Verafgoding van dictators

Op 25 november 2016 overleed Fidel Castro. Het is een moment om een blijvende donkere kant te belichten, namelijk van organisaties die een onbegrijpelijke en volledig onkritische verafgoding koesteren voor mensen, partijen of regimes die dictatoriaal en gewelddadig zijn… en daarvoor terug te grijpen naar een tekst die voor het grootste deel geschreven is na het bloedige onderdrukken op het Tiananmenplein van de Chinese lente in 1989.

Uit het pamflet
Dirk Barrez, De Val der Engelen i. Waarom ontwikkelingsorganisaties falen, 1991

Nogal wat NGO-mensen vertonen in hun verafgoding van hun partners of van sommige Derde Wereldheiligen geregeld een onbegrijpelijke nonchalance voor de excessen van de opvatting dat 'de macht i uit de loop van het geweer komt'. In een artikel dat ik in juli 1989 schreef naar aanleiding van het drama van de Chinese lente heb ik die opvatting over macht vrij vertaald als 'de meest gruwelijke ontsporing van de mensheid'. Ik herneem hier een deel van dit artikel omdat het nog altijd best weergeeft wat volgens mij de gevaren zijn van een slecht begrepen solidariteit en een misplaatst partnership tussen Noord en Zuid. Maar laten we elkaar goed '(mis)verstaan' en dus de context goed duidelijk maken. Het ontwikkelingsprobleem is in de eerste plaats een probleem van uitbuitende economische structuren en dus van machtsverhoudingen. Het is maar normaal dat groepen in de Derde Wereld i die de economische uitbuiting in het oog krijgen, gaan streven naar een andere economie i en naar een andere aanwending van de productiemiddelen. En om dat te bereiken zullen ze ook verplicht zijn om zich in te zetten voor andere politieke machtsverhoudingen, allereerst in eigen land.

"Van Sendero Luminoso in de Peruaanse Andes over het Ethiopië van Mengistu e.a. revolutionaire militairen tot het Iran van het Khomeinisme en het Kambodja van het Pol Potisme is er één jammerlijke constante. De strijd om de macht wordt met de wapens beslecht, met bloed geschreven en de uitoefening van de macht brengt uiteindelijk geen bevrijding maar nog meer bloed en tranen. Bijna onafwendbaar, lijkt het, ontpoppen ze zich tot onmenselijke dictaturen. In dat rijtje hoort ook China i, daar werden we aan herinnerd doordat die macabere logica bijna van ons scherm droop. En het rijtje is niet af. Het Castro-Cuba, het Roemenië van het Ceaucescu-despotisme, het éne Vietnam brengen evenmin de verhoopte bevrijding, wel bevoogding en verknechting.

Ooit kregen ze respect voor de bevrijdingsstrijd die ze voerden, kregen ze bijna alle daarvoor de eerbied en de morele steun die ze verdienden. De strijd voor zelfbeschikking is echter één, de uitoefening van de macht is een andere zaak. En wie in de strijd noodgedwongen de weg van strakke ideologische eenheid en militaire logica was opgegaan, heeft de grootste moeite die gevaarlijke mantel af te gooien wanneer na de overwinning eindelijk een vrije maatschappij moet worden opgebouwd.

Iedereen bekruipt wel eens de gemakkelijkheidsneiging om goed en kwaad duidelijk te willen onderscheiden. In de fase van de strijd voor zelfbeschikking is dat bijna voor de hand liggend, gevaarlijk gemakkelijk zelfs. Het supportersgedrag loert; de eigen ploeg doet het altijd goed, kent geen gebreken. En als de overwinning binnen is, blijft men op dezelfde kritiekloze manier partij kiezen, tot men niet meer om de harde feiten heen kan (de Goelag-archipel, de velden des doods van de Rode Khmer, de executies in Iran, de uiteengeschoten studenten in China) of zich op een schandelijke manier intellectueel gaat misdragen en bijvoorbeeld de Chinese democratiseringswil tot 'contrarevolutionaire activiteit' omdoopt.

Steun uitspreken en bieden aan wie opkomt voor gerechtvaardigde rechten als onafhankelijkheid, zelfbeschikking, democratie i, de elementaire vrijheden is een plicht en een opdracht voor al wie hier die verworvenheden hoog in het vaandel draagt, zeker dus ook voor Derde Wereldorganisaties. Maar het moet een kritische steun zijn, zeker als men aan 'de nieuwe maatschappij' begint. Wat doen straks het EPLF in Eritrea, het TPLF in Tigre, de SWAPO in Namibië en zelfs het ANC in Zuid-Afrika i of het NPA-NDF op de Filippijnen nu de overwinning binnen handbereik ligt of hoe dan ook dichterbij komt? De oogmerken die zij voor hun volken vertolken en bevechten zijn gerechtvaardigd. Maar kunnen zij straks garant staan voor de opbouw van een democratische, pluriforme en tolerante maatschappij, voor een rechtsstaat? De vraag niet beantwoorden is een gevaarlijke keuze."

In 1989 en ook vandaag blijven vele NGO's die gevaarlijke keuze maken. Hun verblindende, alles vergoelijkende supportersgedrag reduceert de nagestreefde 'dialoog tussen partners' tot een steriele, lang niet briljante monoloog van een Derde Wereld-afgod. Terwijl de dialoog van 'partners in ontwikkeling i' toch de essentie zou moeten zijn van een eerlijk betracht 'partnership'. Welnu, een zwijgende partner die alle reflectie overboord heeft gegooid, tekent meteen de dood van elk partnership. Het is triest dat zelfs de 'structurele' NGO's verkiezen zich met onbesproken 'zekerheden' te omhullen om toch maar de activiteit van het denken en dialogeren over ontwikkeling overbodig te maken.

Het pamflet Dirk Barrez, De Val der Engelen. Waarom ontwikkelingsorganisaties falen, 1991, 71 p. is verschenen in Het orkest van de Titanic. Werken aan andere Noord-Zuid verhoudingen, 1993, VUBpress & Student Aid

Vind meer
Negen redenen waarom hulp niet helpt | Samenvatting van de in De Val der Engelen uiteengezette redenen, argumenten, mechanismen waarom of waardoor hulp niet helpt | 12-12-1992
Lees meer en vind ook de inhoudstafel van dit pamflet in het volledige artikel De Val der Engelen. Waarom ontwikkelingsorganisaties falen

Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres infoATpala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Schenk vrienden, familie, kennissen of collega’s een gratis abonnement, dan hoeven ze Pala nooit te missen. Gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier