Oorlog en geweld, honger en armoede, dictatuur in vele vormen, vervolging en andere schendingen van mensenrechten, zware bestaansonzekerheid, ecologische neergang… De redenen waarom mensen op de vlucht slaan of migreren, zijn heel verschillend. Maar er is die éne gemeenschappelijke noemer, ze maken menswaardig leven onmogelijk.
Toch maken we onderscheid. Zo acht de Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties zich verantwoordelijk voor goed negentien miljoen mensen, o.a. negen miljoen vluchtelingen erkend volgens de conventie van 1951, vijf en een half miljoen interne ontheemden, ruim een miljoen staatlozen, een klein miljoen asielzoekers, en verder vluchtelingen die terugkeren of – als dat niet kan – begeleiding krijgen om elders te kunnen wonen. Dat is de officiële vluchtelingenstroom, vooral mensen dus die in het buitenland raken en daar erkenning vinden.
Maar daar blijft het niet bij. Het aantal interne vluchtelingen wordt geschat op vijfentwintig miljoen. Het gaat om mensen die, b.v. in Soedan, betrokken raken bij zware conflicten, op de vlucht moeten slaan maar geen ander land (kunnen) bereiken. Meestal zijn ze dus niet officieel erkend.
Helemaal onderschat is het fenomeen van ecologische vluchtelingen. Op dit ogenblik is de vernietiging en uitputting van goede landbouwgrond wellicht de belangrijkste reden waarom mensen vluchten. De milieuschade wordt zo groot dat de grond niet genoeg meer opbrengt om van te leven. Eind vorige eeuw schatte men het aantal ecologische vluchtelingen op zo’n vijfentwintig miljoen. Die zouden heel snel, in 2010 al, aangroeien tot maar liefst vijftig miljoen, op de vlucht voor erosie en uitputting van de grond, droogte, overstroming, ontbossing of verontreiniging. Wat verder in de tijd ligt de periode waarin de stijging van de zeespiegel alleen al in Bangladesh veertig miljoen inwoners hun te klein geworden land zou kunnen uitjagen.
Voorlopige stand van erkende, interne vluchtelingen en ecologische vluchtelingen: om en bij de 65 miljoen mensen. Dat wil zeggen dat nu al één mens op de honderd op de vlucht is, een cijfer dat deze eeuw zelfs zonder buitensporige ongelukken dreigt te verdubbelen, ja zelfs te verdrievoudigen. En er is meer.
Volgens sommigen zijn ecologische vluchtelingen in feite economische vluchtelingen, mensen die het materieel beter willen hebben. Daar valt wat voor te zeggen, maar het is goed om die speciale categorie van ecologische vluchtelingen even apart in de kijker te zetten. We leren er onder meer uit dat mensen die hun bestaansbasis zien wegvallen het elders gaan zoeken. Economische vluchtelingen dus.
Welnu, de economische kaalslag op aarde is op dit ogenblik nog veel erger dan de ecologische. De huidige wereldeconomie gunt zowat drie miljard mensen een ‘inkomen’ van minder dan twee dollar per dag, te weinig om fatsoenlijk te kunnen leven. Het mogelijke vluchtelingenreservoir is dus ontzettend groot, en het is in zekere zin nog verwonderlijk dat niet meer mensen op de vlucht zijn.
Eigenlijk zijn we niet gewapend om het onderscheid tussen de diverse vluchtelingen te maken of te handhaven.
Als mensen vluchten omdat ze vervolgd worden en hun burgerlijke rechten worden miskend, kunnen het officiële vluchtelingen zijn en hebben ze rechten, soms ook als ze slachtoffer zijn van oorlogsgeweld
Wanneer mensen vluchten om een beetje toekomst te hebben omdat er een ecologische, economische of sociale oorlog woedt, oorlogen die dikwijls veel geniepiger zijn, en met even smerige gevolgen, dan kan erkenning niet. Maar de miskenning van hun mensenrechten is ten gronde niet minder. Structureel geweld van honger, onvoldoende inkomen, vermijdbare ziekten, milieuvernietiging en analfabetisme doodt immers veel meer dan de zogenaamde echte oorlogen of dan vervolging, en jaagt veel mensen op de vlucht.
Het onderscheid tussen officiële, politieke vluchtelingen en andere vluchtelingen is dus wel heel problematisch en misschien niet langer geoorloofd.
Eén mogelijke uitweg is om de Vluchtelingenconventie uit 1951 stevig aan te passen zodat de werkelijke en de wettelijke vluchtelingenwereld opnieuw meer met elkaar te maken hebben.
Maar er is nog meer. Want zijn het dan vluchtelingen of migranten? De ecologische, economische en sociale neergang die tal van regio’s en mensen treft en menswaardig leven onmogelijk maakt, werkt als een krachtige pomp die voortdurend aanzet tot vluchten, of is het migreren?
Het onderscheid tussen vluchtelingen en migranten is blijkbaar al evenmin erg werkbaar. Hoog tijd dus om het ook over migratie te hebben. Afspraak over veertien dagen.
Dirk Barrez, 23 februari 2006
Het andere deel van dit tweeluik is 36. Waar is de mens thuis? Over migratie
REAGEREN EN MEEDENKEN kan op ons forum. Zorg voor korte, doordachte bijdragen, zo komen we samen verder.
OVERNAME VAN DE PALA THEMABRIEF door niet-commerciële initiatieven of verenigingen mag, mét volgende bronvermelding ‘Dirk Barrez, PALA nieuwsbrief over onze globaliserende wereld, voor gratis abonneren en forum surf naar www.globalsociety.be . Wij vernemen dat graag via mail
VOOR WIE MEER DISCUSSIESTOF WIL, surf naar het e-boek en lees vooral deel 12 Waar is de mens thuis. Over vluchtelingenstromen en migratie.