Overslaan en naar de inhoud gaan
Als ratten in de val. De rol van transitie
dinsdag, 30 september 2014 - 07:55
Met de economie
i die we vandaag wereldwijd pratikeren, zitten we als ratten in de val. Zelfs al zouden schrikbeelden niet al te goed werken, toch doen we er goed aan nuchter in te schatten wat op ons afkomt als we de huidige koers blijven varen.
Dan kan het besef binnendringen dat we grote delen van Vlaanderen, Nederland en andere regio’s aan de zee zullen moeten prijsgeven; eten voortbrengen voor iedereen lukt minder en minder; exploderende inkomensongelijkheid jaagt tallozen onder de bestaansminima; honderden miljoenen moeten have en goed verlaten in de hoop elders een menselijk leven te kunnen opbouwen; we hangen ons op aan een mank financieel systeem dat onze economie kapot maakt; energetisch lopen we op de klippen van onbetaalbare fossiele brandstoffen die zowel uitgeput raken als de aarde
i opwarmen; oplopende conflicten monden uit in steeds meer geweld.
Wat is er aan de hand? Onze mondiale economie, d.i. de wijze waarop we onze welvaart voortbrengen en verdelen, overschrijdt ten eerste de draagkracht van de aarde en is ten tweede sociaal onrechtvaardig. 1. Draagkracht van de aarde: of we dat nu willen of niet, onze planeet aarde is een ecosysteem met beperkte biofysische grenzen. De huidige economie doorboort voortdurend die grenzen, of het nu om klimaatverandering
i of aantasting
i van de biodiversiteit
i (bv. overbevissing
i) gaat. 2. Sociaal onrechtvaardig: de welvaart is zeer ongelijk verdeeld, een derde van alle mensen die werken verdient minder dan anderhalve euro per dag. En de armsten zijn daarenboven relatief veel zwaarder getroffen door de gevolgen van klimaatverandering en verlies van biodiversiteit. Verder doen zoals we bezig zijn, voert ons regelrecht naar een systeemcrisis
i, een ecologische, economische en sociale ineenstorting ergens in de tweede helft van deze eeuw. Dat is dus geen optie. De enige uitweg – weg van een systeemcrisis - is een systeemverandering. Daar moet niet lang over nagedacht. Kernvraag is dan, welke verandering van systeem?
Waar naartoe? Van systeemcrisis naar sociaalecologische economie We moeten, zo snel als maar mogelijk en met alle beschikbare mensen en middelen, een sociaalecologische economie bouwen. Haar ecologische dimensie is dat zij onze welvaart moet voortbrengen binnen de grenzen van het ecosysteem aarde en van al haar ecosystemen. Tegelijkertijd, en dat is haar sociale dimensie, moet zij voor de nodige welvaart zorgen om aan de gerechtvaardigde behoeften van alle wereldburgers te voldoen. Voor een welvarend land zoals het onze betekent dit dat de impact van onze economie in 2050 met een factor 10
i moet zijn teruggedrongen. Dit wil zeggen dat we vergelijkbare welvaart en welzijn zullen creëren met tienmaal minder uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen. Ook zal er tegen dan tienmaal minder materiaaldoorstroming zijn, minder gebruik van materialen dus. Dat is een immense maar een haalbare opdracht. Het goede nieuws is dus dat we eigenlijk weten waar het naartoe moet.
Hoe daar geraken? Een rechtvaardige en democratische transitie
i Om aan die sociaalecologische economie te geraken, zijn radicale veranderingen nodig. Het gaat eigenlijk om een revolutie die een lange, volgehouden inspanning vergt van de hele samenleving. Want de job die wacht is niet min, we moeten onze huidige economie volledig ombouwen en omschakelen op zowat alle terreinen, d.i. zowel mobiliteit, energieopwekking en bouwen als voedselproductie en toerisme, alsook fiscaliteit, werk
i en sociale zekerheid
i. Alleen zo kunnen we belanden in een nieuw en goed functionerend systeem. Dat hele proces noemen we transitie, een transitie die rechtvaardig en democratisch moet zijn. Anders dan nu mag de economie niet op maat gesneden zijn van de financieel en politiek machtigen. Zij moet sociaal rechtvaardig zijn. En samenlevingen horen er greep op te hebben om ze te sturen in het algemeen belang.
