“Misschien helpt het als ik vertel hoe stom mensen de volgende decennia zullen zijn.” Jorgen Randers maakte deel uit van de originele line-up van de Club van Rome die het rapport Grenzen aan de Groei publiceerde in 1972. In 2012, vier decennia later, schreef hij het boek 2052, een vooruitblik op de komende 40 jaar. We laten u graag mee kijken.
“Voor u staat een depressieve oudere man. Veertig jaar lang werkte ik aan duurzame ontwikkeling. Maar de wereld is nu minder duurzaam.”
Jorgen Randers weet snel de aandacht te vangen van zijn internationale publiek, verzameld op initiatief van de EU afdeling van de Club van Rome. Hij nuanceert enigszins, althans op dat ogenblik in zijn speech: “Dit falen is geen reden om te stoppen, wel moeten we leren van de fouten in de voorbije veertig jaar.”
“In 1972 stonden er twaalf scenario’s voor de 21ste eeuw in het rapport Grenzen aan de groei, zes negatieve en zes positieve, waaronder één van duurzame ontwikkeling. Toen wisten we niet welk scenario meest waarschijnlijk was, maar we formuleerden enkele algemene conclusies. De planeet is te klein om nog eens honderd jaar extra groei te kunnen dragen. Waarschijnlijk zullen we de draagkracht van de aarde overschrijden. En het fysieke verbruik moet onvermijdelijk krimpen.”
“Wat weten we nu? We beleefden na 1972 veertig jaar van extra groei. Op dit ogenblik overschrijden we volop de draagkracht van de planeet, zoals bijvoorbeeld met de veel te grote uitstoot van broeikasgassen. En de grondstoffen zijn niet uitgeput, nog niet.”
Wat staat ons te wachten in 2052?
Piek van 8 miljard mensen in 2040
“Anno 2012 is het mogelijk een prognose te maken voor de volgende 40 jaar. Laten we eerst kijken naar hoeveel mensen de aarde zal moeten dragen. De wereldbevolking zal meest talrijk zijn in 2040 met 8 miljard inwoners, en vervolgens licht beginnen dalen.”
Dat is een opvallend verschil met de Verenigde Naties die uitgaat van ruim 9 miljard mensen in 2050.
Economische groei vertraagt, verbruik stagneert
“De groei van het wereldinkomen zal vertragen. In de rijke landen is nulgroei meest waarschijnlijk. Vooral China en ook andere landen zullen groeien. En de globale consumptie zal zelfs stagneren. Niet omdat de milieubeweging zo succesvol zal zijn, maar omdat we onder andere verplicht zullen zijn om massa’s geld op te hoesten voor het herstel van de schade die klimaatverandering aanricht.”
Fossiele energieverbruik en CO2 uitstoot pieken in 2030
“In 2040 zal het verbruik van energie allergrootst zijn. De piek voor fossiele energie ligt tien jaar vroeger, in 2030. Dat is ook het jaar waarin de uitstoot van CO2 piekt. Vanaf dan neemt hernieuwbare energie volop over. Maar de aflossing van fossiele energie gebeurt daarmee veel te traag.”
“Wellicht geen klimaatcatastrofes volgende 40 jaar, spijtig genoeg.”
“Die evolutie resulteert in een temperatuursstijging van 2° en een stijging van de zeespiegel met 60 centimeter in 2052. Dat maakt dat er kans is op een deels smeltende toendra. Toch voorzie ik geen klimaatcatastrofes in de volgende veertig jaar… spijtig genoeg, want wat zal ons anders aanzetten tot verandering?"
Niemand hoeft zich echter 'ongerust' te maken, met het doorboren van de 2 graden opwarming komen de grote klimaatrampen er heus wel na 2052.
Zal er dan voldoende te eten zijn? Het antwoord is genuanceerd, en verschilt niet echt van de huidige situatie: “Er zal genoeg voedsel zijn om aan de vraag te voldoen. Maar niet om de echte noden te vervullen.”
“Samengevat: bevolking en economie groeien trager, maar dat is nog altijd snel genoeg om ons naar een klimaatcrisis te leiden halfweg de 21[ste] eeuw. Het aantal arme mensen zal stijgen, zowel in arme als in rijke landen. De toename van de consumptie valt zelfs stil omdat we steeds meer moeten uitgeven aan herstelwerkzaamheden en adaptatie aan de klimaatverandering.”
En de groeiwinnaar is… China
In 2052 groeit het gemiddeld beschikbaar inkomen niet langer maar de evolutie is de komende decennia heel anders voor diverse landen of landengroepen.
De Verenigde Staten ziet dat inkomen vanaf nu al dalen, zodat het over veertig jaar zowat vijftien procent lager ligt.
In de andere rijke landen is er nog lichte groei om vanaf 2030 te verminderen, en ongeveer tien procent lager te liggen in 2052.
China blijft onafgebroken fors groeien tot 2045 waarna die groei heel hard afneemt zodat het gemiddelde inkomen net dat van de andere rijke landen niet kan inhalen.
De groep van Brazilië, Rusland, India, Zuid-Afrika en de tien grootste opkomende economieën zal het gemiddeld beschikbaar inkomen - nu even groot als dat van China - fors zien toenemen, maar toch slechts half zo veel als dat van China.
En wat met alle andere 140 landen? Hun gemiddelde inkomen zal licht blijven stijgen, en komt over veertig jaar zowat 20 procent hoger te liggen dan nu. Met andere woorden, het is en blijft weinig.
Randers is laconiek over China: “De 97 procent van de Chinezen die rijk willen zijn, zullen het halen van de 3 procent met andere prioriteiten. Maar vooral, China heeft een sterke besluitvorming.” Het zal niet de laatste keer zijn dat hij in zijn betoog de democratische traagheid en besluiteloosheid op de korrel neemt.
Minder erg dan gevreesd, wel ernstig
De prognose van Randers voor 2052 oogt minder erg dan anderen voorspellen en vrezen. Toch ziet hij weinig redenen voor optimisme: “Dit is geen rooskleurig vooruitzicht voor hele grote groepen in de wereld. Dat is vooral zo omdat we weten dat het allemaal veel beter zou kunnen. Het is echt niet nodig dat we verzeilen in een ‘vervuilingscrisis’, het tweede scenario uit Grenzen aan de groei. Slechts een kleine verschuiving van 1 à 2 procent van vervuilende economische activiteiten naar propere – vooral van fossiele naar windmolens en andere hernieuwbare energie – zou al volstaan om dit scenario te vermijden. Maar het lijkt dat de vervuilende sectoren ‘goedkoper’ zijn en dus kiezen we daarvoor. Dat stemt bitter.“
Menselijke kortzichtigheid kent geen grenzen.
Randers loop al lang rond op de wereld en voor hem is de reden voor zoveel domheid zonneklaar. Het is onze menselijke kortzichtigheid die geen grenzen kent. Allerminst beschikken we over adequate mondiale bestuursvormen. Deze man, niet verlegen om gevatte, spitse zinnen te formuleren, laat nu vooral somberte horen:
“Sommige optimisten vertellen ons dat de markt en het kapitalisme dit zullen oplossen. Dat is fout want het kapitalisme is net gespecialiseerd in het brengen van geld naar de ‘goedkoopste’ – versta de slechtste – oplossingen.”
“Andere optimisten beweren dat we dit alles kunnen reguleren. Ik wens hen veel geluk. Want er komt gewoonweg niets van in huis. Zelfs zoiets simpel als mondiaal een prijs kleven op fossiele brandstoffen zal niet lukken. Wat de EU doet in dit verband is niet significant. En de politicus die het toch zou wagen, zal meteen bij de volgende kans door de kiezers aan de kant worden gezet.’
“We zullen onze democratie niet dumpen, evenmin het kapitalisme.”
Het verleidt hem tot een hele forse, maar blijkbaar weloverwogen, uitspraak: “We zullen onze democratie niet dumpen. We zullen evenmin het kapitalisme dumpen. En dus kennen we het onvermijdelijke vervolg.” Dat Randers ontgoocheld is in de kwaliteiten van de democratie is wel duidelijk, of hij ze ook echt aan de kant wil schuiven, blijft wat in het midden.
“U vertellen wat moet gebeuren is puur tijdverlies."
Overduidelijk is wel het cruciale probleem van het alles doordringende kortetermijndenken. Het verleidt ‘de oude man Randers’ tot een spelletje met zijn publiek: “Hier kan ik stoppen. Want het is puur tijdverlies om te vertellen wat er nu moet gebeuren. Want we weten dat het niet zal gebeuren… Als ik het u toch zeg, val me dan achteraf niet lastig met vragen waarom het niet gebeurt… We gaan dus allemaal akkoord - als ik dan toch vertel wat moet gebeuren – dat we weten: het zal niet gebeuren!”
