Wat te onthouden van 2014
vanuit sociaal en ecologisch oogpunt?
Extremisme is terug van nooit weggeweest. En de vele vormen van extremisme liggen allemaal op ramkoers met democratie en mensenrechten, Daar herinnerde deel 1 van dit essay ‘We leven gevaarlijk’ aan. In deel 2 zoeken we naar wat we vooral moeten onthouden van 2014 vanuit sociaal en ecologisch oogpunt. Jammer genoeg zijn dat de talloze manieren waarop we diep in de aarde en in het weefsel van de samenleving kerven, de ecologische en sociale ravages die we collectief veroorzaken (1)
Geld wordt in de watten gelegd, mensen niet
Ongelijkheid is in 2014 op de agenda geplaatst, titelden vele media. Deels is dat vreemd, want groeiende ongelijkheid is al meer dan drie decennia een feit, aangebracht door zowel wetenschappers, internationale instellingen, ngo’s als ook journalisten en politici. Al die tijd woedde ook het debat over zowel de meetmethoden en de intensiteit, als de oorzaken en de remedies.
Maar het is waar dat media, samenleving en politiek decennialang maar weinig aandacht voor ongelijkheid opbrachten. Dat is de jongste jaren inderdaad veranderd, sinds in 2011 een golf van verontwaardiging over de wereld spoelde. En in 2014 duiken begrippen als kapitaal, vermogen en zelfs een rechtmatige belasting ervan geregeld op in het publieke debat… omdat zowel wie van werk leeft als wie van kapitaalinkomsten leeft een faire bijdrage moet leveren aan de belastingen en de publieke goederen. Dat is heel verantwoord.
Schuldig verzuim als het om ongelijkheid draait
Toch is het goed de werkelijkheid niet uit het oog te verliezen. Die toont onder andere dat de Amerikaanse president de voorbije zes jaar heeft verzuimd om ongelijkheid te bestrijden. Hoe zou dit beteren nu hij de meerderheid in congres en senaat tegen zich heeft? En naast Obama zijn er vele andere regeringen die schuldig verzuim plegen als het om ongelijkheid draait.
Vergeet ook niet hoe wereldwijd al die jaren kapitaal in de watten is gelegd. De financiële markten zijn allesbehalve gestraft voor hun falen. De manier waarop aan voortdurende geldcreatie wordt gedaan, is een zegen voor de banken en de beurzen. Ze is dat veel minder voor de reële economie die nochtans de echte welvaart produceert waarvan we leven, en die zorgt voor de jobs waarmee mensen hun boterham verdienen. (2)
Zoveel is zeker, geld wordt in de watten gelegd, maar de mensen nog altijd niet. De maatschappelijk onmacht ten aanzien van de geldmarkten die sociale ongelijkheid creëren blijft onverantwoord groot. Dat er nu meer over wordt gepraat, betekent voorlopig niet dat er ook iets verandert.
We verspillen ons grootste kapitaal
Het gaat niet goed met onze aarde. Dat is heel vervelend want ze zorgt voor de lucht die we inademen, het water dat we drinken, het voedsel dat we eten, de andere energie die we nodig hebben en tal van natuurlijke rijkdommen die de basis voor onze welvaart vormen. Als we allemaal samen steeds meer de draagkracht van dat natuurlijke kapitaal overvragen, geraken we in nesten.
En we zijn zo stom om dat inderdaad te blijven doen. Zo holt de biodiversiteit, ondanks wat inspanningen, verder achteruit. Al te veel broeikasgassen warmen de aarde verder op. Een mondiale economie doorboort voortdurend de ecologische pijngrenzen van onze planeet.
Dat de samenleving er enkel naar kijkt, is onjuist. Wetenschappers wijzen al meer dan veertig jaar op de systemische onhoudbaarheid hiervan. Milieubewegingen en later ook ecologische partijen zagen het levenslicht. Maar het tij keren konden ze nog niet, allesbehalve zelfs. Steeds meer lijken milieubewegingen zich vast te rijden in een systeem dat niet functioneert. Ze hoppen mee van milieutop naar klimaattop, die al te vaak zonder enig besluit of resultaat uiteengaan… en in geen geval de systemische veranderingen brengen die hoogdringend zijn.
Niet te begrijpen zinsverbijstering
bij sommige milieubewegingen
Er treedt in dat realpolitieke klimaat een vorm van zinsverbijstering op bij woordvoerders van sommige milieubewegingen die ik maar niet kan begrijpen, namelijk dat het de goede richting zou uitgaan in de internationale klimaatonderhandelingen. Hoe komen ze daar toch bij?
Zij moeten toch weten dat de kans om de opwarming te beperken tot 2° Celsius net de voorbije jaren is verkeken? Net in de periode van zovele jaarlijkse toppen zonder noemenswaardig resultaat, van Kopenhagen 2009 tot Lima 2014. Het is niet omdat de VS en China - nu pas - voor het eerst publiekelijk aangeven ‘iets’ te willen doen, dat daar ook iets van komt. Goede voornemens maken nog geen beleid…
We varen nog altijd recht op de ijsberg
Als we de koers die ons ruimteschip aarde momenteel vaart onveranderd aanhouden of onvoldoende wijzigen, is het echt wel de koers van de ondergang van de beschaving zoals wij die kennen… ergens in de decennia na 2050. (3) De vergelijking dat we met onze mondiale economie recht op de ijsberg varen is in niets overdreven, terwijl dat helemaal niet hoeft.
Maar krijgen we de bocht ooit genomen? Kijken naar de echte economie biedt alvast iets meer comfort dan het schimmenspel dat politiek en milieubeweging op tal van zogenaamde klimaattoppen opvoeren. We zien grote energieconcerns niet langer investeren in fossiele brandstoffen maar wel in windenergie. We zien zelfs banken die adviseren om niet langer voor klassieke energiecentrales te kiezen maar wel voor zonne-energie. En we merken dat de wereldwijde capaciteit aan hernieuwbare energie nog nooit zo snel groeide en nu al 22 procent van alle elektriciteit voortbrengt. Hoewel heel reëel en in de goede richting, is het toch onvoldoende om het tij te keren.
Is samenleving haar kracht kwijt?
Een belangrijke reden voor het zware politieke falen op het sociale en ecologische vlak is dat er iets schort aan de kracht van het middenveld. Wanneer vroeger economie en overheid faalden, zorgde de samenleving voor innovatie en oplossingen. Denk aan de oprichting van vakbonden, mutualiteiten, van coöperatieve banken, verzekeraars, winkels, woningen enzoverder, van eigen media. Op basis van hun maatschappelijke én economische kracht stuwden ze de politiek mee in de maatschappelijk en economisch meest menselijke richtingen.
Maar waar is die sterke innovatieve en systemische kracht nu die meer dan ooit nodig is? Het lukt de samenleving en haar middenveld – zowel het klassieke als het nieuw groeiende veel minder gestructureerde middenveld – op dit ogenblik minder dan vroeger om greep te krijgen op de economie, en al helemaal niet op de wereld van het geld. Geen wonder dat ze er dan moeilijk of zelfs niet in slaagt om de falende politiek en economie opnieuw op de juiste sporen te helpen.
Dirk Barrez, 27 januari 2015
(1) Dit is het tweede deel van het essay ‘We leven gevaarlijk’.
Voor deel 1 van essay ‘We leven gevaarlijk’ – 'Beeldenstorm' - klik hier
Voor deel 3 van essay 'We leven gevaarlijk' - 'Weg van de catastrofe’ - klik hier
(2) Lees bijvoorbeeld ook het artikel Het ziekbed van Europa. Van crash tot succes tot crisis - klik hier
(3) Lees bijvoorbeeld volgende bijdragen
We lopen de tsunami tegemoet: over het einde van de groei – klik hier
2052 vertelt hoe stom mensen volgende 40 jaar zullen zijn – klik hier