By the way: ‘vergeten’ presidents-verkiezingen in Afrikaanse landen

De verkiezingen in de Verenigde Staten kregen overvloedige aandacht. De presidentsverkiezingen in de Afrikaanse landen Guinee, Tanzania, Ivoorkust, Burkina Faso, Ghana en Niger gingen en gaan daarentegen zowat onopgemerkt voorbij.

Spannende ontknoping in diep verdeelde VS

Wereldwijd ging bijna alle media i-aandacht de voorbije weken naar de spannende ontknoping van de Amerikaanse presidentsverkiezingen van dinsdag 3 november. Uitdager Joe Biden (Democraat) wist uiteindelijk meer kiesmannen achter zich te verzamelen dan zittend president Donald Trump (Republikein). De voorspelde ‘blauwe golf’ bleef echter uit, daar was het verschil in stemmen in de meeste staten te klein voor.

Wat voor Trump de directe aanleiding was om zijn aanhangers via Twitter op te poken met geruchten over ‘verkiezingsfraude’ en ‘illegale stemformulieren’ waarmee zijn tegenstanders hem van een zekere overwinning zouden houden. Advocaten zullen nog een vette kluif hebben aan alle rechtszaken. De president blijft de overwinning van Biden ontkennen, al lijkt er nu toch een voorzichtige kentering te komen.

Beschamende toestanden die we niet direct met een ‘stabiele democratie i’ als de VS associëren… Ook zonder Trump zal het trumpisme nog jaren de diep verdeelde Amerikaanse samenleving beheersen.

Eveneens spannend: de ‘vergeten’ verkiezingen in zes Afrikaanse landen

Dat er ook elders in de wereld in deze beroerde coronatijden presidentsverkiezingen worden gehouden, kreeg zoals gewoonlijk veel minder media-aandacht. Een korte terugblik en vooruitblik naar ‘vergeten’ verkiezingen in zes Afrikaanse landen, die daarom niet minder spannend of controversieel waren dan de Amerikaanse.

Zondag 18 oktober 2020: presidentsverkiezingen in Guinee-Conakry
West-Afrika i |13 miljoen inwoners

Al lang voor verkiezingsdag liepen de spanningen hoog op in Guinee. Bij betogingen vielen tientallen doden door het vaak gewelddadige optreden van de ordediensten, vooral in de hoofdstad Conakry.

De aanleiding van de volkswoede was het ‘derde mandaat’ waarmee zittend president Alpha Condé (Rassemblement du peuple de Guinée) zich - tegen de grondwet in - toch opnieuw kandidaat stelde voor het hoogste ambt van de republiek. Eerder heeft hij de grondwet laten wijzigen via een heel omstreden referendum.

Zijn uitdagers lieten geen kans onbenut om het gebrek aan democratie aan de kaak te stellen. De stembusgang zelf verliep al bij al nogal rustig, al waren er in regio’s waar de oppositie sterk staat talrijke meldingen van onregelmatigheden en fraude. Maar de dagen daarna brak de hel pas echt los.

Toen uitdager Cellou Dalein Diallo (Union des forces démocratiques), die de grootste kans maakte op de overwinning, zijn aanhangers opriep om zich niet neer te leggen bij de ‘gefraudeerde verkiezingen’, ontspoorden antiregeringsbetogingen in het hele land met een onbekend aantal doden en gewonden tot gevolg.

Ook de talrijke politiek actieve mensen uit de Guineese diaspora in Europa lieten zich niet onbetuigd. Zo kwam het bijvoorbeeld verschillende avonden na elkaar tot opstootjes in de buurt van de Guineese ambassade in Schaarbeek. Volgens de kiescommissie behaalde Condé 59,50 procent van de stemmen, Diallo strandde op 33,50 procent.

Voor meer info klik hier

Woensdag 28 oktober 2020: presidentsverkiezingen in Tanzania
Oost-Afrika | 60 miljoen inwoners

Autoritair bestuur, geen persvrijheid,
maar snelle economische ontwikkeling i

In het Oost-Afrikaanse Tanzania is sinds 2015 president John Magufuli (regeringspartij CCM - Chama cha Mapinduzi - Partij van de Revolutie) aan de macht i. Hij werd vijf jaar geleden voor het eerst verkozen met de belofte komaf te maken met de wijdverbreide corruptie i onder zijn voorganger Jakaya Kikwete, die de steun van de bevolking i voor de aloude regeringspartij van de vader des vaderlands, Julius Nyerere (president van 1961 tot 1985), fors had verzwakt.