Vrij zwarte humor, maar vele toehoorders kunnen die toch wel smaken. Ze zijn dikwijls ook oud genoeg om goed te weten hoe verschrikkelijk het kortetermijndenken inderdaad is.
Wat zou moeten gebeurd zijn volgens Randers? (En zal niet gebeuren)
1 kind per gezin
“Weet u, mijn dochter is het gevaarlijkste beest dat rondloopt op aarde. Ze vreet de aarde gewoon kaal met haar consumptiegedrag. De bevolkingsgroei moet snel afgestopt. We moeten naar slechts één kind per gezin, en dat moet allereerst gebeuren in de rijke wereld.”
Weg met fossiele brandstoffen
“We moeten fossiele brandstoffen uitbannen, weg ermee. Onze ecologische voetafdruk moet snel naar beneden, opnieuw, eerst in de rijke landen.”
Hernieuwbare energie overal
“Er moeten ook in arme landen klimaatvriendelijk energiesystemen worden gebouwd. Dat is de manier om armoede aan te pakken. En de enige uitweg om te vermijden dat landen massaal naar ‘goedkope’ steenkool grijpen.”
Mondiaal bestuur
“Maak supranationale instellingen, bijvoorbeeld een mondiale centrale bank voor het beheer van emissierechten voor broeikasgassen. Zo zouden we het kortetermijndenken kunnen temperen.”
Nieuwe ambities
“Definieer nieuwe ambities, zeker voor de rijke landen. Hoe verhogen we het sociale welzijn in een wereld zonder groei?” Hij werkt het later nog wat uit: “Gebruik het geld dat vrijkomt omdat er minder kinderen zijn om het vergrijzingsprobleem op te lossen. Onderhandel ook niet over meer inkomen, maar onderhandel over een verplichte vakantieweek meer, elk jaar een extra week de komende jaren.”
“Neen, ik verwacht niets van politici.”
“Maar nog eens, dit zal allemaal niet gebeuren. En daarom zult u het ook vruchteloos zoeken in mijn prognose. In al die jaren heb ik wel afgeleerd iets van de politiek te verwachten. Het is volkomen tijdverlies om hierover met politici te spreken. Je moet rechtstreeks met de kiezers spreken. En dan nog. Want wat leert de geschiedenis? Dat enkel China erin is geslaagd om een eenkindpolitiek te voeren, al meer dan dertig jaar, zodat er vandaag honderden miljoenen Chinezen minder zijn. Wat leert de realiteit? Dat enkel China verstandige beslissingen kan nemen en ook uitvoeren, zolang ze er ook in slagen het inkomen van de Chinezen te laten stijgen.”
Aan een nog oudere man die aangeeft die conclusie niet te delen, antwoordt hij ironisch: “Jongeman, als u even oud zal zijn, zal u mij gelijk geven.”
Een jongere vraagsteller die enthousiast verkondigt dat de bijna 200 landen op aarde het eens geraken over een aanpak van de klimaatverandering stoot op de reactie: “Vertel me het maar als het echt lukt. Maar het zal niet lukken.”
“Misschien helpt het als ik mensen vertel hoe stom ze zullen zijn.”
Ik vraag hem: “Als we het er over eens zijn dat toch niet zal gebeuren wat moet gebeuren, moet een journalist hierover wel rapporteren? Of kan hij beter meteen beginnen met alvast een halve dag vakantie te nemen?”
Randers vindt het een opstap om af te ronden: “Ooit geloofde ik in educatie van het publiek om tot wijze beslissingen te komen. Maar zelfs in mijn eigen land Noorwegen, dat zoveel investeert in onderwijs, vorming en educatie, weet de helft niet van klimaatverandering. Vergeet dat educatie werkt.”
“Kunnen we dan hopen dat angst werkt? Dat de verwoesting die de orkaan Katrina in New Orleans aanrichtte tot veranderingen leidt? Neen dus, vergeet ook maar dat schrik ten goede zou werken.”
“En dus vroeg ik me af. Zou ik niet beter een boek schrijven om mensen te demotiveren? Om mensen te vertellen over hoe stom zij de volgende decennia zullen handelen? Misschien dat dit kan helpen?”
