Al enkele decennia gaan vele media er steeds meer toe over om managers en zogenaamde managementgoeroes (ook nu nog altijd vooral mannen) op het schild te hijsen. Die praktijk loopt opvallend gelijk met hoe in oude tijden hoofdmannen of aanvoerders werden aangewezen. Maar er valt te vrezen dat het vandaag veel irrationeler gebeurt en met veel minder valabele argumenten.
Een zeer waardevolle stem over zin en onzin van managers en zogenaamde business scholen is enkele weken geleden gestorven op de leeftijd van 90 jaar. Russell Lincoln Ackoff is de naam, voormalig professor in managementwetenschap en tot in zijn laatste levensjaren een scherp systeemdenker en gezegend criticus.
De bijdrage van business scholen vatte hij ooit als volgt samen: hun studenten verwerven een woordenschat waarmee ze in staat zijn met autoriteit te spreken over zaken die ze niet begrijpen; ze verkrijgen een aantal werkprincipes waarmee ze alle informatie die hen stoort aan de kant kunnen schuiven; en ze ontvangen een toegangsticket tot een job waar ze eindelijk iets kunnen gaan leren over management.
Zelf zouden wij dit nooit met zoveel aplomb én ironie durven schrijven natuurlijk. Wat te denken trouwens van deze wet van Ackoff? Hoe onbelangrijker iets is, hoe langer managers erover discussiëren. Of deze? Hoe belangrijker een probleem dat managers voorleggen aan consultants, hoe onbruikbaarder én duurder hun adviezen zullen zijn.
Wie het faliekante functioneren aanschouwt van de meeste ondernemingen, moet volgens Ackoff toch beseffen dat ze slecht zijn gemanaged, en dat we gewoonweg niet weten hoe ze efficiënt te managen, we weten onvoldoende hoe organisaties werken.
Het is niet wereldschokkend van hem te horen dat we eerst het geheel moeten doorgronden om dan de delen te begrijpen, want hun interactie is wat telt. Maar, aldus Ackoff, net business scholen blijven alles onderwijzen in opgedeelde vakjes. Ze lopen zelfs achter op het bedrijfsleven en vormen een levensgroot probleem.
Wat een idiotie ook, vindt Ackoff, om te beweren dat managen een beroep zou zijn dat je kan aanleren. Dat is het niet.
Vandaar is het maar een kleine stap naar de volgende stommiteit: het Amerikaanse bedrijfsleven - en de rest van de wereld volgt - is pas heel ernstig beginnen falen op het ogenblik dat men daar echt is gaan geloven dat je mensen van de business school kan plukken die dan meteen om het even welke bedrijvigheid zouden kunnen ‘managen'.
Eenmaal aan de slag in een bedrijf of een organisatie, wachten nog meer valkuilen. Hoe kan je namelijk leren? Door fouten te maken, en die te verbeteren. Maar dat is juist wat niet mag in de meeste organisaties. Dus tracht je als manager ofwel fouten te vermijden, en als je toch een fout maakt, werp je de schuld op iemand anders. Nooit faalt de manager.
En, waarschuwt Ackoff, het allerzwaarste falen moet dan nog komen: dat is namelijk niet van fout te zijn, wel van noodzakelijke beslissingen niet te hebben genomen en van kansen te missen. Maar onze organisaties zijn er net niet op gericht om hun managers op die verantwoordelijkheid aan te spreken.
De man is nu wel overleden, maar zijn lessen hoeven we best niet meteen te vergeten. Want zo komt het dat het trotse General Motors compleet de boot mist van de zuinige en op hernieuwbare energie aangedreven wagens die we nodig hebben. Zo komt het dat managers wereldwijd zich niet moeten verantwoorden wanneer zij vandaag verzuimen om een ecologisch duurzame en sociaal verantwoorde economie uit te bouwen. En we moeten weten dat het echt geen goed idee is om, zoals we de jongste jaren bezig zijn, deze managersziekten en managerswaan gezwind in te voeren in de politiek en de samenleving, in overheid, onderwijs, gezondheidszorg, maatschappelijke organisaties, ngo's, noem maar op.
Dirk Barrez, 24 november 2009
Noot: geschreven met volle waardering voor alle klaar kijkende managers die er desondanks toch in slagen om een maatschappelijk verantwoord parcours af te leggen, want zo zijn er ook natuurlijk. Respecteer ze, want ze zijn een al te schaars goed.
Radio - klik voor een interview met Russell L. Ackoff
Klik voor Ackoff Collaboratory for Advancement of the Systems Approach
Klik voor document 13 common sins of management. A little book of f-laws (2006)
Klik voor BBC-artikel Back to school for business schools