Al snel trok hij steeds meer macht naar zich toe en toonde bijzonder weinig respect voor de democratische traditie van het land. Alle kritische geluiden werden de mond gesnoerd, oppositieleden verdwenen zelfs in de gevangenis of er werden nooit opgehelderde moordpogingen tegen hen ondernomen. Met de persvrijheid liep het helemaal mis.

Een president die niet kan verliezen

Magufuli, een vrome katholiek die een sober en onopvallend privéleven leidt, ontpopte zich tot een autocratisch heerser, maar de economie i doet het relatief goed en de schuldenlast i is onder controle. Chinese bedrijven i moderniseren de infrastructuur. Zo voegt Tanzania zich bij het groepje Afrikaanse landen met een autoritair bestuur, geen persvrijheid, maar snelle economische ontwikkeling, zoals de presidenten van buurlanden Oeganda en Rwanda dat al eerder voordeden.

Corona bestaat niet echt volgens de president. Magufuli weigerde begin maart 2020 een lockdown in te stellen. Hij moedigde de Tanzanianen juist aan om te gaan bidden. “Het coronavirus is een duivel en kan niet overleven in het lichaam van Christus”, aldus de president bij een toespraak in een kerk in de hoofdstad Dodoma.

In die omstandigheden kon hij de verkiezingen van 28 oktober moeilijk verliezen en dat gebeurde dan ook niet…

Volgens de kiescommissie werd Magufuli herkozen met 84 procent van de stemmen. De belangrijkste oppositiekandidaat, Tundu Lissu, van de Chadema-partij, zou 13 procent van de kiezers achter zich hebben verzameld. Internationaal bestaat echter sterke twijfel over de betrouwbaarheid van deze officiële uitslag.

Ook telecommaatschappij Vodacom Tanzania, onderdeel van de Britse Vodafone Group, zou actief geprobeerd hebben om tekstberichten waarin de naam van de oppositieleider vermeld stonden, selectief te censureren. Dit blijkt althans uit een onderzoek naar digitale verkiezingsbeïnvloeding door prof. Nic Cheeseman van de University of Birmingham, auteur van 'How to Rig an Election'.

Tundu Lissu was nog maar sinds de zomer teruggekeerd uit ballingschap in België, waar hij in het UZ Leuven revalideerde en herstelde na de mislukte moordaanslag op zijn leven in 2017. Omdat hij opnieuw af te rekenen kreeg met bedreigingen na afloop van de recente verkiezingen, verkoos de oppositieleider half november opnieuw in ballingschap naar België te vertrekken, na bemiddeling van westerse diplomaten over zijn veiligheid.

De oppositiepartijen Chadema en ACT-Wazalendo (alleen actief op het semi-autonome eiland Zanzibar, waar in de aanloop naar de verkiezingen zelfs enkele doden vielen onder politiekogels) eisten al nieuwe verkiezingen en riepen de internationale gemeenschap op de uitslag vooral niet te erkennen.

Chadema zweept de bevolking via Twitter op de straat op te gaan. Tientallen leden van de oppositie werden de week na de verkiezingen gearresteerd, één belandde in het ziekenhuis met zware verwondingen.

Zaterdag 31 oktober 2020: presidentsverkiezingen in Ivoorkust
West-Afrika | 26,3 miljoen inwoners

Ivoorkust heeft een lange geschiedenis van fraude en grootschalig geweld bij verkiezingen. Na de dood van de historische autocratische leider Félix Houphouët-Boigny in 1993 kende het land een woelige periode. De verkiezingen van 1995, 2000, maar vooral van 2010, verliepen chaotisch.

Het postelectorale geweld van 2010-2011 kostte uiteindelijk aan bijna 4000 mensen het leven en verwoestte hele dorpen en steden. Vooral de beruchte patriottische jeugdmilities van toenmalig president Laurent Gbagbo (Front populaire ivoirien, FPI) gingen zich te buiten aan brutaal geweld tegen al dan niet vermeende tegenstanders en aanhangers van uitdager en voormalig premier Alassane Ouattara (Rassemblement des houphouëtistes pour la démocratie et la paix, RHDP), die zelf ook geweld niet schuwden.

Gbagbo weigerde echter af te treden of zijn nederlaag te erkennen. Het conflict dreigde te ontaarden in een regelrechte burgeroorlog in een hopeloos verdeeld land. Uiteindelijk kwamen Franse speciale commando-eenheden op 11 april 2011 in actie om Gbagbo en zijn vrouw Simone manu militare uit het presidentieel paleis in Abidjan te verdrijven. De vernederende beelden gingen de wereld rond.

Voormalig president Gbagbo
aangeklaagd door Internationaal Strafhof

Gbagbo werd vervolgens aangeklaagd door het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag op beschuldiging van ‘misdaden tegen de menselijkheid’. Het proces sleepte bijzonder lang aan en er werden talloze procedurefouten gemaakt. Een klap voor de geloofwaardigheid van het veelgeplaagde ICC.

In januari 2019 werd Gbagbo bij gebrek aan harde bewijzen onder voorwaarden vrijgelaten. Zo mocht hij niet terugkeren naar Ivoorkust en moest zich in zijn nieuwe woonplaats Brussel ter beschikking houden van het ICC. Hij was vast besloten om zich opnieuw kandidaat te stellen bij de verkiezingen van oktober 2020, maar zijn kandidatuur werd verworpen, net als die van vele andere oppositiekandidaten.  

Eerst wilde uittredend president Alassane Ouattara zich geen kandidaat meer stellen voor een derde termijn, wat de grondwet ook niet toelaat. Hij deed een oproep aan de jongere generatie politici om het roer over te nemen en wou absoluut voorkomen dat aartsrivaal Gbagbo zou terugkeren. Maar toen de aangeduide RHDP-kandidaat Amadou Gon Coulibaly in juli 2020 geheel onverwacht overleed, kondigde Ouattara in augustus dan toch aan voor een nieuwe ambtstermijn te zullen gaan. Dat wakkerde de politieke spanningen alleen maar meer aan.

Er vielen weer doden bij confrontaties met de politie. Oppositiekandidaten Henri Konan Bédié (Parti Démocratique de Côte d’Ivoire, PDCI, zelf oud-president, en 86 jaar ondertussen) en Pascal Affi N’Guessan (FPI, de partij van Gbagbo) riepen daarop de bevolking op tot ‘acties van burgerlijke ongehoorzaamheid’ en tot een ‘actieve boycot’ van de ‘valse’ verkiezingen.

Opnieuw zit Ivoorkust in een diepe politieke crisis

De opkomst bij de verkiezingen van 31 oktober was historisch laag. Volgens waarnemers kwamen in sommige stembureaus in volkswijken van Abidjan nauwelijks kiezers opdagen. Mensen vreesden een nieuwe geweldescalatie. Officieel lag de opkomst op 53,1 procent, maar dat cijfer werd waarschijnlijk alleen in de noordelijke regio’s van het land bereikt, waar Ouattara als moslim traditioneel sterker staat. Geweld, plunderingen en brandstichtingen van kiesbureaus ontsierden de stembusgang. Er vielen minstens 85 doden, maar het werkelijke aantal zal zeker hoger liggen.

De kiescommissie riep begin november Ouattara uit tot winnaar met 94,3 procent. De enige tegenkandidaat die niet tot een boycot had opgeroepen, kreeg 2 procent…

Ivoorkust zit daarmee voor de zoveelste keer in een diepe politieke crisis. Toen Bédié en N’Guessan op 2 november aankondigden samen een Conseil national de Transition te zullen oprichten om de democratische overgang van het post-Ouattara-tijdperk voor te bereiden, werden ze meteen van hoogverraad beschuldigd en gearresteerd of onder huisarrest geplaatst. Onder internationale druk – vooral van Frankrijk – om tot een onderhandelde oplossing te komen, kwam er op 11 november een koele ontmoeting tussen Ouattara en Bédié. Beiden verklaarden achteraf aan de pers “het vertrouwen te willen herstellen tussen regering en oppositie”. Niemand wil een herhaling van de traumatische gebeurtenissen van tien jaar geleden, maar of dat ook lukt?

Zondag 22 november 2020: presidentsverkiezingen in Burkina Faso
West-Afrika | 21 miljoen inwoners

Ook het Sahelland Burkina Faso heeft een heel woelig decennium achter de rug en organiseerde op 22 november presidentsverkiezingen.

Bij een grootschalige volksopstand, eind oktober 2014, werd de toenmalige president, Blaise Compaoré (Congrès pour la Démocratie et le Progrès, CDP), verjaagd.

Compaoré, zelf een oud-militair die in oktober 1987 met een staatsgreep tegen de populaire en iconisch-linkse revolutionair Thomas Sankara (president van 1983 tot 1987) aan de macht kwam, had het na 27 jaar compleet verkorven bij de verarmde bevolking.

O.Yameogo, een Burkinese blogger, schreef in april 2011 als commentaar op een lokale krantenwebsite: “Niets in dit land is nog zoals vroeger. De politici kijken niet verder dan hun neus lang is, ze hebben het nog niet begrepen. Wij zijn het beu!! Als ze echt iets willen doen, pak dan toch die corruptie aan. Versta waarom de bevolking woedend is. Ben Ali, Moebarak, Gbagbo en binnenkort waarschijnlijk ook Khaddafi hebben de schande verkozen boven de stem van hun volk. Ik hoop dat Compaoré verstandig genoeg is om in waardigheid afscheid te nemen van de macht. Hij die een week geleden ons nog kwam vertellen dat ‘alles geregeld’ was, dankzij wat uitgedeelde ‘enveloppes’, moest vandaag [nvdr: 8 april 2011] als een dief in de nacht vluchten uit zijn paleis voor zijn eigen muitende soldaten. Hij die bejubeld wordt als de ‘vredestichter van Afrika’, die in de crisis in Ivoorkust ging bemiddelen, ziet niet dat zijn eigen land ten onder gaat.”

De waakzaamheid van ‘Le Balai citoyen’,
een volgehouden militante burgerbeweging

De opstand van 2014 was slechts een succesvolle herhaling van eerdere muiterijen en gewelddadige betogingen die vooral in 2011 en 2013 het land maanden in de ban hielden, maar ook het resultaat van een volgehouden militante burgerbeweging, Le Balai citoyen, waarvan jongeren en rappers (Smockey, Sams’K LeJah e.a.) de kern vormden. Onder de slogan “Blaise dégage” (‘Blaise rot op’) wisten ze een geheel nieuwe dynamiek te vinden om grondige hervormingen van het bestuurssysteem af te dwingen.

Ook in de aanloop van de recente verkiezingen lieten de militante jongeren van Balai citoyen zich niet onbetuigd. Ze weigeren om zichzelf kandidaat te stellen op lijsten, maar houden de vinger aan de pols van de samenleving en klagen pogingen tot corruptie via allerlei sociale media aan.

Bij een nieuwe poging tot staatsgreep van Compaoré-getrouwe militairen o.l.v. generaal Diendéré op 16 september 2015 kon de verenigde burgerbeweging met gerichte acties van burgerlijke ongehoorzaamheid voorkomen dat de ordetroepen massaal de kant van de muiters kozen. Er vielen 14 doden en 251 gewonden, maar de democratische overgang was gered en voortaan zouden de machthebbers rekening moeten houden met de kritische burgers. 

Twee maanden later, bij de eerste democratische verkiezingen na het Compaoré-tijdperk, werd Roch Marc Christian Kaboré (Mouvement du Peuple pour le Progrès, MPP) met 53 procent van de stemmen tot president verkozen.

De verwachtingen waren zeer hoog gespannen en hij wilde het land economisch versterken en aan nationale verzoening werken. Helaas heeft de verslechterende algemene veiligheidstoestand in de Sahel door de toenemende jihadistische terreuraanslagen Burkina Faso midscheeps getroffen. Vooral in de grenszone met Mali en Niger is de toestand dramatisch. Naar verluidt zouden in deze zone 1.500 dorpen niet aan de verkiezingen hebben kunnen deelnemen omdat jihadisten er dreigden met aanslagen tegen stembureaus, kiezers en waarnemers.

De grote uitdager van Kaborés tweede ambtstermijn is Eddie Komboïgo, een rijke zakenman van 54 die de oude partij van Compaoré nieuw leven heeft ingeblazen en nu op een doorstart hoopt. Zijn belangrijkste strijdpunt is meer geld i voor het leger en de veiligheidsdiensten “zodat ze effectief de strijd tegen de terroristen kunnen aangaan”.

In totaal namen 13 kandidaten het tegen elkaar op in de eerste ronde. Andere kanshebbers zijn Zéphirin Diabré (Union pour le Progrès et le Changement, UPC), die vooral een brugfunctie wil vervullen tussen het oude regime en de verwachtingen van de jongeren, Kadré Désiré Ouédraogo (Agir Ensemble), een oud-premier en minister van Financiën en oud-ambassadeur van Burkina Faso in Brussel en bij de Europese instellingen (2001-2011).

En ten slotte Yacouba Isaac Zida (Mouvement Patriotique pour le Salut, MPS), een oud-militair die korte tijd de overgangsregering leidde na de volksopstand van 2014, maar al snel in onmin geraakte met Kaboré en naar Canada emigreerde.

De officiële uitslag laat op zich wachten door problemen in sommige telbureaus waar elektronische gegevens ook nog eens manueel moeten worden herteld. Donderdagmorgen, 26 november, bleek uit zeer voorlopige gegevens van de kiescommissie CENI dat Kaboré aan de leiding ligt met ongeveer 58 procent van de stemmen. Komboïgo (15,5 procent) en Diabré (12,5 procent) halen de beste scores bij de oppositiekandidaten. Maar een volledige uitslag is dit zeker nog niet. Voor meer info klik hier

Maandag 7 december 2020: presidentsverkiezingen in Ghana
West-Afrika | 31 miljoen inwoners

In vergelijking met het turbulente buurland Ivoorkust is Ghana de afgelopen decennia een toonbeeld geworden van stabiliteit en goed democratisch bestuur in West-Afrika. Al sputtert de economische motor wat.

Dat was ooit wel anders toen de op 12 november 2020 overleden flamboyante luitenant-vlieger Jerry Rawlings (president van 1981 tot 2001) er de plak zwaaide. Ghana kampte met pogingen tot staatsgreep, een zwakke economie, hyperinflatie, structurele aanpassingsprogramma’s opgelegd door IMF i en de Wereldbank i en een weinig georganiseerde civiele samenleving i.

Op weg naar een correcte oefening in democratische inspraak

De presidentsverkiezingen die op 7 december worden gehouden, beloven een correcte oefening in democratische inspraak te worden, zoals dat de laatste jaren gebruikelijk is in Ghana.

Zittend president Nana Akufo-Addo (New Patriotic Party, NPP) neemt het op tegen de belangrijkste oppositiekandidaat en vroegere president en vice-president John Dramani Mahama (National Democratic Congress, de partij die ooit werd gesticht door Rawlings).

Akufo-Addo was in december 2016 de eerste oppositiekandidaat die er in Ghana in slaagde om een zittende president meteen in de eerste ronde van de verkiezingen te verslaan. Dit met 53,85 procent van de stemmen. Zijn tegenstander behaalde 44,4 procent en accepteerde meteen na de bekendmaking van de resultaten zijn nederlaag.

Van de huidige president is bekend dat hij al in de jaren 1990 – onder Rawlings-bestuur - betrokken was bij de oprichting van een mensenrechtencomité, het Ghana's Committee on Human and People’s Rights, een daad die toen getuigde van bijzonder veel moed.

Oproep voor gratis covid-19-vaccin
versus verdenking van smeergeld

Tijdens de coronacrisis van 2020 ondertekende hij de open oproep UNAIDS Public Letter on People's Vaccine om te waarschuwen dat een covid-19-vaccin voor iedereen gratis toegankelijk zou moeten zijn, zeker voor de meest kwetsbare en armste bevolkingsgroepen en het dus niet alleen aan de farmaindustrie mag worden overgelaten.

Of zijn uitdager Dramani Mahama veel kans maakt op een nieuw presidentschap, is af te wachten. Hij wordt er momenteel van verdacht smeergeld te hebben aangenomen in een bijzonder onfrisse zaak waarbij het Europese luchtvaartconcern Airbus is betrokken voor de levering van militaire uitrusting aan het Ghanese leger. Ook zijn broer, Samuel Adam Mahama, zou betrokken zijn in deze affaire. De zaak werpt een schaduw op zijn vroegere campagnes in de strijd tegen corruptie en voor degelijk bestuur.

Zondag 27 december 2020: presidentsverkiezingen in Niger
West-Afrika | 24,2 miljoen inwoners

Ook Niger houdt dit jaar nog presidentsverkiezingen. Het land is volgens de VN-index van de menselijke ontwikkeling (2018) het ‘minst ontwikkelde land ter wereld’. Het is eveneens een van de armste en droogste (Sahara, Sahel) landen met een snel aangroeiende en erg jonge bevolking.     

Niger beschikt echter over veel strategische grondstoffen i, onder meer in de uraniummijnen van Arlit. Het land is de op drie na grootste producent van uranium. 74 procent van de uraniumexport gaat naar Frankrijk, essentieel voor de bevoorrading van de Franse, maar ook Belgische kerncentrales.

Net als de buurlanden Mali en Burkina Faso kampt ook Niger met een veiligheidsprobleem: jihadistische terreurgroepen verbonden met Al-Qaeda plegen geregeld aanslagen in het woestijnachtige grensgebied terwijl in het zuiden het Nigeriaanse Boko Haram actief is.

Op vrijdag 13 november maakte het grondwettelijk hof de lijst bekend van de 30 kandidaten die het in de eerste ronde van de presidentsverkiezingen op zondag 27 december tegen elkaar zullen opnemen.

Uittredend president Mahamadou Issoufou (Parti nigérien pour la Démocratie et le Socialisme, PNDS) heeft er twee ambtstermijnen opzitten en houdt zich aan de grondwet. Hij is dus geen kandidaat voor een ‘derde mandaat’. Zijn partij heeft vorig jaar al een dauphin naar voren geschoven in de figuur van de vroegere minister van Binnenlandse Zaken, Mohamed Bazoum (PNDS). Een zoon van de president wordt zijn campagneleider. Iedereen in Niger verwacht dan ook dat Bazoum in 2021 de nieuwe president zal worden.

De oppositie is minder gelukkig. De belangrijkste oppositiekandidaat, Hama Amadou, die op 7 november nog een reusachtige meeting voor zijn aanhangers hield in Niamey, werd niet geselecteerd door het grondwettelijk hof. Tegen hem loopt nog een rechtszaak, maar die lijkt vooral politiek geïnspireerd.

Feit is dat tijdens het tweede mandaat van Issoufou het met het respect voor de rechtsstaat en de mensenrechten i snel bergaf is gegaan in Niger. De oppositie boycotte de verkiezingen van 2016. Voor dissidente stemmen is er geen plaats en zaken van grootschalige corruptie waarbij hoge regeringsfunctionarissen zijn betrokken, onder meer bij aankopen voor defensie, verdwenen in de doofpot.

In volle campagnestrijd overleed bovendien op 24 november oud-president Mamadou Tandja (82, president van 1999 tot 2010), die nog altijd op een trouwe aanhang kan rekenen. Tandja probeerde met een zeer omstreden referendum de grondwet te wijzigen zodat hij zich nog voor een derde mandaat zou kunnen kandidaat stellen. Dit lokte in 2010 zoveel protest uit dat hij bij een militaire coup op 18 februari 2010 aan de kant werd geschoven en zelfs korte tijd in de gevangenis belandde. Hij werd na eerlijk verlopen verkiezingen in 2011 opgevolgd door huidig president Issoufou, die met 57,95 procent van de stemmen aan zijn eerste mandaat begon.

Andere kanshebbers bij de verkiezingen van 2020 zijn: Salou Djibo, Seïni Oumarou, Mahamane Ousmane, Ibrahim Yacouba en Albadé Abouba.

Om meer te lezen over de demoratie in Niger klik hier.

Jan Van Criekinge

Interessante weblinks
The rise of Africa’s new ‘old men’
The remarkable power of African elections
Africa’s ‘shithole countries’ say bye-bye to Donald Trump
Een interessant overzichtswerkje over de rol van kritische jongerenbewegingen in de Afrikaanse politiek (Senegal, Burkina Faso en DRCongo):
Claire Kupper, Michel Luntumbue, Pierre Martinot, Boureïma N. Ouédraogo, Ndongo Samba Sylla, Morgane Wirtz, Y’en a marre, Le Balai citoyen, Lucha, Filimbi. Une jeunesse africaine en quête de changement, GRIP, Brussel, 2017, 142 p, ISBN 978-2-87291-041-0

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier