Zuid-Afrika was dit voorjaar weer wat meer in de belangstelling. In de vierde vrije verkiezingen - na het einde van de apartheid in 1994 - kreeg Jacob Zuma een comfortabele meerderheid achter zich. Maar het ANC, de legendarische beweging die met Nelson Mandela erin slaagde de overgang naar een democratische samenleving in goede banen te leiden, maakte voor het eerst ook kennis met een scheuring in eigen rangen. Bovendien is de reputatie van Zuma niet onbesproken en dat zou negatief afstralen op de verdere economische ontwikkeling van het land en de hele regio.
Allister Sparks (76), schrijver, journalist en politiek analist kan met recht en reden een monument van de Zuid-Afrikaanse journalistiek worden genoemd. Als hoofdredacteur van The Rand Daily Mail legde hij eind jaren zeventig het toenmalige apartheidsbewind het vuur aan de schenen. In 1992 richtte hij het Institute for the Advancement of Journalism op, een bijscholingscentrum voor werkende journalisten in Johannesburg. In zijn vele boeken heeft hij haarscherp de transitie van apartheid naar ‘regenboognatie' uit de doeken gedaan.
Op 18 juni was hij op uitnodiging van de Universiteit van Tilburg nog eens in Nederland voor een lezing over de uitdagingen van het hedendaagse Zuid-Afrika.
Sparks ziet de toekomst van zijn land niet negatief tegemoet, maar waarschuwt tegelijk voor overdreven verwachtingen. Zuid-Afrika is een gewoon Afrikaans land geworden, zegt hij, het wonder is voorbij. Het proces van natievorming staat nog maar aan het begin van een lange weg. De negen jaar dat Thabo Mbeki president was (1999-2008), was een periode van ongekende constante economische groei. Een zwarte middenklasse kon hiervan profiteren. Nooit eerder werd er zo veel geld uitgegeven aan welzijn en sociale huisvesting, maar toch nam ook de kloof tussen arm en rijk nog toe, raakte het onderwijs in een diepe crisis, stak corruptie en vriendjespolitiek de kop op en werd de uitdaging van de aids/HIV-epidemie zwaar onderschat. Mbeki was een intelligente leider, maar ook een onzekere persoonlijkheid die zich te graag liet omringen door ja-knikkers. Daardoor heeft hij zich vervreemd van de brede basis van de ANC-beweging, zeker van de linkervleugel en de vakbondskoepel Cosatu. Jacob Zuma heeft dat met zijn volkse achtergrond veel beter kunnen inschatten en gedraagt zich meer als een traditionele Afrikaanse chef die vooral de consensus zoekt. Zuma moet het roer nu overnemen op een moeilijk moment. Toch is Zuid-Afrika minder door de globale crisis getroffen dan vele andere landen. De banken doen het goed omdat ze zich nooit tot het soort risico's hebben laten verleiden waaraan sommige Amerikaanse en Europese banken ten onder zijn gegaan. De New Deal-aanpak bestaat al, zegt Sparks, al jaren wordt enorm geïnvesteerd in infrastructuurwerken, onder meer met het oog op het Wereldkampioenschap voetbal van 2010. Als grondstofrijk land zal Zuid-Afrika bovendien vlugger profiteren van het herstel van de economie. Maar de bewegingsruimte van Zuma is beperkt. Er zal bespaard moeten worden en hij zal zijn populistische verkiezingsbeloftes niet kunnen realiseren. De werkloosheid, vooral onder zwarte jongeren met een te beperkte opleiding, is hoog (35 procent) en legt een tijdbom onder de toekomst van het land. Zeventig procent van de jongeren zonder diploma heeft nog nooit een formele job gehad en de kans is klein dat ze die ooit zullen vinden. Er gaapt een enorme kloof tussen de vraag van de groeiende economie naar hoog opgeleide werknemers en wat het onderwijssysteem aflevert. Sparks spreekt van een ‘verloren generatie' van ‘unemployable people' die in de marginaliteit verzeilen. In dit verband moet ook de opstoot van xenofoob geweld worden gezien die de Zuid-Afrikaanse steden vorig jaar trof. Sparks ziet parallellen met Nederland waar iemand als de rechts-populistische PVV-leider Geert Wilders de winnaar werd van de recente verkiezingen voor het Europees parlement. Dat zoiets kan gebeuren in een land dat jarenlang voortrekker was in de strijd tegen de apartheid, stemt hem tot nadenken, en bevestigt zijn stelling dat Zuid-Afrika een gewoon land is geworden. "We moeten namelijk leren ons te concentreren op normale problemen. Dat wordt de grootste uitdaging voor Zuma en voor ons allemaal." (JVC - eigen berichtgeving)
Klik voor Universiteit van Tilburg - Studium Generale South Africa in Transition
Klik voor ZAM Africa Magazine
Klik voor Allister Sparks op Wikipedia
Klik voor boekbespreking van Het wonder voorbij: een geschiedenis van het moderne Zuid-Afrika van Allister Sparks
Klik voor 25ste verjaardag van de oprichting van de ECC - End Conscription Campaign Injustice and Militarism to be Challenged Afresh in South Africa