1 Waar moet het naartoe?
Tal van systeemcrises, van ongelijkheid en bedreigde mensenrechten tot klimaatverandering en biodiversiteitscatastrofe, roepen om een dringende aanpak. Dat politici al tientallen jaren in gebreke blijven is onvergeeflijk. Gelukkig kunnen ook samenleving en bedrijven in actie komen, en is het dus nuttig om zich te concentreren op de vraag: waar moet het naartoe? En allereerst met de economie. Want laten we ons niet vergissen, die is veel breder dan doorgaans aangenomen. Dit is het eerste artikel van de reeks Waar moet het naartoe?
Gebaseerd op boek Transitie. Onze welvaart van morgen
Wat is economie eigenlijk?
We zitten in de rats, zelfs in de val, met onze huidige productie- en distributiesystemen, zoveel is duidelijk. Ze brengen welvaart voort op een allerminst duurzame wijze en ze verdelen die welvaart heel onrechtvaardig. Het is wel opletten om het begrip ‘economie’ niet in de verdomhoek te stoppen. Want dat is niet haar plaats, we hebben haar nodig. Laten we eerst de economie terug omarmen door ons eraan te herinneren waarvoor dat begrip hoort te staan. Wat is economie eigenlijk?
Zowel creatie als verdeling
van welvaart en welzijn
Economie omvat alles wat met de creatie, bevordering en verdeling van welvaart en welzijn te maken heeft. De economie is de draaischijf voor onze behoeften en ambities, zowel van de mens als van de samenleving. Het gaat erom de schaarse middelen zo goed mogelijk te gebruiken om aan de behoeften en ambities te voldoen. Economie is dus kiezen: kiezen welke behoeften vervuld worden en welke ambities worden nagestreefd, en welke niet.
Wat, hoe en voor wie?
De economie leert ons ‘wat’ we produceren, met andere woorden, welke goederen en diensten we voortbrengen; ze leert ons hoe de productie daarvan gebeurt en voor wie we produceren.
De ‘hoe-vraag’ maakt ons wijzer over de manier waarop de productiefactoren – arbeid, grondstoffen, kapitaal en kennis – ingezet worden. Die vraag herbergt of verbergt dus ook het ecologische vraagstuk: hoe graag sommigen het ook willen ontkennen, de economie kan maar zo groot zijn als de aarde kan (ver)dragen.
De vraag ‘voor wie’ herinnert ons aan het verdelingsvraagstuk.
Economie is kiezen en dus politiek
Telkens worden er keuzes gemaakt. Geloof vooral niet dat die opgelegd zijn door zogenaamde economische wetmatigheden.
Of een samenleving de weg plaveit voor steeds meer Ferrari’s of voorrang geeft aan sociale woningbouw, of Coca-Cola wereldwijd meer verspreid is dan zuiver water, of mobiliteit vooral aangedreven is door fossiele brandstoffen of door hernieuwbare energie, of we onze hernieuwbare energie zelf in handen nemen of ons blijven onderwerpen aan concerns, of belastingen zorgen voor goede publieke diensten en infrastructuur en een duurzame economie in de hand werken dan wel ongelijkheid bevorderen, of we ons enkel blindstaren op bruto nationaal product dan wel oog hebben voor echte welvaart, welzijn en welbevinden… al die keuzeprocessen verlopen allerminst ‘neutraal’ of ‘waardevrij’.
Economische wetmatigheden?
Hoezo?
Net omdat economie kiezen is, vormt ze van alle wetenschappen de meest politieke en maatschappelijke discipline. Niet toevallig wemelt het in de economie van heel diverse opvattingen en scholen die niets met elkaar te maken willen hebben. Meestal weigeren ze zelfs echt kennis te nemen van elkaars zienswijzen en argumenten, laat staan een vruchtbaar debat aan te gaan. We komen op dat hoogst onvruchtbare en vervelende verschijnsel nog terug wanneer we de overgang naar een stabiele, stationaire economie behandelen.
Die toestand heeft veel weg van de verscheidenheid aan filosofische, religieuze, politieke of ideologische opvattingen die naast elkaar bestaan en geen aanspraak kunnen maken op wetenschappelijke geldigheid of theorievorming. Een situatie dus die helemaal niet lijkt op het proces van voortschrijdende algemeen aanvaarde kennis – weliswaar altijd open voor tegenspraak en verbetering – dat (andere) wetenschappelijke disciplines kenmerkt.
Het is zelfs niets te veel gezegd om economie te beschouwen als gelijk aan politiek in de mate dat het aan de samenlevingen en hun politieke instituties is om de cruciale economische keuzes te maken. Let op, hiermee is niet gezegd dat wetenschap, innovatie, markt en bedrijven geen rol spelen of geen functie te vervullen hebben, integendeel.
Als er al wetmatigheden gelden,
dan die van de biofysica
Al bestaan er dus geen economische wetmatigheden, toch gelden er wel degelijk wetmatigheden, namelijk die van de biofysica. Die vertelt ons wat de biofysische grenzen van onze planeet zijn die de economie noodgedwongen moet respecteren. De economie is nu eenmaal een onderdeel van het begrensde ecosysteem aarde. Wat nog altijd economische groei wordt genoemd, kan dus onmogelijk eindeloos doorgaan.
Het is dus extreem belangrijk om volgende samenhang van planeet – samenleving – economie goed te begrijpen.
Binnen de grenzen van onze planeet kunnen we goederen en diensten voortbrengen en kan onze economie zich dus ontplooien tot de draaischijf voor onze menselijke behoeften en ambities.
De samenlevingen en hun democratische overheden dragen de verantwoordelijkheid om toe te zien op wat, hoe en voor wie die economie produceert.
Ze moeten onder andere beslissen in welke mate die economie wordt toevertrouwd aan het mechanisme van de vrije markt en aan de private sector. In elk geval leggen ze de economische spelregels vast.
Die kennis helpt ons om in de volgende bijdragen te belanden bij de kern van een sociaalecologische economie.
Dirk Barrez
Hoofdredacteur Pala.be en auteur van 11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici en TRANSITIE. Onze welvaart van morgen
Lees de andere bijdragen uit de reeks Waar moet het naartoe?
Ecologisch duurzame schaal - 2 Waar moet het naartoe?
Rechtvaardige aanspraken in een menselijke samenleving - 3 Waar moet het naartoe?
Architectuur van een duurzame economie - 4 Waar moet het naartoe?
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
