72. De wereld zet stapjes naar Europees sociaal model

Tussen de socialistische dag van de Arbeid en het Rerum Novarum van de christelijke werknemersbeweging is het goed om stil te staan bij het lot van de werkende mens anno 2009. Heeft een campagne voor Waardig Werk wel zin in crisistijden? Enkele redenen waarom de wereld misschien wel klaar is voor Waardig Werk.

Te midden van jobstijdingen over sluitende fabrieken en stijgende werkloosheidscijfers voeren de Vlaamse vakbonden i en een aantal ngo's dit jaar en volgend jaar campagne voor Waardig Werk. Daarmee sluiten ze zich aan bij de mondiale agenda voor Waardig Werk van de Internationale Arbeidsorganisatie i (IAO i): meer werk i en inkomen, eerbiediging van werknemersrechten, sociale bescherming en sociale dialoog.

Kan die agenda ook op het terrein iets betekenen? We weten dat de IAO niet echt een machtige organisatie is en er niet in slaagt een sociale bodem onder de wereldeconomie te schuiven: de 175 lidstaten bekrachtigen alleen de arbeidsakkoorden die ze willen en zelfs als ze die vervolgens met voeten treden, beschikt de IAO enkel over de morele veroordeling. Zo wordt Birma al 10 jaar zwaar bekritiseerd wegens zijn dwangarbeid. Toch houdt het probleem aan.

De IAO wérkt vooral als landen er klaar voor zijn. Dan worden de modellen en wetteksten die de IAO heeft ontwikkeld, gretig overgenomen. Is dat het geval met Waardig Werk? Dat zou kunnen. Niet zozeer omdat de IAO nu plots machtiger is dan voorheen of omdat Belgen campagnes voeren, maar omdat nogal wat landen, ook in het Zuiden, open staan voor een of meer elementen uit de Waardig Werk-agenda. Het past in hun kraam.
Hoewel het er zo niet uitziet, met al die ontslagen, opent de crisis perspectieven in de richting van Waardig Werk. De green New Deal waar iedereen de mond vol van heeft, wil immers precies de neerwaartse spiraal in de private sector - van ontslagen, dalende vraag,en nog meer ontslagen - stuiten, door banen te scheppen via publieke investeringen.  Groene banen, als het even kan. Dat gebeurt ook van Zuid-Korea en China i tot de VS.

De New Deal verwijst naar het nieuwe economische regime dat de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt in de jaren dertig op de rails zette, ongeveer gelijktijdig met Zweden. Dat nieuwe regime dat de wilde jaren twintig moest vervangen, bevatte toen eveneens massale overheidsinvesteringen. Minder gekend is dat er ook een soort van "deal" in zat, een akkoord in tussen werkgevers, werknemers i, boeren en regeringen. Later kende ook België zo'n deal, een "sociaal pact" de basis legde voor de uitbouw van de sociale zekerheid i. En er tevens voor zorgde dat elke toename in productiviteit werd vertaald in loonsverhoging. Zo ontstond een stabiel model waarin de arbeiders zelf konden kopen wat ze produceerden. Een ander model dan het kopen op krediet dat de voorbije decennia in de VS zo werd gestimuleerd en dat noodzakelijk was om de fabrieken in China en de rest van de wereld aan de praat te houden. En mee aan de basis lag van de financiële crisis.

Dit model heeft geen toekomst meer. De Chinezen zullen meer moeten verbruiken wat ze zelf produceren en ook de Amerikaanse werknemers moet beter beloond worden zodat ze minder moeten lenen. Een model van duurzame groei i, dat steunt op loonstijging in plaats van op schuldexplosie. Zo'n  sociaal pact zal een sleutelelement zijn in het nieuwe model dat moet worden gebouwd nu de neoliberale orde aan diggelen ligt.

Overigens heeft de ongelijke verdeling van de weliswaar snel groeiende welvaart tussen 2003 en 2007  in tal van landen al aanzetten in die richting gegeven. China is misschien wel het meest uitgesproken voorbeeld. De regering heeft er onder druk van het toenemende sociale protest wetten goedgekeurd die de situatie van de werknemer effectief wat verbeteren, zo konden we vaststellen in september 2008. De lonen zijn wat hoger, dankzij geschreven contracten worden arbeidsongevallen beter gecompenseerd, er worden veel arbeidsklachten ingediend en behandeld, de sociale zekerheid wordt uitgebouwd. Wat er niet snel zal komen, zijn vrije vakbonden die losstaan van de Communistische Partij.

In de VS wil de nieuwe president het door wetswijzigingen makkelijker maken om een vakbond op te richten in een onderneming. De verschuiving naar hogere belastingen i voor rijke mensen en kapitaalinkomens zou de ongelijkheid wat moeten beteugelen.
Ook in Brazilië en Latijns- Amerika werken regeringen aan een betere verdeling van inkomen en de uitbouw van een betere sociale zekerheid. In India voerde de aftredende centrumlinkse regering een enorm recht-op-werk-programma in. Dat werkt vooral op plaatsen waar lokale bestuurders en ngo's de mensen inlichten dat het volstaat om werk te vragen opdat de gemeente werkt schept in water- en bodembeheer.

Wat bij deze voorbeelden opvalt, is dat elk land het op zijn eigen manier doet en toch bij de Waardig Werk-agenda aansluit: die is zo alomvattend dat landen er kunnen uitpikken wat ze willen. Die flexibiliteit i was wellicht ook de bedoeling van IAO-directeur-generaal Juan Somavia: een agenda die rekening houdt met de 175 lidstaten.

In Afrika i zijn minder positieve evoluties zichtbaar. Armoede treft er meer dan de helft van de werkende bevolking i in zwart-Afrika. Noord-Afrika blijft de wereldkampioen (jeugd)werkloosheid. Dat belooft voor de migratie i naar Europa.

Ook in de landen die stappen vooruit zetten, blijven de sociale uitdagingen groot maar de politieke verhoudingen waren blijkbaar dusdanig dat er een eindje in de goeie richting kon worden gestapt. Moet ons dat verbazen? Niet echt. Mensen zijn mensen. Overal. Ze worden vaak verdrukt en vertrappeld, maar verzetten zich ook tegen onrechtvaardigheid als die zichtbaar wordt. Dat kan op termijn de mondiale druk op het Europese model, tot nader order het meest herverdelende, wat doen afnemen.

Dirk Barrez / John Vandaele, 19 mei 2009

Deze opinie verscheen ook in De Tijd van 19 mei 2009.

De auteurs publiceerden zonet het bij EPO verschenen boek Het mondiale uitzendkantoor, Waardig Werk in tijden van globalisering i en crisis

klik hier om het boek te bestellen, of op de advertentie rechts bovenaan

bij het boek hoort ook de dvd met dezelfde naam - klik voor info en bestellen

klik hier om boek + dvd te bestellen

Voordeelaanbod onze twee jongste boeken Het mondiale uitzendkantoor + Van eiland tot wereld voor 34 euro i.p.v. 39 euro klik hier voor info en bestellen

_______________________________________________

.