Werk, arbeidsbescherming en sociale zekerheid zijn ontzettend belangrijk voor vrijwel iedereen. Terwijl de Europese Unie er al lang in slaagt om economische, handels- of financiële regels te laten gelden, lukte het niet om ook het sociale Europa echt vorm te geven. Dat kan nu veranderen met de oprichting van de Europese Arbeidsautoriteit (EAA). Lukas De Vos gidst ons door deze cruciale Europese evolutie.
Belofte maakt schuld, al is het twintig jaar over tijd. In zijn maidenspeech van 2015 stelde Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker de uitwerking van een Sociale Pijler in het vooruitzicht. Die idee was al op een sociale top in het Zweedse Gotenburg vastgelegd in november 2012, maar Junckers voorganger Barroso had meer oog voor de belangen van de (zaken)banken dan voor de werknemers.
Juncker heeft inderdaad de hand aan de ploeg geslagen. In zijn 'State of the Union' van september vorig jaar kondigde hij aan dat er een Europese Arbeidsautoriteit (EAA) zou komen. En het was commissaris voor tewerkstelling, sociale zaken en arbeidsmobiliteit Marianne Thyssen die het ontwerpstuk moest gestalte geven.
Dat ontwerp ligt nu voor en beoogt drie methodes om te komen tot gemeenschappelijke regels die arbeid eerlijk en efficiënt moeten maken. Nu zijn er hemelsbrede verschillen tussen de nationale wetgevingen. Dat heeft onder meer geleid tot grootschalige bedrijfsfraude met delokalisering van ondernemingen (of hun zetels) en postbusbedrijven die inspelen op de ongelijke sociale vergoedingen om zelf heffingen te ontlopen. Met name de vervoersector en de bouw waren daarbij haantje de voorste. Vervoer is dermate ingewikkeld dat er een aparte behandeling en regulering moeten komen, de bouw is nu zo goed als onder controle.
De EAA is de tweede, stevige poot van een sociaal pakket dat grensoverschrijdende werknemers juiste informatie en beschermende voorzieningen moet geven. De eerste was de zogenaamde detacheringsrichtlijn, die de voorwaarden oplegt om aan de slag te gaan in een andere dan de eigen lidstaat van de Europese Unie.
De EAA moet, als alles normaal verloopt, begin 2019 op volle kracht werken. Logisch, want elk uitstel tilt de functionering over de Europese verkiezingen van mei 2019 heen. En van uitstel komt zelden meer dan gekibbel of afstel. Het nieuwe, zelfstandig werkende agentschap wordt daarom bijgestaan door een adviesraad die alle betrokkenen zal omvatten: arbeidsorganisaties, verzekeraars, politieke verantwoordelijken, belangengroepen.
Het krijgt drie hoofdopdrachten: het wordt een inlichtingenloket voor burgers en bedrijven over werkvergunningen, banen, opleiding, mobiliteit, aanwervingsvoorwaarden, training, rechten en plichten om elders te werken of activiteiten uit te voeren; het moet de samenwerking stroomlijnen tussen de nationale overheden in grensgebieden, onder meer in het op elkaar afstemmen van systemen van sociale zekerheid; en het zal bij disputen bemiddelen en probleemoplossingen aandragen, zoals bij “herstructureringen” (inkrimping met ontslagen, en sluiting van bedrijven om ze naar elders te verhuizen).
EAA sluit op die manier aan bij drie andere, al bestaande, aan te passen richtsnoeren: de hervorming van de richtlijn om werklui in het buitenland een standplaats te geven, de speciale wet op het internationaal wegvervoer, en de modernisering van de Europese regels om de systemen van sociale zekerheid te coördineren.
Dat is wel nodig, want de arbeidsmarkt was tot nu toe eigenlijk uitsluitend afgestemd op vastbenoemde of permanente voltijdse werkkrachten. Die maken drie vijfde uit van het hele arbeidsbestand. Maar daardoor vielen de “atypische” contracten (tijdelijken, en zelfstandigen met of zonder werknemers) geregeld tussen de plooien. Dat gebeurt onder meer met seizoenarbeiders, projectwerkers of uitzendkrachten. Zij dreigen vaak gaten te krijgen in hun pensioenopbouw, de zorgverzekering, werkloosheidsvergoedingen, vakantiegeld, of kindergeld. Het veld moet gelijk gemaakt worden.
EAA slaat op liefst 17 miljoen arbeidskrachten die nu niet in hun eigen land werken. Dat is een verdubbeling van “expatriates” op tien jaar tijd, en die tendens neemt snel toe. Elke dag steken 1,4 miljoen pendelaars een grens over, en rijden 2 miljoen vrachtwagenbestuurders of buschauffeurs de grens of grenzen over. Zo bestaat er in België nog altijd geen vastgelegde dekking voor zelfstandigen bij werkloosheid of arbeidsongevallen, en voor atypische banen bij bevalling, invaliditeit of ouderenzorg.
De tekst ligt nu voor maar dient eerst door de Raad én door het Europees Parlement te worden doorgelicht en zo nodig aangepast. In het Europees Parlement klinken zowel vanuit de meerderheid als de oppositie positieve geluiden. Jeroen Lenaers van het Nederlandse CDA, en dus net als Thyssen en Juncker lid van de Europese Volkspartij, ziet er de bekroning in van Thyssens noeste maar stille werk sinds 2014. Omdat de EVP ook de parlementaire rapporteur opeiste en kréég, staat het zo goed als vast dat Lenaers die rapporteur wordt: “Er zijn twee luiken aan de sociale pijler. Europa heeft de bevoegdheid over grensoverschrijdende werknemers en diensten, maar ook over de coördinatie. Fiscaliteit daarentegen blijft onder de soevereine lidstaten vallen. Ik kom zelf uit Limburg, in het hele Rijnland wordt over en weer gehandeld en gewerkt, heldere afspraken zijn zeker op hun plaats”.
Aan de andere kant staat Bart Staes van Groen. Of de Europese Arbeidsautoriteit (EAA) echt zonder haperen zal werken, daarover blijft hij op de vlakte: “We zullen zien. Het wordt een kolossale opdracht, zeker met de sociale zekerheid, het wegvervoer, en de onvermijdelijke fraude zoals de postbusbedrijven in Slowakije of Roemenië. Maar ik zie er grote mogelijkheden in. Alleen al de arbeidsinspecties doen samenwerken, dat kan voor betere bescherming en gelijkere behandeling zorgen. Al in de jaren negentig hebben linkse partijen gepleit voor een Sociale Europol. Dat moet nu eindelijk in de wetgeving verwerkt worden. Er moet genoeg personeel en voldoende financiering zijn, anders blijft EAA een papieren tijger”.
Lenaers reageert opgetogen over de vergelijking met Europol. “Kijk, die politiediensten zitten daar, alle 28 lidstaten, in één en dezelfde gang in de Eisenhowerlaan in Den Haag. Dat wérkt! Zet in een soortgelijke gang de achtentwintig sociale zekerheidsdeskundigen bijeen, en de systemen zullen snel dichter bij elkaar liggen”.
Of er dan geen nieuwe inbreuk op de privacy kan ontstaan? Met bijkomende uitwisseling van financiële gegevens en rekeningen? “Nee. Die uitwisseling bestaat al. Ze verloopt alleen ontzettend traag, en dat is in het nadeel van de burger. Europa heeft al de strengste gegevensbescherming van de wereld, en die zal vanaf mei volledig in werking zijn”.
Staes gaat daarin mee: “De overheid mag niet zomaar alle gegevens bijhouden. Alles moet proportioneel blijven. Al ben ik niet blind voor de salamitactiek. De overheid tracht onder het mom van veiligheid en terreurbestrijding steeds meer delen van het publieke domein onder controle te krijgen, dat is een sluipend gevaar. Maar in de sociale pijler zijn zelfs de vakbonden vragende partij. De Europese Commissie heeft als taak de verworven rechten te begeleiden en te vrijwaren. Het Europees Parlement zal daar streng op toezien”.
Vraag blijft alleen of ook enkele Oost-Europese lidstaten wel zo'n stroomlijning genegen zijn: zij profiteren maar al te vaak van uitgestuurde werkkrachten die voor flink wat deviezen zorgen. Maar commissaris voor de euro en sociaal overleg Valdis Dombrovskis zegt nadrukkelijk dat “hij erover zal waken dat de huidige groei meer inclusief wordt en iedereen ten goede komt. Een sterker Europa is een duurzamer Europa”. Marianne Thyssen van haar kant zet nu vooral in op de dialoog met de lidstaten: “Niemand mag achterblijven. Ons doel is om alle mensen toegang te geven tot gepaste voorzieningen, hoe de nieuwe wereld van arbeid ook mag evolueren”.
Lukas De Vos
Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be
Europa en de Europese Unie vormen al lang een aandachtspunt voor Pala
Na de Brexit. Hoe kan EU presteren en ons vertrouwen verdienen?
Europa is nodig, maar dan wel een ander Europa
Wat nu Europeanen? Een nieuwe koers voor Europa
Het ziekbed van Europa. Van crash tot succes tot crisis
Hoe gebruiken we geld het best?
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier