Volgens sommigen gaan we er alleen maar op vooruit, anderen zien de ineenstorting nabij. Heel verwarrend is dat. Op zoek naar een wereld waarin nog meer mensen vrijer, veiliger, ecologischer, gezonder, sociaal zekerder kunnen leven, is meer nuance tussen een selectief vooruitgangsgeloof en verlammend doemdenken hard nodig. En vooral is inzicht noodzakelijk in wat juist de wereld humaner en duurzamer maakt.
Het is minstens verwarrend om zowel stemmen te horen die beweren dat de mensheid er in zowat alles alleen maar op vooruit gaat als andere die een doemdenken huldigen en erop hameren dat het vanaf nu alleen maar slechter kan gaan.
Dat is des te verwarrender omdat er – beperkte – waarheid schuilt in beide invalshoeken.
Ja, in vergelijking met de wereld van onze verre voorouders leven mensen gemiddeld veel langer, welvarender, veiliger en vrijer.
Maar ook, als we niet adequaat reageren op acute bedreigingen voor allernoodzakelijkste levenssystemen zoals o.a. klimaat, watergebruik of voedselproductie en voor de risico’s van bv. zeespiegelstijging en andere klimaatgevolgen die hele samenlevingen ontwrichten, lopen onze welvaart, vrijheid en zekerheden wel degelijk grote gevaren. Voor de transitie die nodig is om dat te vermijden, volstaat hier om te verwijzen naar het gelijknamige recente boek, en naar de inleiding daarvan die volledig is te lezen op pala.be.
Intrigerende renaissance van het vooruitgangsgeloof
We concentreren ons hier op de sterke renaissance van een eigenlijk nooit helemaal weggeweest ongenuanceerd vooruitgangsgeloof. De eerste vraag die zich opwerpt, is hoe ongerepte vooruitgangsadepten dan die progressie meten?
Vooral of zelfs uitsluitend kijken naar het inkomen per hoofd zoals het bruto nationaal product ons vertelt, is immers ronduit kortzichtig. Want dat bnp vertelt weinig of niets over hoe de welvaart verdeeld geraakt of over het reële welzijn van mensen, en het miskent de perverse realiteit dat in nogal wat landen een verdere groei van het bnp-cijfer in werkelijkheid tot minder welvaart leidt. Het mist al helemaal de onzekerheid over job en inkomen die binnensluipen bij talloze mensen, de ongerustheid over pensioen, betaalbare gezondheidszorg of veiligheid in welke vorm ook, over de toekomst van henzelf en hun kinderen. Zelfs ronduit dwaas is dat het bnp geen rekening houdt met het verlies van natuurlijk kapitaal dat onze huidige economie veroorzaakt. Die aantasting van onze toekomstige welvaart blijft een blinde vlek bij vooruitgangsoptimisten. (1)
Een zeer mank vrijheidsbegrip
Die renaissance van ongeremd vooruitgangsoptimisme is nog meer en zelfs vooral intrigerend omdat ze meestal samen gaat met de aanname dat die vooruitgang alles te maken zou hebben met de volledige vrijheid van economie en markten. Dat is uiterst vreemd omdat dit neoliberalisme net op de klippen is gelopen van herhaalde door grenzeloze vrijheid veroorzaakte bankencrises in 2007-2008 en 2011. De markten bleken onmachtig om deze crises te voorkomen, konden ze nog minder oplossen, en ze kregen de economie sindsdien niet meer degelijk aan de praat.
Meer en meer economen, zelfs van neoliberale huize, geven toe dat markten niet in staat zijn om de welvaart voldoende te verdelen, of te zorgen voor die goederen die niet toevallig publieke goederen worden genoemd zoals veiligheid, goede transportinfrastructuur, gezondheidszorg, onderwijs… Van het in acht nemen van ons ecologische kapitaal en van ecologische grenzen hebben ‘de markten’ zelfs niet het flauwste benul. De permanente mislukking van de CO2-emissiehandel onderstreept deze onmacht van de markt voortdurend. De Europese Commissie faalt nu al meer dan tien jaar om dit ‘handelssysteem’ te doen werken.
Wat vertelt dan een meer genuanceerde kijk?
Ja, vrijheid loont in de economie omdat ze inderdaad bijdraagt tot de creatie van welvaart. Ook echte handel, te verstaan als de vrije keuze om goederen en diensten te verhandelen met reëel voordeel voor alle betrokkenen, is voordelig.
Vrijheid voor samenleving
even essentieel als vrijheid voor economie
Maar vrijheid in de economie loont pas echt voor de grote meerderheid van de mensen als ze samengaat met vrijheid voor de samenleving. Die vormt namelijk de sleutel tot zowel productie als verdeling van welvaart voor iedereen. Want welke zijn de meest welvarende en sociaal rechtvaardige samenlevingen? Dat zijn degene die zich sterk weten te organiseren om welvaart niet alleen te creëren maar ook te verdelen. De vrijheid om zich te verenigen is daarbij essentieel.
Het is opvallend dat de meest welvarende samenlevingen met de best verdeelde welvaart te vinden zijn daar waar er sterke vakbonden en sociale bewegingen bestaan. Deze vormen zowel een noodzakelijk tegenwicht voor het bedrijfsleven om de economische opbrengsten rechtvaardiger te delen als een sterke hefboom om samen met de politiek de economie mee te sturen zodat ze goederen en diensten voortbrengt die meest nuttig zijn voor de meeste mensen. In het beste geval dwingen die sociale bewegingen ook hun rechtmatige plaats af in de brede economie met hun mutualiteiten, coöperaties allerhande, media en andere instellingen die heel wat bijkomende welvaart en welzijn voortbrengen.
Dat succesrecept van een zwaar gecorrigeerde markteconomie om de vruchten van marktwerking en ondernemingsvrijheid maximaal te plukken door ze ook rechtvaardig te verdelen - wat dan weer breed gedragen vraagimpulsen geeft aan de economie – is de voorbije decennia zwaar in de verdrukking gekomen. Hoofdschuldige daarvoor is de heel selectieve, misvormde en bovenal verraderlijke kijk op de werkelijkheid van een ongefundeerd vooruitgangsgeloof.
Tijd voor sterke samenleving, sturende overheid en duurzame economie
Het éénzijdige geloof in de zegeningen van de markt stimuleert een blindheid voor het immense belang van sterke samenlevingen en sturende overheden die, zeker nadat het financiële kapitalisme vanaf 2007 zo opzichtig en schromelijk faalde, zowel naïef is als onverantwoord. Hebben de halsstarrige pleitbezorgers daarvan nog niet opgemerkt dat zelfs de auteur van The End of History Francis Fukuyama – die de geschiedenis zag eindigen in de onstuitbare veralgemening van de liberale democratie met haar vrije markt – na de bankencrisis van mening is veranderd?
Diezelfde dominantie van een éénzijdige marktbenadering is ook om ecologische redenen rampzalig. Het belet politiek en samenleving om het succesrecept van een gecorrigeerde economie eindelijk rijp te maken voor de 21ste eeuw. Hoe? Door in vliegende vaart de economie te sturen richting duurzame welvaartsproductie binnen wat de aarde kan dragen.
Ja, als we ook morgen welvarend willen zijn, is het tijd voor sterke samenlevingen die opkomen voor welvaartsverdeling, voor sturende overheden en voor een ecologisch duurzame economie.
Dirk Barrez - hoofdredacteur van Pala.be en auteur van het pas verschenen boek Transitie. Onze welvaart van morgen
(1) Om meer te lezen over de al oude kritiek op de kromme meetlat van het bnp klik hier
Voor een geactualiseerde kritiek aangevuld met alternatieven, lees het hoofdstuk 7 in het boek Transitie. Onze welvaart van morgen.
Lees ook
Als we goed willen leven, moeten we onze economie leren sturen (palabrief 5)
De verhandeling van rijkdom en armoede - we moeten de economie democratiseren (palabrief 6)
Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier
