500 jaar na Utopia, de kracht van utopieën

Dat de wereld de voorbije eeuwen op tal van terreinen – democratie i, vrijheid, gelijkheid, kennis, veiligheid i, welvaartscreatie en -verdeling – een betere plek voor mensen werd, heeft veel te maken met de kracht van utopieën i. Ook vandaag zijn nieuwe mobiliserende utopieën de belangrijkste drijfkracht om morgen in een nog menselijker wereld te leven.

500 jaar oud is Utopia van Thomas More

In 1516, precies 500 jaar geleden, verscheen het boek Utopia van Thomas More. Niet dat hij het alleenrecht had, velen na hem schreven hun utopieën die titels kregen als De Republiek, of Stad van de Zon, of Eiland; en zelfs voor hem, al was het dan nog geen genre met een eigen naam. Ze vertonen twee zijden. Ze zijn immers zowel een kritiek op wat is, op een situatie die als onbevredigend wordt ervaren, als de schildering van wat alvast in de verbeelding mogelijk is, al te ideaal wellicht maar tegelijk een richtsnoer voor een betere, meer humane toekomst.

Ideaal om te herinneren aan het belang van utopieën,
meer dan ooit nu onze oude wereld verontrustend kraakt

Die verjaardag van Utopia vormt een ideale aanleiding om te herinneren aan het immense belang van utopieën voor een menselijke samenleving, zeker nu onze oude vertrouwde wereld verontrustend kraakt in haar voegen, structuren en systemen. In vorige Palabrief  stelden we nog vast hoe zowat alle systemen waar we op vertrouwen voor een goed leven in crisis verkeren, met de klimaatcrisis op kop. Het komt er dus meer dan ooit op aan de mogelijke alternatieven te verbeelden om ze vervolgens zo goed als mogelijk ook te realiseren.

Oei, een utopist!

Natuurlijk loopt u dan het risico om utopist te worden genoemd. Waarom een risico? Omdat ‘utopist’ al generaties het domme excuus van velen is om vooral niets te veranderen, om zichzelf wijs te maken dat het zelfs niet anders zou ‘kunnen’… laat staan ‘moeten’, tenminste als we ongemak en regelrechte rampen willen vermijden of voorkomen.

De kracht van verbetering

Laat u dus vooral niet doodknuppelen door het woord utopist. U kan er maar beter fier op zijn, en antwoorden: ja natuurlijk, een utopist. Want ons verleden leert ons de kracht van utopieën om het in de toekomst beter te hebben.

Hoe werd er nog maar enkele eeuwen geleden gedacht over wie opkwam voor vrijheid of gelijkheid, of zich kantte tegen de slavernij?

Hoe werd er begin vorige eeuw geoordeeld over wie streefde naar onafhankelijkheid voor alle volkeren, naar dezelfde burgerrechten voor blank, bruin, zwart of geel, naar algemeen stemrecht voor man en vrouw, naar de achturendag, naar gelijke rechten voor vrouw en man, naar betaalde vakantie, of naar een verenigd Europa zonder oorlog i?

Voor de ‘weldenkende’ zogenaamde realisten van toen waren dat naïevelingen of utopisten, in de betekenis van mensen die onhaalbare maatschappelijke ambities nastreven. Maar hun idealen zijn dus wel degelijk haalbaar gebleken. Ze bewijzen dat werken aan een betere wereld echt geen illusie hoeft te zijn, en ze illustreren hoe praktisch utopieën daarvoor kunnen zijn.

Jazeker, een utopist

Vandaag staan we er dus opnieuw met broodnodige utopieën zoals een radicale, participatieve democratie - ook op economisch vlak - de uitbouw van een sociaalecologische economie i en van mondiale sociale zekerheid i, en voor iedereen een basisinkomen i en een rugzak van milieugebruiksrechten.

Deze utopieën hebben niets van doen met
de rampen en ontsporingen van nazisme en communisme

Voor alle slechte verstaanders die we zullen ontmoeten: zulke utopieën hebben niets van doen met de waanbeelden die geleid hebben tot de dictaturen en de humanitaire rampen van extreemnationalisme en nazisme, en evenmin met de dramatische ontsporingen van het reëel bestaande communisme.

Alleen met dergelijke utopieën doorbreken we de crisis van de verbeelding die geen oplossingen wil zien voor de vele deficits die de tegenwoordige globalisering i veroorzaakt. Zo winnen we aan kracht. Dit zijn inderdaad utopische visies, maar niet in de betekenis van onhaalbare concepten of illusies. Integendeel, deze utopieën zijn juist zeer realistisch, zeer haalbaar. Ze geven aan welke veranderingen mogelijk zijn, welke wegen we kunnen inslaan. Het zijn mobiliserende projecten die verankerd zitten in de werkelijkheid.

Meer dan ooit hebben we visie nodig die mondiaal en lokaal is, die zowel universeel is als diversiteit weet te respecteren, die zowel het verzet inspireert als alternatieven aanbiedt, die het individuele én het collectieve recht weet te doen, die dus vrijheid en solidariteit weet te combineren, die utopisch is én realistisch, die radicaal is én pragmatisch.

Van eiland tot wereld

Met Pala schrijven we sinds 2003 mee aan de verhalen van de goede samenleving, met een economie die eindelijk van ons is, die de aarde i geen geweld aandoet en waarvan de welvaart eerlijk verdeeld raakt, met mondiale sociale zekerheid en een aardegebruiksrecht voor iedereen.

Onze verhalen bundelden we al langer tot een maatschappelijk programma voor een menselijke samenleving. Dat gebeurde uitvoerig in Van eiland tot wereld – een boek volledig in het utopische genre, met Pala als eiland – en samengevat in van Verontwaardiging naar Verandering. We hopen dat de daarin aangebrachte ideeën, idealen en utopieën ook in 2016, en nog lang daarna, velen kunnen inspireren om beweging mee te maken, om de dringende verbeteringen die wij en de hele wereld nodig hebben na te streven en af te dwingen.

Want er is veel nood aan nieuwe beweging in samenleving, politiek en economie, aan bewegingen voor een sociaalecologische én democratische samenleving en economie. En wellicht hebben we zelfs al even hard nieuwe politieke vehikels nodig die uit al die beweging zullen groeien. Mooi meegenomen dat het maatschappelijk programma uit Van eiland tot wereld zich prima leent om er ook een politiek programma uit te halen. Dat wordt vandaag spijtig genoeg slechts heel onvolkomen aangeboden.

Bij het begin van 2016 wensen wij u graag alle nodige openheid om, 500 jaar na Utopia, de noodzakelijke kracht van utopieën te kunnen smaken, en om ze zo goed als maar mogelijk na te streven.

Dirk Barrez

Uw doordachte reacties zijn heel welkom op het emailadres info@pala.be

Bronnen

Van eiland tot wereld. Appèl voor een menselijke samenleving, 2008
van Verontwaardiging naar Verandering, 2011

De inhoud van deze bijdrage is verder geworteld in twee oudere boeken
Ik wil niet sterven aan de XX ^ste eeuw. Over leven in de 21^ste eeuw, 1999
De antwoorden van het antiglobalisme. Van Seattle tot Porto Alegre, 2001

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen.
We verwelkomen u graag als steungever - klik hier