Heel onze ‘instant’ consumptie is natuurlijk gebaseerd op dat kortetermijndenken, terwijl we onze behoeftebevrediging moeten durven herdenken, zowel omwille van andermans behoeften als van de komende generaties.
Goede attitudes
In het tweede deel van zijn boek werkt de auteur zes manieren van langetermijndenken verder uit. Dat gaat over een aantal attitudes van een ‘goede voorouder’, zoals nederigheid vanuit het besef van de zgn. ‘diepe tijd’.
Het aantal levensjaren dat we op aarde doorbrengen krijgt hier een plaats in het veel ruime tijdskader van de millennia die de homo sapiens op deze planeet al heeft doorgebracht en nog kan doorbrengen.
Ook de manier waarop we herinnerd willen worden is belangrijk: wat zal onze nalatenschap voor onze kleinkinderen zijn? En hoe zullen we intergenerationele rechtvaardigheid invullen? Zullen we zoals sommige Noord-Amerikaanse inheemse volken denken tot aan de zevende generatie bij beslissingen met ver - in de toekomst – strekkende gevolgen? Zullen we denken en handelen zoals de middeleeuwse bouwers van kathedralen, die wisten dat ze het eindresultaat van hun inspanningen nooit zouden aanschouwen?
De nood aan een veel ruimere tijdshorizon
dan de komende decennia
Krznaric wijst op de nood aan ‘holistic forecasting’, dat een veel ruimere tijdshorizon hanteert dan de gangbare voorspellingen over de komende decennia. Het gaat hierbij veeleer over het uitzetten van richtingwijzers die ons op weg zetten naar een planetaire beschaving, die economische groei inruilt voor een circulaire economie met voldoende plaats voor de planetaire biodiversiteit.
Ten slotte schetst de auteur een aantal toekomstdoelen die we ons kunnen stellen, oog in oog met de groeiende sociale en ecologische uitdagingen… Interessant is hoe hij de ‘techno-escape’ van de kolonisatie van andere planeten als ‘nooduitgang’ uit de planetaire crisis plaatst tegenover de keuze voor een leven binnen de grenzen van planeet aarde. Daarbij maakt hij de bedenking dat we niet alleen een andere tijdsbeleving moeten cultiveren, maar ook een ander waardebesef van onze concrete leefomgeving.
Toekomst dekoloniseren
Het derde en laatste deel van ‘De Goede Voorouder’ gaat over de ‘dekolonisatie’ van de toekomst. De auteur zelf spreekt van ‘tijdsrebellen’, mensen die zich niet neerleggen bij de dictatuur van het kortetermijndenken maar kiezen voor ‘diepe democratie’, ecologische beschaving en culturele evolutie. Dergelijke deep democracy wil de toekomstige generaties een stem geven, maar daarbij moeten minstens drie obstakels overwonnen worden: het politieke kortetermijnbeleid dat gevangen zit in verkiezingscycli, de macht van belangengroepen en de natiestaat die ‘te klein’ is om de hedendaagse mondiale uitdagingen aan te pakken.
Haal de toekomstige generaties aan boord
Participatieve democratie krijgt de voorkeur boven representatieve democratie, maar die moet ook de toekomstige generaties aan het woord laten. Dat vereist vier zaken.
Vooreerst instituties die de belangen van jongeren zonder stemrecht en van de ongeboren generaties behartigen, zogenaamde bewakers van de toekomst.
Dan burgerparlementen die burgerparticipatie in langetermijnbeleid via loting mogelijk maken.
Vervolgens juridische mechanismen die het welzijn van de toekomstige generaties veilig stellen en voor intergenerationele rechtvaardigheid zorgen.
En tenslotte, zelfbesturende stadsstaten die de invloed van kortzichtige politieke en economische elites inperken. Bij dat laatste herinnert Krznaric ons eraan dat de natiestaat nog maar goed twee eeuwen bestaat, terwijl sommige steden al millennia bestaan.
Kiezen voor een ecologische beschaving
Een tweede keuze die zich opdringt, is die voor een ecologische beschaving. De auteur herinnert ons eraan dat amper tien jaar geleden 45 van de 50 grootste multinationale bedrijven ter wereld, banken of verzekeringsmaatschappijen waren. Die bedrijven kennen slechts twee criteria: winst voor aandeelhouders creëren en ‘return on investment’.
Dan haalt de auteur het bijna een halve eeuw oude ‘Grenzen aan de Groei’-rapport van Donella en Dennis Meadows vanonder het stof. In zekere zin werd toen voor het eerst een ecologisch plafond ingesteld op het gangbare economische denken met zijn mantra the sky is the limit. Als alternatief voor zo’n ‘eindeloze groei-economie’ ziet Krznaric een regeneratieve economie, die vier cruciale omwentelingen veronderstelt: circulaire economie, kosmo-lokale productie, democratische energieopwekking en rewilding.
Wat dat laatste betreft, verwijst de auteur naar het begrip shifting baseline van de bekende Britse ecoloog George Monbiot. Hij stelt dat elke nieuwe generatie de toestand van de natuur in de eigen kindertijd als vergelijkingspunt hanteert, maar zo verdwijnt de achteruitgang van ecosystemen ongemerkt uit de perceptie. Monbiot geeft als voorbeeld de Engelse moorlands, oorspronkelijk heel biodiverse bossen die door overbegrazing van schapen verdwenen zijn. In plaats van ‘conservation’ of natuurbehoud, pleit hij voor ‘rewilding’ of de herintroductie van wilde dieren in de natuur die de dynamiek van het oorspronkelijke ecosysteem herstellen. Een schoolvoorbeeld daarvan is de herintroductie van wolven in Yellowstone, het oudste natuurpark ter wereld. Na een kwarteeuw ‘dancing with wolves’ is het landschap duidelijk veranderd en de biodiversiteit toegenomen. Dit soort ecosystemen slaan ook meer koolstof op en zijn zo een win-win voor zowel het klimaat als voor de natuurlijke rijkdom.
Kiezen voor culturele evolutie en toekomstverhalen
Een derde keuze die de auteur ons voorhoudt is deze voor een culturele evolutie, waarbij hij wijst op het belang van toekomstverhalen als tegengif tegen het huidige ‘apocatainment’ dat geen echte betrokkenheid op de komende generaties voedt.
Een verrassend voorbeeld is het geschenk dat de literaire wereld de komende generaties wil aanbieden. De bekende Canadese schrijfster Margaret Atwood schreef in 2014 een eerste bijdrage voor een ‘bibliotheek van de toekomst’. Uiteindelijk moeten er honderd boeken geschreven worden die pas in 2114 gedrukt zullen worden. Het papier daarvoor zal afkomstig zijn van bomen die onlangs in de buurt van Oslo aangeplant werden. Een mooi voorbeeld van langetermijndenken en empathie met de komende generaties.
Chris Dutry | schrijver
Boekinfo
De Goede Voorouder. Langetermijndenken voor een kortetermijnwereld, Roman Krznaric, Ten Have, 2021
(1) Voor meer informatie over hoeveel mensen ooit leefden zie
Estimates of historical world population
How many people have ever lived on earth?
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
