Home

De landbouw moet anders. En dat kán (1)



´Zonder hervorming
EU landbouw- en handelsbeleid
geen milieuvriendelijke en
sociaal rechtvaardige voedselvoorziening´


Begin september kwam het IPCC, het klimaatbureau van de Verenigde Naties, met een rapport over de relatie tussen voedselproductie, landgebruik en klimaatverandering.
Conclusie: de landbouw moet totaal anders. Volgens milieu- en landbouwdeskundige Guus Geurts kán het ook anders. Dit is de eerste van drie bijdragen.

Een milieuvriendelijke en sociaal rechtvaardige voedselvoorziening is alleen mogelijk als het Europese landbouw- en vrijhandelsbeleid drastisch wordt hervormd.

De sociale problemen en de milieuproblemen rond de mondiale wereldvoedselvoorziening zijn groot. Om er een paar te noemen:

• De biodiversiteit daalt dramatisch door klimaatverandering, vervuiling met pesticiden, overbemesting en habitatverlies voor planten en dieren als land in gebruik wordt genomen als landbouwgrond.

• Landbouw, veehouderij en bosbouw dragen tot voor wel een kwart bij aan de mondiale uitstoot van broeikasgassen. Daar komt voor de mondiale voedselvoorziening nog 5 tot 10 procent bij door transport en verwerking.

Het is juist de mondiale voedselvoorziening die de negatieve gevolgen van klimaatverandering ondervindt door toenemende droogte, weggesmolten gletsjers waardoor irrigatielandbouw onmogelijk wordt, overstromingen en heftige stormen, verzilting door een stijgende zeespiegel en een dalende plantaardige productie door te hoge temperaturen.

• Vooral de geïndustrialiseerde en geglobaliseerde voedselvoorziening verbruikt veel meer - fossiele - energie dan zij produceert aan voedselcalorieën. In de Verenigde Staten is dit een factor 7 tot 15. Dit is op de lange termijn onhoudbaar; geen enkele dier- of plantensoort kan zo overleven.

De landbouw gebruikt nu 70 procent van het mondiale zoet water. De stijgende vraag naar dierlijke producten en biobrandstoffen zal tot een extra vraag naar water leiden.

• Mondiaal zijn er 821 miljoen mensen ernstig ondervoed, twee miljard mensen hebben overgewicht.

Rundveeteelt in de Amazone en de teelt van exportgewassen als soja, palmolie en suikerriet in wat de Wereldbank the Global South noemt, leiden tot vernietiging van natuurgebieden met bijbehorende uitstoot van broeikasgassen. Kleine boeren, herders en inheemse volkeren worden – vaak met geweld – van hun land gedreven en kunnen dan niet meer in hun eigen voedselvoorziening voorzien.

Boeren hebben wereldwijd te maken met onstabiele en te lage prijzen, vooral sinds de afbraak van marktbescherming en -regulering als gevolg van vrijhandelsbeleid vanaf de jaren negentig. In de Global South (Azië, Afrika, Latijns-Amerika en de Cariben) trekken voormalige boeren vervolgens massaal naar de sloppenwijken. Ook in de Global North stoppen veel boeren ermee. Dit gaat ten koste van de leefbaarheid en werkgelegenheid op het platteland en leidt tot toenemende schaalvergroting en industrialisering.

Van stabiele prijzen naar vrijhandel

Door het neoliberale beleid dat sinds de jaren tachtig en negentig internationaal ging overheersen, hebben overheden zich de afgelopen jaren steeds meer teruggetrokken uit de voedselvoorziening.

In 1992 stapte de Europese Unie af van de stabiele en kostendekkende prijzen aan akkerbouwers en melkveehouders die vanaf de jaren vijftig hadden gegolden, omdat de productie destijds gestimuleerd moest de worden. Landbouw was aanvankelijk ook buiten vrijhandelsverdragen gehouden en landen mochten hun voedselvoorziening beschermen met importheffingen tegen de lage wereldmarktprijs.

De hervorming binnen het Europese Gemeenschappelijke Landbouwbeleid (GLB) in 1992 leidde in de jaren daarna tot een afschaffing van deze marktregulering en tot lagere en onstabiele prijzen, deels gecompenseerd door inkomenssubsidies. Dit onder protest van Sicco Mansholt en Cees Veerman, respectievelijk oud- en toekomstig minister van Landbouw.

In hun artikel met de veelzeggende titel ´Liberalisering doet boer en milieu de das om; Voedsel wordt niet goedkoper als de prijzen dalen; Voorgestelde beleid leidt tot willekeur als ook tot fraude´ [3] stelden zij: ´Markten van belangrijke landbouwproducten kunnen niet zonder een zekere regulering. Die is onmisbaar om de omschakeling van de landbouw op milieuvriendelijke productiemethoden, die kostenverhogend zullen werken, en het leefbaar houden van het platteland, mogelijk te maken

De trein ging echter voort. Ondertussen hollen de biodiversiteit en de boerenstand achteruit. Want landbouwmarkten kúnnen niet zonder afstemming van het aanbod op de vraag, zoals Mansholt en Veerman al zeiden, anders ontstaat overproductie.

Guus Geurts

Lees de volgende bijdragen in deze artikelreeks
De landbouw moet anders. En dat kán (2)
De landbouw moet anders. En dat kán (3)

Guus Geurts is milieu- en landbouwdeskundige en auteur van ¨Wereldvoedsel – Pleidooi van een rechtvaardige en ecologische voedselvoorziening¨. Hij is ook bestuurslid Platform Aarde Boer Consument en lid van de kerngroep Voedsel Anders Nederland.
Dit artikel is op 28 augustus deels overgenomen door Vrij Nederland.

Ga naar landbouw en voedsel voor een overzicht van artikels over dit onderwerp op de Pala website

Guus Geurts is ook initiatiefnemer van een petitie voor voedselsoevereiniteit en klimaatrechtvaardigheid. In de bijlagen hieronder vindt u een update daarvan en een document met naast de petitie de begeleidende brief aan de politiek, het verloop van de acties en de media-aandacht. Wie de petitie wil ondertekenen – als organisatie of burger – vindt daarin de nodige gegevens.

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulierklik hier

Regio's: 

Lees ook

Landbouw en natuur "lichtpuntje"? Zo schiet noodzakelijke transitie niet op

Het begrip transitie haalt volop de media, meestal in combinatie met klimaat. Ook fundamentele oplossingen belanden op tafel met de Europese 'Green Deal'. Toch dringt onvoldoende door dat transitie in zowat alle sectoren moet, zeker ook landbouw: zelfs de Vlaamse milieubeweging focust op lichtpuntjes in de marge.