Kritische bespreking Landenboek Chili

Ik heb zopas de nieuwe landenreeks Chili gelezen, geschreven door Marcel Bayer. Wat een ontgoocheling. Ik ken de landenreeks al zeer lang, en vond die altijd een zeer goede bron van informatie voor een eerste kennismaking met een land. Betrouwbare en degelijke informatie. Dat is echter niet het geval met dit schrijfsel van Bayer over Chili. Integendeel. De bladzijden waar men het heeft over hoe goed het er is voor toeristen, reizigers, ecotoeristen, en bezoekers, geven me de indruk dat Bayer zijn toeristische gids heeft overgeschreven, in plaats van een informatief werkstuk af te leveren. Ook de foto's zijn mooie toeristische plaatjes, maar dat is het echte Chili niet.
En zelfs die informatie is niet altijd correct: de recentste uitbarsting van de vulkaan Llaima was niet in 2003 maar op 1/1/2008.

Maar hebben we het over de inhoud.

blz 6: "met grote moeite lukte het de patriotten de strijdvaardige indianen eronder te krijgen". Niet met "grote moeite", maar met militaire macht i, en het bijeendrijven van de Mapuche in reservaten. (en wat de foto betreft: een actuele foto van Mapuche was in dit boekje mischien ook wel interessant geweest... en dan heb ik het niet over de verkoop van vals artisanaat zoals op blz 38, dat alleen bedoeld is voor de toeristen)

blz 7: "vooral Europes kolonisten die de moderne ontwikkeling i op gang brachten" zie verder

blz 8: "wankele democratische regeringen": dat is helemaal niet juist wat Chili betreft. Chili was een van de landen met de meest stabiele democratische traditie in Latijns-Amerika.

blz 12 en 24: de meest zuidelijke stad is niet Puerto Montt, maar Punta Arenas. Of is 130.000 inwoners niet voldoende om van een "stad" te spreken? Dat is zoveel als Amersfoort of 's Hertogenbosch... en bijna het dubbele van Leiden of Maastricht...

blz 18: over de Duitse kolonisten: "ze kregen land toegewezen" en "met hun harde werken"... Ze kregen land toegewezen, dat is inderdaad juist, alleen laat men verstaan dat het hier om land ging dat niemand toebehoorde. Dit grondgebied is historisch altijd Mapuche-gebied geweest. Noch de Spanjaarden, noch de jonge Chileense republiek slaagden erin de Mapuche te onderwerpen. En daar komen de Duitse kolonisten op het toneel: de gronden werden gratis aan de kolonisten gegeven, grote lappen grond, in een streek die kwa uitzicht en natuur en klimaat erg gelijkt op het zuiden van Duitsland, dus ze voelden er zich goed, en hebben inderdaad "hard gewerkt": de Mapuche werden hiervoor door het leger van deze gronden verdreven en ondergebracht in reservaten (inderdaad, reservaten). De beperkte lapjes grond waar ze nog op konden werken, was niet genoeg om hun families te onderhouden. Velen van hen werden zo verplicht werk i te zoeken als landarbeiders bij de kolonisten... die dus met het "harde werk" van de Mapuche fortuin hebben gemaakt.
Het zuiden van Chili bleek trouwens na de WO II ook een uitstekend toevluchtsoord voor vluchtende nazi's (zoals ook Argentinië i en Paraguay).

blz 36: "de toezegging van eigen grond" aan de Mapuche: hier zal dus mee bedoeld worden: de terugdrijving van de Mapuche in reservaten. Heel het zuiden was immers Mapuche-gebied voor de komst van de kolonisten...

blz 21: dat de Mapuche vooral in "kleine boerengemeenscheppen" wonen heeft te maken met voorgaande. Op de lapjes grond die hen overbleven na de herplaatsing in reservaten, was het inderdaad een overlevingslandbouw...

blz 35: de Salpeteroorlog was een oorlog i tussen de koloniale grootmachten (Duitsland en Engeland) en salpetermultinationals (al heette dat toen nog zo niet), met als voetvolk de Chilenen, Bolivanen en Peruanen...
La batalla naval de Iquique van 21 mei 1879 werd door de Chilenen verloren en niet gewonnen (het is wel een vrije feestdag, vandaar de verwarring?). Die dag werd de Chileense Esmeralda gekelderd door de Peruaanse Huáscar. De verovering van de Huáscar door de Chileense zeemacht gebeurde pas op 8 october 1879.

