Het verschuiven van de economische dominantie door de eeuwen heen, van Amsterdam en Holland naar Groot-Brittannië en vervolgens de Verenigde Staten, ging gepaard met hevige financiële en andere crises. Het levert een belangrijk gezichtspunt om naar de huidige opbouw van schulden te kijken in de twee grootste centra van de mondiale economie, de nog altijd dominante VS en het opkomende China. En een prangende vraag: hoe beschermt de rest van de wereld zich?
Door de eeuwen heen hebben financiële crises voor veel onheil gezorgd. Ze veroorzaakten zware faillissementen, kraakten fortuinen, vernietigden jobs en inkomen, dreven talloze mensen in armoede, leidden tot sociale onrust en politieke omwentelingen, en tot de meest gewelddadige oorlogen.
Nieuwe machtscentra
veroorzaken zwaarste crises
Opvallend om zien is hoe de zwaarste financiële crises hun oorsprong vinden in de steden en landen die het nieuwe centrum van de wereldeconomie uitmaken.
In 1773 startte de crisis op de beurs in Londen… om de zwaarste averij aan te richten in Amsterdam. Veel wijst er op dat net dan Londen en Engeland de centrale economische machtspositie van Amsterdam en de Verenigde Provinciën hebben overgenomen.
Op gelijkaardige wijze lijkt de beurscrisis van New York in 1929 de verschuiving van de financieel-economische dominantie van Groot-Brittannië naar de Verenigde Staten te markeren.
Natuurlijk zijn er veel elementen die spelen in de op- en neergang van economische centra maar een fundamentele en misschien zelfs meest cruciale rol is weggelegd voor de moderne kredietcrises. Kenmerkend voor deze crises is de creatie van al te veel artificieel geld - zeg maar papieren geld in de achttiende tot twintigste eeuw – in verhouding tot de reële economie.
Wie met die kennis de wereld van vandaag aanschouwt, bekijkt argwanend de schuldopbouw in zowel China als de Verenigde Staten. Het is niet toevallig dat het IMF net nu China aanraadt om de economische ontwikkeling veel minder op schulden te bouwen.
Wie betaalt ditmaal de zware rekeningen?
Veel diepgaander nog is de vraagstelling hoe het oude en het opkomende economische wereldcentrum zullen omgaan met hun schulden, en met de te verwachten kredietcrises? Gaan die dan gepaard met een nieuwe afwisseling van de financieel-economische macht? En wie betaalt de zware rekeningen?
Vanuit dat perspectief doen samenlevingen wereldwijd er best aan de risico’s in te schatten van een financieel beleid dat zowel in de VS als in China louter op het eigenbelang is gericht. En er zich tegen te wapenen door de lessen van de geschiedenis te leren.
De bloedige prijs van de Engelse suprematie
Want de vestiging van de suprematie van Londen en Engeland ging gepaard met een lange en diep kervende economische crisis in de rest van Europa en elders: boeren, lijfeigenen, arbeiders en slaven, ze betaalden allemaal zowat overal het gelag. Ze leidde er ook toe dat de Verenigde Provinciën hun patriottische revolutie kenden, voorbode van de Franse revolutie die ontaardde in terreur en resulteerde in de talrijke, op massale schaal gevoerde Napoleontische oorlogen. Het lukte de wereld allerminst om noodzakelijke economische, sociale en politieke hervormingen op (relatief) geweldloze wijze door te voeren en de zo nodige mensenrechten te omarmen.
De verbijsterende impact van de 1929 crash
Bij de volgende mondiale machtswissel was de uiteindelijke impact van de financiële crash die in 1929 uitbrak in het nieuwe wereldcentrum New York verbijsterend. Er volgde een vrijwel mondiale economische meltdown en een acuut wereldhandelsinfarct. Overal heersten faillissementen en catastrofale werkloosheid. De samenlevingen gingen eraan kapot, en politiek moesten bijna alle democratieën baan ruimen voor dictaturen. De daaropvolgende clash van de meest bloedige Tweede Wereldoorlog kostte meer dan vijftig miljoen mensenlevens.
Hoe de gevaren keren van een nieuwe 21ste-eeuwse dominantiestrijd?
Toch hoeft het niet altijd een catastrofale weg te gaan. We hoeven ons niet willoos over te leveren aan de rampzalige gevolgen van ontspoorde economische concurrentie en ontwrichtende kredietcrises. Vooral niet omdat veel van de investeringen in de VS, China en ook elders worden ingezet voor een aftands en niet duurzaam economisch model.
