Onze voedselvoorziening is al tijden uitgegroeid tot een rampzalig systeem, allerminst milieuvriendelijk en al evenmin sociaal rechtvaardig. Zo leerden we in een eerste artikel. In deze tweede bijdrage licht Guus Geurts toe hoe het in de Europese landbouw van kwaad naar erger is gegaan.
Afschaffing van de quota was een historische vergissing
Om boeren tegemoet te komen met een stabiele kostendekkende prijs, laag gehouden kosten voor voorraadbeheer en het zoveel mogelijk voorkomen van dumping van overschotten op de wereldmarkt, werden er eerder Europese productiequota voor melk en suiker ingesteld op basis van de actuele vraag. Als boeren meer produceerden, kregen zij een grote heffing.
Onder druk van exporterende multinationals en boerenorganisatie LTO Nederland, die grote exportmogelijkheden zagen, werden de melkquota in 2015 afgeschaft. Gevolg was dat een groot deel van de melkveehouders hun veestapel uitbreidde en dat de melkprijs vervolgens in elkaar stortte toen er toch onvoldoende vraag bleek te zijn. Bovendien moest het ministerie van Landbouw ingrijpen omdat er grote overbemesting dreigde.
Vervolgens kwam er fosfaatquotum, waarvan ook boeren die níet hadden uitgebreid slachtoffer werden. Na 2017 zorgde de afschaffing van de suikerquota tot een vergelijkbare scherpe daling van de suikerprijs aan akkerbouwers.
Oneerlijke concurrentie leidt tot migratie
Veel economen en politieke partijen zeggen dat vrijhandel vooral winnaars oplevert. Ze hebben echter te weinig oog voor de specifieke kenmerken van de landbouwsector.
Het is een misvatting dat er goede milieu-, dierenwelzijns- en arbeidsstandaarden kunnen worden afgesproken binnen de vrijhandelsverdragen tussen de EU en landen als Canada, de Verenigde Staten, Oekraïne en Brazilië. De realiteit is dat alleen aan de voedselveiligheid (het product zelf) – beperkte – eisen kunnen worden gesteld, maar niet aan de wijze van productie van importproducten.
Zo komen er legbatterij-eieren uit de Oekraïne Europa binnen, terwijl legbatterijen in de EU verboden zijn. Uit de VS, Canada en Brazilië wordt veel rundvlees geïmporteerd, terwijl dierenwelzijnseisen daar niet bestaan, of een stuk lager liggen. Ook worden er in deze landen pesticiden gebruikt die in de EU al lang verboden zijn.
Vrijhandelsverdragen leiden dus tot oneerlijke concurrentie voor de Europese boeren, die (terecht) aan hogere eisen moeten voldoen. Bovendien maken deze deals de noodzakelijke aanscherping van het Europese milieu- en dierenwelzijnsbeleid vrijwel onmogelijk. Boeren zullen zich verzetten tegen de hiermee gepaard gaande kosten, terwijl hun inkomsten laag en onstabiel zijn.
Ook worden er producten geïmporteerd waarin de EU al meer dan zelfvoorzienend is. Ze leiden dus tot onnodig mondiaal transport, waarbij de zeevaart berucht is om haar vervuilende uitstoot. Nu al leidt met name de massale –sinds de jaren 60 importheffingsvrije- import van soja en palmolie tot overbemesting, via de import van extra mineralen.
De door minister Schouten zo gewenste kringlooplandbouw heeft op deze manier geen enkele kans van slagen, er wordt namelijk gedweild met de kraan open.
Helemaal schrijnend zijn de effecten van het in juli afgesloten vrijhandelsverdrag tussen de EU met de Mercosur-landen waaronder Brazilië. Deze deal zal leiden tot nog meer import van rundvlees en biobrandstoffen. Europa vergroot zo haar medeplichtigheid aan de boskap en mensenrechtenschendingen die gepaard gaan met deze exportproductie, en die onder de rechts-extremistische president Bolsonaro een grote vlucht hebben genomen.
Europese overschotten, mede mogelijk gemaakt door Europese landbouwsubsidies, worden vervolgens weer gedumpt in de Global South. Dit pakt zeer negatief uit voor de lokale boeren en dus de voedselzekerheid. Toch erkent de WTO en de Nederlandse regering niet dat deze landbouwsubsidies ´handelsverstorend´ zijn.
Ondertussen dringt de EU landen in Afrika haar eigen vrijhandelsverdragen op, de zogenaamde Economic Partnership Agreements. Door de dalende marktbescherming, wordt hierdoor niet alleen de lokale voedselvoorziening bedreigt, maar wordt ook de beginnende industriële ontwikkeling blijvend onmogelijk gemaakt. Eerder hadden veel ontwikkelingslanden hun importbescherming al deels moeten afbreken als onderdeel van neoliberale programma´s van de Wereldbank en het IMF.
De negatieve effecten voor de werkgelegenheid laten zich raden. Zo veroorzaakt het westerse vrijhandelsbeleid de migratie naar het Noorden. Die migratie wordt nog vergroot door de klimaatcrisis en de landroof. Maar in plaats van het beleid dat daarvoor verantwoordelijk is drastisch te hervormen, wordt Fort Europa gebouwd.
In Amerika is iets soortgelijks aan de hand. Door een vrijhandelsverdrag met de VS en Canada (NAFTA) stopten miljoenen Mexicaanse maïsboeren met hun bedrijf omdat gesubsidieerde Amerikaanse maïs hun lokale markten overstroomde.
Daarbij wordt het meest vruchtbare land in landen als Guatemala ingenomen door grootgrondbezitters met plantages waarop bananen, suikerriet en palmolie worden verbouwd voor de export. De kleine maïsboeren op de minder vruchtbare heuvels hebben ondertussen te maken met de ernstigste droogte in decennia.
De relatie met de huidige migratie laat zich raden…
Guus Geurts
Lees de andere bijdragen in deze artikelreeks
De landbouw moet anders. En dat kán (1)
De landbouw moet anders. En dat kán (3)
Guus Geurts is milieu- en landbouwdeskundige en auteur van ¨Wereldvoedsel – Pleidooi van een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening¨. Hij is ook bestuurslid Platform Aarde Boer Consument en lid van de kerngroep Voedsel Anders Nederland.
Dit artikel is op 28 augustus deels overgenomen door Vrij Nederland.
Ga naar landbouw en voedsel voor een overzicht van artikels over dit onderwerp op de Pala website
Guus Geurts is ook initiatiefnemer van een petitie voor voedselsoevereiniteit en klimaatrechtvaardigheid. In de bijlagen hieronder vindt u een update daarvan en ook een document met naast de petitie ook de begeleidende brief aan de politiek, het verloop van de acties en de media-aandacht. Wie de petitie wil ondertekenen – als organisatie of burger – vindt daarin de nodige gegevens.
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