Opmerkelijk is wel dat in heel dit stuk "geschiedenis" er nergens melding wordt gemaakt van de sterke arbeidersbeweging i die Chili kende, reeds eind 19e eeuw, en hoe die groeide in de loop van de 20ste eeuw. Nergens wordt er ook maar en vermelding gemaakt naar bvb de masacre de Santa María de Iquique, waar duizenden salpeterarbeiders met hun families werden vermoord. Of over de sterke Chileense vakbeweging, de hele XX eeuw door.

Bayer had er goed aan gedaan de landenreeks Chili van 1989 (geschreven door Kees Schaepman) even door te nemen. Daar wordt de geschiedenis van Chili op bondige en overzichtelijke wijze weergegeven, zonder historische verdraaiingen of politieke interpretaties.
Hoe is het mogelijk dat Bayer zo lichtjes over de periode van de Unidad Popular heen walst. Het nergens heeft over de vooruitgang die deze regering bracht voor de meerderheid van de bevolking i. Integendeel, hij slaagt er zelfs in Pinochetistische propaganda over te nemen.

Maar dat verwondert ons natuurlijk niet als we de foto zien op blz 40... een droevig meisje met een mooie Pinochet in paradeuniform... Zouden jullie zo'n foto afdrukken van een "lief klein neonazi-dochtertje" met een foto van Hitler?

Wat hij zegt op blz 41 is trouwens niet waar, dat de strijdkrachten in de 20ste eeuw regelmatig de macht grepen om het land te redden "van het politieke gekonkel en de onmacht van gekozen regering". Er zijn enkele militaire interventies geweest, maar niet voortdurend (zoals bvb in Bolivië), en steeds voor korte tijd. De formulering van"van het politieke gekonkel en de onmacht van gekozen regering" geeft trouwens weer dat auteur hier minachtend spreekt over de Chileense politiek in het algemeen.

blz 44: Pedro Aguirre Cerda is de naam... (en niet Pedro Cerda)

blz 45: "Santiago was indertijd (jaren 50) het decor van bloedige onlusten". In 1957 was er de studentenrevolte, met 20 doden als gevolg; maar verder?

De "polarisering tussen rechts en links" is trouwens een verkeerde interpretatie van de Chileense politiek, die gekenmerkt wordt door de "drie derden": een historisch evenwicht tussen links (socialisten+communisten+radicalen), centrum (christendemocraten) en rechts (nationale partij en conservatieven), die bij elke verkiezing elk ongeveer 1/3 van de stemmen haalden. De partij die de meeste haalde, leverde traditiegetrouw ook de president, met steun van een van de ander grote blokken.

blz 47: de "eigenzinnige buitenlandse politiek" van Allende? waar slaat dat op. zijn bezoek aan Cuba?

blz 48-49: de chaostheorie is helemaal overgenomen van het rechtse discours uit die periode om de staatsgreep goed te keuren. Misschien toch niet overbodig om te zeggen dat de vrachtwagenchauffeurs bvb gefinancierd werden door de CIA om te staken (zie documenten onlangs vrijgegeven door de CIA). Ze verdienden meer tijdens de staking dan door te werken. De voedselschaarste werd vooral gecreëerd door sabotage tegen de voedselpolitiek van de regering van de Unidad Popular. Die zorgde er immers voor dat de arme bevolkingsgroepen een gegarandeerd basisvoedselpakket kregen, aan gesubsidieerde prijzen. Voor de grote voedselbedrijven was het economisch gezien veel voordeliger een voedselschaarste te creëren dan aan de lage prijzen van de regering te moeten leveren. Kippenkwekers zoals Aristía bvb verkozen hun kippen te doden en weg te gooien, ipv ze aan de gesubsidieerde prijzen op de markt te brengen. Zo werd een kunstmatige voedselschaarste gecreêerd, met duidelijke politieke redenen, waarna de bevolking uiteraard aan het hamsteren sloeg.
Maar het hele verhaal dat Bayer over de regering van de Unidad Popular brengt, is alles behalve "neutraal". Het is een politiek interpretatie die de chaostherie van de rechterzijde bevestigt, maar geen eerlijk beeld geeft van het socialistische experiment. Een experiment dat trouwens wel wat meer belangstelling mocht genieten in dit verhaal dan hier en daar een verloren paragraaf.

blz 51: "de parlementsverkiezingen van maart 1973 werden ruim gewonnen door de oppositie" dat is manifest onjuist. Allende heeft trouwens nooit een meerderheid gehad in het parlement (zie hierboven de uitleg over de drie derden). Dat maakte het voor hem juist zo moeilijk: hij had een minderheid in het parlement, en dat maakte fundamentele hervormingen doorvoeren heel erg moeilijk. Allende haalde in 1970, bij zijn verkiezing, 36,3% van de stemmen (Alessandri (conservatieve partij) 34,9 en Tomic (DC)27,9%) (de drie derden, zoals u ziet). Bij de parlementsverkiezingen van maart 1973 behaalde de Unidad Popular 43% van de stemmen; de coalitie van centrum en rechts 55%. Allende heeft inderdaad geen meerderheid in het parlement (maar die heeft hij ook nooit gehad). Hij heeft wel een voruitgang geboekt van 7%, wat voor een zittende regering een hele overwinning is.

blz 52: de KGB achter het aan de macht komen van Allende... hier wordt het al te gortig; en wordt het duidelijk uit welke hoek de auteur waait.

blz 53: Violeta Parra werd nooit opgepakt onder Pinochet... ze was toen al 6 jaar dood... Haar zoon, Angel Parra, heeft wel een tijd in en concentratiekamp doorgebracht.

Wat er gebeurd is in de martelcentra, zijn geen "verhalen", meneer Bayer, spijtig genoeg. Of spreekt u ook over de "verhalen" van Abu Ghraib? De toegepaste technieken zijn identiek. Ook de Chileense ondervragers werden opgeleid door de Amerikanan (en de Brazilianen en een paar verloren gelopen nazi's). Uw hele taalgebruik doet afbreuk aan de ernst van het gebeurde. U neemt het alvast niet ernstig, als u folteringen afdoet als "verhalen".

blz 57: De commissie Rettig (Waarheids- en verzoeningscomissie) van 1991 rapporteerde, (aan de hand van getuigenissen) een lijst van 2279 vermoorde politieke gevangenen; (aangenomen wordt dat het er veel meer zijn; er zijn immers nog heel wat vermiste verdwenen gevangenen).
De Nationale commissie Politieke Detentie en Martelingen (comisión Valech) verzamelde in 2004 getuigenissen van persoenen die gemarteld zijn onder de dictatuur. 34.690 getuigenissen van folteringen werden weerhouden. Er wordt gevraagd een tweede commissie te openen, omdat het aantal slachtoffers waarschijnlijk meer dan het dubbele bedraagt, maar niet alle slachtoffers hebben zich in die eerste periode gemeld. De inhoud van de getuigenissen (met de namen van de folteraars) werd voor 50 jaar verzegeld. (Ook dat was een reden waarom sommige mensen zich niet gemeld hebben bij de commissie: ze wilden de informatie niet verloren laten gaan, maar trachten de folteraars voor de rechtbank te krijgen.)

Wat de economische beschouwingen van Bayer betreft, verneem ik dat hij gewonnen is voor het neoliberale gedachtengoed, aangezien het de oficiële macro-economische cijfers volgt, en het officiële "succesverhaal" van het toegepaste neoliberale model volledig volgt. De hogere salarissen en de betere pensioenvoorzieningen (blz 62), de verbetering van de publieke gezondheidszorg, en van het onderwijs, zijn alleen terug te vinden in de officiële rapporteringen. Wat het minimumloon betreft, hebben de katholieke bisschoppen vorig jaar verklaard dat ethisch gezien het minimumloon zeker het dubbele zou moeten bedragen van het huidige, dat volledig ontoereikend is (en velen verdienen nog minder dan het minimumloon). De pensioenfondsen zijn onder Pinochet geprivatiseerd, en zijn dat nog steeds. De winsten ervan gaan naar de beleggers. Men moet er ook rekening mee houden, dat vele arbeiders geen contract hebben, en dus ook geen minimumloon, en ook geen pensioenfonds, en ook geen ziekteverzekering. Ook die ziekteverzekering is trouwens geprivatiseerd. En het onderwijs in de publieke scholen is van zo'n ondermaatse kwaliteit dat een doorstroming naar de universiteit zo goed als onmogelijk is. (en dus niet zoals u op blz 68 beweert) (gegevens en cijfers kan ik u bezorgen als u die niet zelf zou kunnen vinden; http://www.cendachile.cl/ helpt u al een heel eind op weg...). Of waarom denkt u anders dat de studenten en scholieren in 2005 zo massal protesteerden? En dat terwijl het onderwijs in de periode van de Unidad Popular gratis was, en op internationaal niveau.

blz 63: "het succes van de vrouwenemancipatie": ook dat is zeer bedenkelijk: nu men er onder de regering van Bachelet zelfs in slaagt de morning-after-pil te verbieden, het spiraaltje, voorbehoedsmiddelen in het algemeen, en zeker abortus. In de publieke hulpposten toch. Voor wie geld i heeft is zoiets immers nooit een probleem.

blz 67: "de democratisering zorgt voor emancipatie i op alle terreinen"????
en de "officiële" economische cijferlijst... daar gelooft natuurlijk geen Chileen wat van. pluim of geen pluim...

blz 74: hier zijn we terug bij de Mapuche aangekomen: het hebben over "nieuwe investeerders" is meer dan de waarheid geweld aandoen. Velen van hen zijn getrouwen van Pinochet, die de gronden met militaire steun hebben gekregen, en als dank voor "bewezen diensten"; en multinationals. Sommige van deze "nieuwe investeerders" snijden met hun landerijen de Mapuche-gemeenschap soms letterlijk in tweeën. Mensen die naar hun buren of familie willen gaan moeten kilometers omlopen; anders lopen ze het risico aangehouden te worden; door de privé-milities van deze grootgrondbezitters. (zoals bvb de gemeenschap Temucuicui). De antiterrorismewet uit de tijd van de dictatuur wordt nog steeds toegepast op de Mapuche, door militaire rechtbanken, en met "anonieme" getuigen.

blz 81 verheerlijkt nog maar eens het economische neoliberalisme als een succesverhaal. Op blz 82 beweert Bayer zelfs dat de Chileense bedrijven i vroeger bij gebrek aan concurrentie i producten leverden van minderwaardige kwaliteit. Waar heeft hij dat gelezen? Zowel de textielproductie als de huishoudelectro bvb waren in de jaren voor de dictatuur van uitstekende kwaliteit.

blz 84: "buitenlandse schuld: geen". Als u die informatie hebt van het ministerie van buitenlandse zaken in Den Haag, dan is hun informatie verkeerd; of misschien wilden ze u wel zeggen dat ze niet over die informatie beschikten... Volgens de Banco Central Chile bedroeg de buitenlandse schuld eind 2005 (en dus bij het aantreden van Bachelet) 9,951 miljard US$.

blz 87: een van de belangrijkste redenen waarom Pinochet "opmerkelijk genoeg" de kopermijnen nooit opnieuw geprivatiseerd heeft, is dat het leger hier heel wat profijt uit haalt. Nog steeds gaat 10% van de opbrengsten uit de staatskopermijnen rechtstreeks naar het leger. Bovenop hun gewone begroting.

blz 91: de projecten in het zuiden voor de aanleg van nieuwe stuwmeren, zijn niet bedoeld voor een uitbreiding van het landbouwareaal, maar wel voor electriciteitsvoorziening. Bedoeling is hoogspanningsleidingen door heel het land te trekken om de industrie in het droge noorden van electriciteit te voorzien, en om uit te voeren. De ecologische catastrofe is voor het zuiden, waar de Mapuche trouwens weer een deel van hun land verliezen.

blz 91: "het gunstige ondernemersklimaat": natuurlijk, met dit economisch model... dat de artisanale visvangst ondertussen op sterven na dood is, door de concurrentie van de industriële visvangst (in buitenlandse handen) en de vervuiling i door de viskwekerijen, is misschien een detail? Voor de Chileen wordt de vis alleszins hoe langer hoe onbetaalbaarder; en dat in een land met 5000 km kust.
net zo met de fruitproductie: het mooie fruit is er enkel nog voor de export, niet meer voor de Chilenen; en de plantages worden bespoten terwijl de seizoensarbeiders op de velden staan.

blz 105: In "La Araucana" zijn "geen winnaars en geen verliezers". Opmerkelijk, niet? voor een boek geschreven door een Spaanse Conquistador...

blz 106: "papas mayo" is aardappelsla met mayonaise. Wie u iets anders probeert wijs te maken houdt u voor het lapje.

blz 112: Ofwel weet Bayer echt niet wat hij schrijft, ofwel is hij heel erg slordig. Maar in één zin vermelden dat Violeta Parra het hoogtepunt van haar politieke engagement beleefde tijdens de revolutionaire dagen van Allende; en meteen erna dat ze in 1967 zelfmoord pleegde...

blz 116: de populaire voetbalclub, onder het gewone volk, is niet die van Universidad Católica, maar Colo Colo.
of paardenrennen zo populair zijn? zoals hier, zou ik zeggen... er gaat vast een hoop geld in om... maar dan niet van het gewone volk; wel van wie geld heeft, véél geld.

blz 121: "Chili is een snelle groeier": dat is wat het land met macro-economische cijfers alvast graag zou willen; maar blijft in hoofdzaak een producent van primaire producten: cellulose, koper, fruit en zalm. Voor het volk is de groei i ver te zoeken.

blz 122: "Van rechteloosheid is geen sprake meer." U zou eens kunnen kijken op http://www.funachile.cl/ : daar komt u te weten hoeveel folteraars er vrij rondlopen in Chili; meer nog, nog steeds in dienst zijn; sommigen als militair, anderen als "succesvolle ondernemers". De weinige militairen die veroordeeld zijn, hebben extreem lage straffen gekregen, zitten in speciale militaire eenheden, waar ze van alle comfort genieten, mogen geregeld een weekendje vrij, en komen na korte tijd weer vrij. Er zijn nog steeds politieke gevangenen, vooral Mapuche, maar ook Chilenen. En er zijn nog altijd tientallen Chilenen die in gedwongen ballingschap verblijven, met straffen uit de tijd van de dictatuur, door de "concertación" (centrumlinks, zei u???) omgezet in straffen tussen 5 en 45 jaar ballingschap. (een aantal van hen verblijft in België).

blz 129: wat informatieve websites betreft: als Bayer hier zijn informatie gehaald heeft, dan wordt het meteen duidelijk waarom dit boekje zo oppervlakkig en zelfs misleidend is. Opvallendst is nog wel dat er in Nederland twee websites zijn die over de Mapuche berichten, in het nederlands, maar toch niet door Bayer geciteerd worden. www.mapuche.nl en www.radio.mapuche.nl. Niet alleen een vermelding van deze sites had gemogen. Had Bayer met deze mensen gepraat vóór hij dit boekje schreef, dan had hij misschien een juister beeld geschetst van het huidige Chili.

Bayer is hier en daar wat info gaan zoeken, heeft die aan mekaar geplakt, en heeft er een heel boekje mee vol gekregen. Voor wie iets méér wil dan een zorgeloze vakantie in een mooi natuurlandschap is de informatie van deze landenreeks echter totaal onvoldoende en komt dit boekje schromelijk tekort. Erger nog is dat hij de sociale, politieke en economische geschiedenis van Chili herschrijft . Ik zou u aanraden de oude landenreeks Chili nog niet weg te gooien. Ze kan nog heel nuttig zijn voor wie de geschiedenis van het land écht wil leren kennen.

Rita Ceuppens, 21 april 2008