Geld inzetten voor onhoudbare economie is al te gek
Het is onvoorstelbaar dat we inzake energie, transport, landbouw, handel, gebouwen in grote en dikwijls zelfs overgrote mate blijven investeren in systemen die onhoudbaar zijn omdat ze de ecologische grenzen van onze planeet overschrijden… Het is zinloos om daarvoor krediet aan te gaan, en al te gek om de daarbij horende crises te riskeren. Voor wie beseft dat de economie zich onontkoombaar afspeelt op onze aardbol en er met andere woorden volledig afhankelijk van is, is dit dus feitelijk oneconomisch gedrag.
De bonus van duurzame, veerkrachtige economieën
Dan kan eigenlijk makkelijk anders en beter. Het zou zowel om milieuredenen als met het oog op de nodige welvaart voor iedereen veel beter zijn dat samenlevingen het vele geld dat ronddoolt snel en massaal weten in te zetten voor de uitbouw van duurzame economieën; en dat ze voor die transitie ook de greep heroveren op hun financiële systemen. Elk land of regio dat deze reuzenstappen weet te zetten, bezorgt zichzelf daarmee reeds een beloftevolle toekomst, een fantastische bonus.
Maar die keuzes zouden nog extra voordelen opleveren. Ze helpen om de gevaren te keren van een nieuwe 21ste-eeuwse dominantiestrijd tussen de VS en China die opnieuw vooral een crisispad zou bewandelen. Ze leiden immers overal tot meer autonome en veerkrachtige economieën die minder gevoelig zijn voor krediet- en financiële crises die elders uitbreken.
Voorkom dat geld steeds meer geconcentreerd geraakt
Waarom is dat zo? Wel, de ontwikkeling van echt duurzame economieën brengt mee dat samenlevingen en burgers er een grotere greep op hebben, dat eigenaarschap en opbrengsten er veel beter verdeeld geraken, en dat geld – het economische surplus – via zo lokaal mogelijke financiële instrumenten in de eerste plaats dient om deze reële economie verder te ondersteunen. Zo voorkomen ze dat geld steeds meer geconcentreerd raakt in de mondiale financiële centra met alle gevaren die daarbij horen. Ze bieden dus tegenwicht aan de klassieke mondiale economie die overgevoelig is aan instabiele en speculatieve beurzen, en met een economisch en financieel centrum dat iedereen overheerst, alles op zijn maat en in zijn voordeel weet te organiseren en te regelen, en zo van overal de winsten naar zich toezuigt…
Boeiende vragen. Komt volgende financiële crisis uit VS of China?
En vooral: hoe zal de rest van de wereld zich daartegen wapenen?
Als we ergens een sterke Europese Unie en Verenigde Naties voor nodig hebben, is het om te vermijden dat dit niet duurzame kapitalisme en imperialisme ook het model voor de 21ste eeuw blijft. We zijn daar ver af. De jongste zware financiële crisis barstte los in 2007 in de Verenigde Staten maar het waren de ondermaatse grootbankiers uit Europa die de crisis importeerden en zo de Europeanen de zwaarste schokken bezorgden. Onze politieke en financiële instituties wisten het niet te vermijden, niet de nationale en niet de Europese, en die van de Verenigde Naties evenmin.
De noodzaak van een sterke EU, en meer nog van visionaire en sterke samenlevingen
Of de volgende zware kredietcrisis nu uit de VS zal komen of uit China is ongetwijfeld een boeiende vraag. Maar meest dwingend is de vraag: hoe zal Europa en de rest van de wereld zich ertegen wapenen?
Het zal visionaire en sterke samenlevingen vergen om hun economieën in duurzame en veilige wateren te loodsen; om hun politici en bedrijven mee te krijgen in deze transitie; om de Europese Unie uit te bouwen tot de hefboom die deze visie mee weet te verwerkelijken; en nog veel meer om de Verenigde Naties daarvoor in te zetten.
Dirk Barrez
De auteur is hoofdredacteur van PALA.be. Zijn recentste boeken zijn TRANSITIE. Onze welvaart van morgen en Coöperaties. Hoe heroveren we de economie?
Bronnen en lectuur
Braudel Fernand, Civilisation matérielle, économie et capitalisme, XVe-XVIIIe siècle 3 Le temps du monde, p.314-329
IMF - China's Economic Outlook in Six Charts en andere financieel-economische actualiteit
Hoe gebruiken we geld het best?
Wilde globalisering temmen? Weet de EU dan hoe dat moet?
Hoe omgaan met de Verenigde Staten?
Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier
Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier
