Het ruimteschip aarde, ons huis, staat in brand. Dat is onze eigen schuld. Om te kunnen leven vinden we er niet beter op dan onze aarde uit te persen en haar zelfs te verknoeien. En zelfs dan verdient de helft van de wereldbevolking te weinig om rond te komen en is er geen fatsoenlijk werk voor honderden miljoenen mensen.
Bij dat dilemma waren we beland in de vorige themabrief. We hebben geen andere keuze dan een ecologisch duurzame economie uit te bouwen. Maar hoe slagen we er tegelijkertijd in om voldoende welvaart, werk en inkomen voort te brengen voor alle zeseneenhalf miljard wereldbewoners? Kan een ecologisch duurzame economie m.a.w. ook sociaal zijn?
We moeten de welvaartstaart anders bakken
Eerst nog even hameren op die ecologisch duurzame economie, niet omdat we graag in herhaling vallen maar omdat we (voorlopig) ziende blind blijven. En dus moet er blijvend gecommuniceerd worden dat onze economie - of we dat willen of niet - deel uitmaakt van onze aarde. Dat is het ecosysteem waarin en waarvan we leven. En we kunnen ons niet veroorloven dat de talrijke economische activiteiten die we allemaal samen uitoefenen de ecologische pijngrenzen van dat ecosysteem voortdurend doorboren, om het even of het gaat om ontbossing, overbevissing, uitroeiing van plant en dier, overdreven oliewinning, broeikaseffect of vervuiling allerhande. Het is allemaal om ter domst want we zullen er in de toekomst minder welvaart aan overhouden. Onze blindheid schuilt er in dat de huidige economie en de koers die zij vaart ons niet langer rijker maar wel armer aan het maken is.
Het is dus hoog tijd om onze welvaartstaart anders te leren bakken, anders wordt de taart kleiner. We hebben economieën nodig die veel meer inzetten op ons natuurlijk kapitaal en dat optimaal laten renderen. Vergeet niet dat daar ons voedsel vandaan komt, heel wat grondstoffen en zelfs een pak energie. En als we onze natuurlijke productiecapaciteit in stand houden of zelfs doen aangroeien, is die productie steeds hernieuwbaar en dus onuitputtelijk. Vergeet al evenmin dat die natuurlijke productie ook een groot deel van onze industrie doet draaien en daar onmisbaar is.
De welvaartstaart anders bakken wil ook zeggen dat we onze economieën veel energie-efficiënter, dus veel energiezuiniger, moeten maken. En die kleinere energiebehoefte is dan vooral in te vullen met allerlei vormen van hernieuwbare energie. Zulk duurzaam recept is best mogelijk als we maar verstandig gebruik maken van wat wetenschap en technologie toch te bieden hebben.
De impotentie van onze huidige economie
Komen we dan bij die andere grote impotentie van onze huidige economie, de ontstellende vaststelling dat er onvoldoende werk en inkomen is voor zowat de helft van alle mensen. Ik vraag niet beter dan dat de vrije markt, of beter de vrije samenleving, erin slaagt om iedereen aan een job en inkomen te helpen. Het zou mooi zijn, bijna ideaal, indien we allemaal ons eigen werk kunnen creëren en daarvoor nog gewaardeerd worden ook. Maar helaas, samen met u moet ik vaststellen dat tal van ongelijkheden, onrechtvaardigheden en discriminaties dit ideaal doorkruisen. Het is doodjammer, maar een volledig vrije markt is niet in staat om de honderden miljoenen banen te scheppen die de wereld nodig heeft. En dus zit er niets anders op dan die vrije markt een stevig handje te helpen.
Ik weet wel, het is niet modieus en zelfs politiek incorrect, zoals dat al een poosje (en veel te lang) heet. Maar wanneer de markt het niet doet, dragen onze politici en overheden de verantwoordelijkheid om de nodige nuttige jobs te creëren. Jobs komen immers niet vanzelf, ook niet wanneer mensen goed zijn opgeleid. We moeten trouwens dringend af van die leugen: goede opleiding is wel noodzakelijk, maar op zichzelf niet voldoende om aan werk te geraken.
Een creatief koppel: ecologisch én sociaal
Laten we nu de noodzaak van een ecologisch duurzame economie koppelen aan de roep naar werk en inkomen. Dan mag de wereld wel ingewikkeld zijn, maar soms is de oplossing van een dilemma niet eens zo moeilijk. Want die ombouw van onze huidige economie naar ecologische duurzaamheid is één grote schreeuw om werk. Er zijn vele handen nodig om de hele wereld rond ons al vernietigde natuurlijke kapitaal te herstellen, evenzo voor een milieuvriendelijke voedseleconomie die alle mensen voldoende en gezond eten verschaft. Leefbare steden uitbouwen en renoveren, energiezuinige woningbouw, heel onze transporteconomie herdenken en hertimmeren, meer welvaart produceren met minder energie, de economie dematerialiseren, voor al die ambities moeten er dringend meer hersens en handen aan het werk.
Er is één grote maar, de al genoemde impotentie van de vrije markt, zowel om snel een ecologische duurzame economie op poten te zetten als om voldoende nuttig en goed betaald werk te verschaffen. Dus hebben ook onze politici en overheden iets te doen. Zij kunnen de markt aan het werk zetten om deze doelstellingen dichterbij te brengen. Door de markt in de richting van ecologische duurzaamheid te sturen – met bijvoorbeeld regelgeving, fiscale bestraffing of aanmoediging, subsidies of andere steun - zorgen ze onrechtstreeks ook voor werk, veel werk. En als het niet lukt via de markt, moeten overheden zelf jobs creëren, daar is echt niets mis mee indien het gaat om maatschappelijk nuttig werk dat ons helpt aan een duurzame economie.
Of wil iemand beweren dat de aankoop van een Ferrari door iemand met teveel geld maatschappelijk zinvoller is dan belastinggeld te investeren in publiek transport dat gebruikmaakt van hernieuwbare energie? Zijn villa’s van vijf miljoen euro en meer in reusachtige privé parken te verkiezen boven publieke woningmaatschappijen die tochtige en vochtige huizen in oude stadswijken omtoveren in aangename en goed geïsoleerde woningen, op wandelafstand van alle voorzieningen? Is financiële miljardenspeculatie die de gewone economie hindert of zelfs kapot maakt soms beter dan een transfer van inkomen naar de armsten van de wereld zodat ze niet van ondervoeding creperen, gezond aan het werk kunnen gaan en hun kinderen van onderwijs kunnen genieten? Het is dus tijd om de demagogie te ontmaskeren die elk economisch overheidsinitiatief als verwerpelijk afschildert en volhoudt dat werk creëren nooit een taak is voor overheden.
Dirk Barrez, journalist en auteur, 22 september 2005
Afspraak voor vervolg in themabrief 30: het is inderdaad nodig om de welvaartstaart anders te bakken, maar al evenzeer om ze anders te verdelen.
Reageren en meedenken kan op ons forum, onder het discussiethema Economie, draaischijf voor onze behoeften en ambities? Zorg voor korte, doordachte bijdragen, zo komen we samen verder.
Overname van de brief door niet-commerciële initiatieven of verenigingen mag, mét volgende bronvermelding: Dirk Barrez, PALA nieuwsbrief over onze globaliserende wereld, voor gratis abonneren en forum surf naar www.globalsociety.be. Wij vernemen dat graag met een mail naar info@globalsociety.be
Voor wie nog meer discussiestof wil, surf naar het boek op deze site en lees vooral delen 5 'Economie, draaischijf voor onze behoeften en ambities?' en 7 'Kan ieder mens leven? Inkomen en werk voor iedereen'.