Waarom is de éne samenleving welvarend en de andere niet? Zelfs als ze dezelfde natuurlijke omgeving en cultuur delen?
De Nobelprijs economie 2024 is een goede reden om het in 2012 verschenen boek Why Nations Fail van Daron Acemoglu en James A. Robinson - twee van de drie Nobelprijswinnaars - onder de aandacht te brengen.
Democratisering van de economie: inclusief versus uitbuitend
Hun centrale stelling is dat samenlevingen maar welvarend kunnen zijn als ze over inclusieve instellingen beschikken. Deze zorgen immers voor een democratisering van de economie: veel meer mensen kunnen participeren aan de creatie en aan de verdeling van welvaart.
Daarentegen beletten uitbuitende instituties ten voordele van kleine elites dat samenlevingen aan hun welvaart bouwen en die ten goede laten komen van de hele bevolking.
Zulke extractieve regimes en landen kunnen er tijdelijk in slagen om de welvaart te laten toenemen. Die stijging komt elites goed uit want er is dan meer om in te pikken. Maar, aldus Why Nations Fail, vergeet dat die landen het goed doen op de langere termijn.
Kan autoritaire ontwikkeling duurzaam functioneren?
Niet dat er geen discussie mogelijk is natuurlijk… En China dan? Zo zal meer dan één opmerken. De auteurs gaan de vragen over autoritaire ontwikkeling niet uit de weg… en merken op dat dit Aziatische land economisch veel inclusiever is geworden.
Maar politiek is dit allerminst het geval. Vergeet overigens dat autoritaire ontwikkeling zou leiden tot democratie, beklemtonen ze. Een aanzienlijk deel van de wereld mikt intussen wel degelijk op die autoritaire ontwikkeling. En dus zal de toekomst van China, Vietnam, Ethiopië, Rwanda en vele andere vertellen of die aanpak uiteindelijk faalt.
Waarom hulp niet werkt
Zelf zocht ik al lang geleden naar de redenen waarom ontwikkelingssamenwerking faalt om landen welvarender te maken. Die kritische analyse uit De Val der Engelen blijft overeind.
Maar wie nog niet overtuigd raakte dat hulp onmogelijk kan werken, raad ik aan Why Nations Fail volledig uit te lezen. Net voor het einde komt deze kwaal uitdrukkelijk aan bod.
De gevaren van revolutie
Hoe kunnen samenlevingen dan inclusiever worden? Doorheen het boek is gewezen op enkele succesvolle revoluties… maar evenzeer op het grote gevaar dat revoluties veelal eindigen met dezelfde uitbuitingsstructuren die dikwijls nog veel erger zijn.
Emancipatie - zelfbeschikking
De auteurs wijzen op het belang van een breed gefundeerde maatschappelijke emancipatie of empowerment om te lukken in de overgang naar inclusieve structuren. Hun voorbeeld is Brazilië met de opkomst van sterke sociale bewegingen, later vergezeld van een politieke pendant. Zo weet de samenleving zelf eerst meer inclusieve politieke instellingen te creëren, en vervolgens ook meer economisch inclusieve instituties.
De Braziliaanse geschiedenis van de voorbije decennia is inderdaad meer dan leerrijk voor hoe een gemobiliseerde samenleving politieke én economie democratisering kan afdwingen … maar het is vreemd dat de auteurs niet opmerken dat het duurzame karakter ervan nog onzeker is. Blijven de Braziliaanse sociale bewegingen voldoende sterk en innovatief om hun land duurzaam inclusief te houden?
Zo belanden we bij een relatief manco van Why Nations Fail. Er is maar beperkt gezocht naar voorbeelden van samenlevingen die zich van onderuit economisch, maatschappelijk en politiek zodanig weten te organiseren dat ze de motor en het fundament vormen voor inclusieve structuren.
Het is te weinig als vakbonden enkel vermeld geraken met betrekking tot Brazilië en het is ontgoochelend dat nergens de rol van boerenbewegingen of van coöperaties ernstig ter sprake komt. Nochtans zijn deze bewegingen, organisaties en bedrijven van de meest emanciperende en inclusieve maatschappelijke hefbomen die er bestaan. Van waar zal er anders voldoende en volhoudende veranderingskracht komen?
Dirk Barrez
Hoofdredacteur Pala.be | auteur van TRANSITIE. Onze welvaart van morgen en 11 politieke dwaasheden
Bron
Daron Acemoglu & James A. Robinson, Why Nations Fail. The origins of power, prosperity and poverty van, 2012, 529 p.