Transitie, een opdracht voor overheid, bedrijfsleven en samenleving Overheid, bedrijfsleven en samenleving kunnen alle motor van verandering zijn. De transitie naar een sociaalecologische economie die ons voor ogen staat – namelijk rechtvaardig en democratisch – kan maar indien de samenleving zich sterk weet te organiseren.
De onontbeerlijke rol van de samenleving
We weten immers dat zonder initiatieven uit de samenleving – dat middenveld
i tussen overheid en economie - het dikwijls niet lukt om goede oplossingen voor grote maatschappelijke problemen te vinden. Als wij vandaag bijvoorbeeld kunnen genieten van prima gezondheidszorg, heeft die haar wortels in het mutualisme dat door de samenleving is uitgewerkt en uiteindelijk kon uitgroeien tot de wettelijk verplichte ziekteverzekering voor iedereen. Slechts een sterk middenveld kan zowel de politiek als het bedrijfsleven ertoe dwingen om de noodzakelijke ecologische economie ook sociaal te maken. De allereerste en noodzakelijke stap daartoe is dat het middenveld het erover eens geraakt welke transitie het wil.
Het is daarom dat eind 2009 Peter Tom Jones samen met An Heyerick, Ward Bosmans en ondergetekende een groep mensen verzamelden uit verenigingen die een cruciale rol vervullen in maatschappelijke verandering. Opzet: een fris toekomstbeeld voor het jaar 2050 schetsen, de noodzakelijke stappen daartoe identificeren en die ook realiseren, onder andere door druk uit te oefenen op en beïnvloeden van economie en overheden. Dat is uiteindelijk het transitienetwerk middenveld geworden, dat op 7 oktober graag naar buiten komt met haar tweede transitiefestival in Gent.
Dirk Barrez
Meer lezen
Hoe maken we een sociaalecologische economie. De transitie zal vanuit het middenveld moeten komen - Met deze tekst gaven Dirk Barrez, Ward Bosmans, An Heyerick, Peter Tom Jones eind 2009 het startschot voor het TransitieNetwerk Middenveld, meest bekend van het tweejaarlijkse Transitiefestival
|
Economie omvat alles wat met de creatie, bevordering en verdeling van welvaart en welzijn te maken heeft. De economie is de draaischijf voor onze behoeften en ambities, zowel van de mens als van de samenleving. Het gaat erom de schaarse middelen zo goed mogelijk te gebruiken om aan de behoeften en ambities te voldoen. Economie is dus kiezen: kiezen welke behoeften vervuld worden en welke ambities worden nagestreefd, en welke niet.
zie Aarde
Het natuurlijk broeikaseffect zorgt ervoor dat het op Aarde lekker warm is met gemiddeld 15°C. Maar te veel CO2 en andere broeikasgassen in de atmosfeer versterken dat broeikaseffect en vele wetenschappers waarschuwen voor de door de mens veroorzaakte extra opwarming en klimaatverandering. Ze wijzen op de gevaren van o.a. een stijgende zeespiegel, toenemend natuurgeweld en (te) snel opschuivende klimaatzones. Vind meer uitleg en een overzicht van belangrijke Pala artikels over klimaatverandering met links naar bronnen
zie milieuproblemen
Dieren en planten waren nooit veilig voor de mens maar hun uitstervingsritme ligt veel hoger dan ooit, een rijkdom die wellicht voor altijd verloren gaat.
In de meeste zeeën en oceanen wordt al enkele decennia meer vis gevangen dan ze kunnen verdragen. We zijn nochtans al lang gewaarschuwd voor de kwalijke gevolgen van overbevissing. Begin jaren zeventig van vorige eeuw nemen de vangsten van ansjovis in Peru een forse duik van naar schatting wel achttien miljoen ton naar een paar miljoen ton. Omstreeks 1990 is het de beurt aan de kabeljauw voor de kusten van Newfoundland in Oost-Canada om vrijwel te verdwijnen.
Verder doen zoals we bezig zijn, voert ons regelrecht naar een ecologische, economische, sociale en democratische ineenstorting ergens in de tweede helft van deze eeuw. Bij ongewijzigd beleid is dat het meest waarschijnlijke toekomstscenario.
Voor welvarende landen betekent de transitie dat de milieu-impact van hun economie in 2050 met een factor 10 moet zijn teruggedrongen.Dat wil zeggen dat we in Nederland of België een vergelijkbare welvaart en vergelijkbaar welzijn zullen creëren met tienmaal minder materiaaldoorstroming, negentig procent minder gebruik van materialen dus. Ook zal er tegen dan tienmaal minder uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen zijn.
Als zowat alle systemen waarop we vertrouwen voor een goed leven in crisis verkeren, moeten we ze allemaal aanpakken en verduurzamen, en daarbij ook oog hebben voor hoe ze elkaar beïnvloeden en versterken. Dat hele proces noemen we transitie.
Betaald werk is op onze wereld nog altijd de belangrijkste wijze om aan een inkomen te raken. Zowat overal is het werken geblazen om te kunnen leven.
Het menselijke leven is nooit zeker en dus niet vrij van risico’s; of het vergt extra inspanningen om mensenrechten waar te maken.Zo vormen gewilde kinderen de toekomst van de samenlevingen en mogen ze geen last zijn.
Maatschappelijk middenveld vol leven In 1907 zijn honderd zesenzeventig duizend mensen lid van een niet-gouvernementele organisatie of ngo. Dit cijfer stijgt langzaam tot de jaren zestig. Vanaf dan lijkt de groei van de ngo’s niet meer te stuiten: in 1993 nadert hun gezamenlijke ledental negenentwintig miljoen. In 1995 zijn honderdvierenzestig miljoen werknemers lid van een vakbond. De arbeidersbeweging is tot vandaag veruit de grootste sociale beweging.Het loopt niet altijd even vlot, maar we moeten durven opmerken dat overal ter wereld steeds meer mensen uiting geven aan hun emancipatiedrang. Ze verenigen zich in politieke organisaties, in bevrijdingsorganisaties, in vakbonden; boeren, vrouwen, landlozen, consumenten, minderheden, ze organiseren zich allemaal; er komen coöperaties, en organisaties rond milieu, mensenrechten, cultuur en nog veel meer organisaties, allemaal om meer greep te krijgen op hun levenscondities, om hun rechten uit te zoeken, te formuleren en op te eisen. Op dat maatschappelijke middenveld tussen individu en overheid, ook wel de ‘civiele samenleving’ genoemd, wordt het gelukkig alsmaar drukker. Daar is er met andere woorden veel sociale beweging.Het zijn deze bewegingskrachten die het democratiseringsproces van de wereldsamenleving verder stuwen. Zij verplichten de wereld om gaandeweg respect voor eenieders rechten af te dwingen. Natuurlijk gaat hun weg niet over rozen. Misschien zal iemand willen opmerken dat hun emancipatiestrijd moet leiden tot conflicten met de machthebbers. Dat is onmiskenbaar zo. Mensen krijgen hun emancipatie en ontvoogding zelden in de schoot geworpen. Bijna altijd wacht de confrontatie met andere belangen, met wie profijt haalt uit de bestaande situatie.Daarbij mag men niet uit het oog verliezen dat uiteindelijk elke macht het moeilijk krijgt om een georganiseerde samenleving te weerstaan. Wie verandering beoogt, moet dus vooral de samenleving of de mensen ‘uitdagen’, niet zozeer de machtsstructuren of machthebbers, dat komt dan vanzelf wel.Het belang van het maatschappelijke middenveld voor emancipatie en voor de goede werking van een democratie kan moeilijk overschat worden.Uit Barrez Dirk, Ik wil niet sterven aan de XXste eeuw. Over leven in de 21ste eeuw', p.171-172. Het boek is uitverkocht maar nog te lezen als e-boek - klik hierWeblinks naar verwante artikelsVan vlag tot hashtag Blijven bewegingen motor van verandering in globaliserende wereld? | 8-10-2015Sociale beweging versus civiele samenleving of middenveld | 17-9-2001Bloeiende civiele samenleving doet mensenrechten respecteren en is rem op dictatuur | 17-11-2014Gewogen en te licht bevonden | 5-6-2007 Als ze de wereld echt willen veranderen, moeten NGO’s voor zichzelf de lat hoger leggen | 1-11-2004 Welke toekomst voor onze Noord-Zuid-NGO’s? | 11-9-2007