Op klimaatmarsen verwijzen betogers wel eens naar hun deelname aan de grote vredesdemonstraties uit de jaren tachtig van vorige eeuw. Dat is niet zo verwonderlijk. Telkens is de belangrijkste motivatie om in beweging te komen een existentiële bedreiging voor de mensheid, nu klimaatverandering, toen - en straks opnieuw? - kernwapens. Voor elke samenleving in alle tijden is het een cruciale vraag: hoe komen massabewegingen tot stand?
Nogal wat ouderen op de recente klimaatbetogingen laten zich ontvallen dat ze tientallen jaren lang niet hebben betoogd. Naar Brussel komen om te demonstreren is voor hen geleden van de jaren tachtig in vorige eeuw. Veel is grondig veranderd in de wereld. Toch kunnen jongere generaties hun voordeel doen met wat inzicht in hoe de vredesbeweging zich vanuit de marge ontplooide tot een ongezien massale sociale beweging.
Scholieren verlieten hun scholen om te betogen
tegen de aankoop van F-16-vliegtuigen
Er is een verrassend herkenbare voorloper. Scholieren verlieten in de vroege jaren zeventig hun scholen om te protesteren tegen de aankoop van gevechtsvliegtuigen, o.a. geschikt voor de inzet van kernwapens. Die 30-miljard-actie bracht 25.000 mensen op straat. Het verzet tegen kernwapens ging in versnelling met een eerste grote vredesbetoging op 9 december 1979 met meer dan 50.000 deelnemers, toen een immense opkomstverrassing.
Op 23 oktober 1983 beleefde dit land
zijn allergrootste betoging
De jaren tachtig zorgden voor ongeziene maatschappelijke mobilisatie. Nooit kende dit land een decennium met meer en grotere massabetogingen. Zowel de eerste echt grote antirakettenbetoging op 25 oktober 1981 in Brussel als latere vredesbetogingen in 1985 en 1987 verzamelden om en bij 200.000 betogers. De vredesdemonstratie op 23 oktober 1983 overklaste echter veruit alle andere die dit land ooit zag. Ze liep simultaan over drie trajecten zodat er drie massabetogingen tegelijk plaatsvonden. Urenlang is die drievoudige mensenzee opgestapt, ook toen het al donker was, en nog hebben vele duizenden het oververzadigde parcours niet kunnen afleggen. Veel wijst in de richting van 400.000 deelnemers, zonder enige twijfel is het de allergrootste betoging in België.
Succesfactoren
Opvallend aan de vredesbeweging was haar internationaal karakter. In 1981 waren er o.a. 400.000 betogers in Amsterdam, 300.000 in Bonn, 250.000 in Londen, 120.000 in Helsinki, 200.000 in Rome én in Firenze, 500.000 in Madrid en 50.000 in Parijs. In Brussel was er maandelijks Europees overleg, in de mate van het mogelijke ook met Oost-Europeanen en Noord-Amerikanen.
Sleutel voor het succes waren de talrijke partners en bondgenoten uit heel diverse syndicale, ecologische, politieke en filosofische of religieuze bewegingen; verder zeker de banden met wetenschappers, dokters, leerkrachten, journalisten… ook politici en zelfs militairen.
Doorslaggevend voor de dynamiek was een stevige wisselwerking tussen eerder voorzichtige politiek behoudende en meer radicale delen van de beweging. Dat resulteerde zelfs in een dubbele besluitvormingsstructuur; maar vooral in de nodige dikwijls autonome acties en initiatieven die de beweging voortstuwden. Politieke lijdzaamheid en hardhorigheid zorgde voor een extra vruchtbare voedingsbodem.
Angst als ultieme drijfveer
Het fundament bij uitstek om zoveel mensen te kunnen mobiliseren zit echter binnenin. Het is de existentiële angst die naar boven komt wanneer ze beseffen wat de verschrikkelijke allesverwoestende gevolgen zijn van een kernoorlog; en welke risico’s iedereen elk moment loopt met een nucleaire afschrikkingsstrategie die is gebaseerd op het mogelijke gebruik van kernwapens waarvan er zoveel zijn dat ze de wereld meer dan eens kunnen vernietigen. De vredesbeweging speelde daarop in, ze versterkte die angst en maakte hem vooral tot krachtige drijfveer.
Daar keert de massa terug
De existentiële angst voor een klimaatverhitte toekomst is overduidelijk een drijfveer van klimaatbetogers jong en ouder, van scholieren tot oud-vredesdemonstranten. Ook op te merken is de heel brede samenstelling van de klimaatbeweging, ze is internationaal… en vooral de jongere generaties hebben al begrepen dat ze de druk op de politieke ketel moeten hooghouden om enige kans op succes te hebben.
De radicale utopie van een onverdeeld Europa haalde het
Blijft de interessante vraag: boekten de vredesbetogingen resultaat? Op korte termijn niet: de politiek miskende de ongeziene volksmobilisatie en de kernraketten werden geplaatst. Maar de meest radicalen hielden een grotere droom levendig: ze legden zich niet neer bij een voor altijd verdeeld Europa met aan beide kanten meer dan één miljoen mensen vechtensklaar om elkaar van de aardbodem te vegen. Al in 1989 kregen ze gelijk van de geschiedenis: de Berlijnse muur viel in 1989 en wat later ook de amechtige communistische regimes in Oost-Europa en de Sovjetunie.
Een verder reikende ambitie
Nu ook reikt de ambitie van de vele radicalen verder dan de verregaande dringend noodzakelijke klimaatpolitiek. De inzet is een economie die tegemoet komt aan de noden van alle mensen én tegelijk alle milieugrenzen weet te respecteren, waarvan klimaatverandering er één is. De strijd draait om de transitie naar een rechtvaardige sociaalecologische economie, betrouwbaar en waarop mens en samenleving greep hebben. Voor alle klimaatbetogers geldt in elk geval dat ze de confrontatie aangaan met decennialange hardnekkige politieke nalatigheid. Die politieke onwil, stilstand en ronduit dwaasheid breken kunnen ze alleen door de druk te blijven opvoeren. Dan kenmerkt een sterk veranderde wereld zich in het komende decennium misschien opnieuw door van de grootste menselijke mobilisaties.
Dirk Barrez
De auteur is hoofdredacteur van PALA.be. Hij schreef het boek TRANSITIE. Onze welvaart van morgen
Kennis en ervaring van de vredesbeweging: de auteur was lid van de stuurgroep van het Vlaams Aktiekomitee tegen Atoomwapens (VAKA), Overlegcentrum voor de Vrede (OCV) en European Nuclear Disarmament (END), en met Jan Rutgeerts auteur van het boek Stop de bom. Twee jaar actie tegen de kernbewapening, IOT, 1982
Pour la petite histoire: tevens beleefde hij de scholierenbetogingen; en al die jaren was dichte familie van de auteur ‘aan de andere kant’ sleutelfiguur in het ‘militaire contract van de eeuw’: de aankoop van F-16-vliegtuigen
Lees ook De grootste Belgische betoging ooit? Neen, dat was niet de Witte Mars - over massabetogingen en maatschappelijke mobilisatie.
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
