Als algoritme bepaalt wie steun krijgt, is er geen sociale zekerheid voor iedereen

Om te beslissen over wie al dan niet kan genieten van steun, vertrouwen overheden steeds meer op automatisering. Zo vallen velen echter onterecht uit de boot… en sneuvelt het recht van iedereen op sociale zekerheid i.

Wat is het basisprincipe van sociale zekerheid? De bescherming tegen de economische en sociale risico’s van het leven gelden voor iedereen, ze is universeel. Zij verzekert voor alle kinderen, zieken, andersvaliden, werklozen en ouderen de inkomens en middelen om hun recht op een menselijk leven te garanderen.

Dat recht op sociale zekerheid behoort sinds 1948 tot de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens i. Landen en internationale instellingen zouden zich daaraan dus moeten houden.

De Wereldbank i bewijst wel eens lippendienst aan dit principe van universele sociale zekerheid maar de praktijk is héél anders, zo stelt een recente studie van Human Rights Watch. De Wereldbank stimuleert net sterk het gebruik van datatechnologie om te selecteren wie uitkeringen kan krijgen. Alleen al in het Midden-Oosten en Noord-Afrika i gaat het om acht landen.

De hele aanpak rammelt

De studie verdiept zich in het Jordaanse Unified Cash Transfer Program of Takaful. Na een eerste filtering is het aan een algoritme om te bepalen hoe economisch kwetsbaar de geselecteerden zijn en vervolgens wie van hen steun kan genieten.

Aan alle kanten rammelt de aanpak. Alleen al de digitale aanvraag – alsof er geen digitale kloof is die net de zwaksten meest treft - is voor velen moeilijk tot onhaalbaar. Zeker verhoogt het de kosten. Je moet reizen en betalen om ergens online te geraken, of een verbinding te vinden die voldoende snel is. En beroep doen op hulp kost vaak ook geld i.

Het Takaful programma vergroot
discriminatie van vrouwen

Het algoritme versterkt de bestaande discriminatie van vrouwen. Dat de uitkeringen vaak gebeuren aan de vooral mannelijke gezinshoofden in plaats van aan alle rechthebbende volwassenen, verhoogt extra de afhankelijkheid van vrouwen en hindert hun recht op dit geld.

Merkwaardig: het programma heeft het moeilijk met mensen die meer uitgaven hebben dan hun povere inkomen, alsof dat niet de rauwe realiteit is van velen; om toch in aanmerking te kunnen komen, geven sommigen dan maar een hoger inkomen aan.

Dat alleen al doet meer dan vragen stellen over de kwaliteit van alle gehanteerde statistische informatie… en al helemaal hoe het algoritme op basis van 57 mogelijk heel manke indicatoren een oordeel velt over de complexe realiteit van economische kwetsbaarheid. Zo zien mensen die een auto nodig hebben voor hun werk i of voor noodzakelijke levensbehoeften, zich daarvoor bestraft tot zelfs uitgesloten.

Waarom geen sociale zekerheidssysteem voor iedereen?

Bij alle kritiek hamert de Wereldbank erop dat “Takaful tot de meest herverdelende en kost-efficiëntste armoedebestrijdingsprogramma’s behoort”.

Die poging tot verdediging gaat voorbij aan het allergrootste probleem: waarom stimuleert de Wereldbank in Jordanië – of elk vergelijkbaar land – geen systeem van sociale zekerheid voor iedereen? In 2022 geeft Takaful steun aan 120.000 huishoudens… in een land met 11 miljoen inwoners en hoge werkloosheid.

Sociale zekerheid voor iedereen
kan al vanaf 1 procent BNP

De studie argumenteert dat een beperkt maar universeel systeem van kindergeld, invaliditeitsuitkeringen en pensioenen bij aanvang minder dan één procent zou kosten van het bruto nationaal inkomen… groeiend tot iets meer dan twee procent in 2035.

Die aanpak zou komaf maken met de kwaal om heel subjectief en uiterst foutgevoelig de economische kwetsbaarheid van mensen tegenover mekaar te willen afwegen.

Nog belangrijker, kiezen voor die universele aanspraak zal velen in staat stellen om eindelijk en duurzaam hun financiële onzekerheid achter zich te laten.

Maar dat kan dus enkel wanneer alle mensen recht hebben op sociale bescherming wanneer ze kind zijn, of werkloos, of oud, of ziek, of andersvalide.

Dirk Barrez

Hoofdredacteur Pala.be en auteur van Van eiland tot wereld. Appèl voor een menselijke samenleving

Bronnen

Human Rights Watch 13 juni 2023 | Automated Neglect. How The World Bank’s Push to Allocate Cash Assistance Using Algorithms Threatens Rights of kortere nieuwsversie | World Bank / Jordan: Poverty Targeting Algorithms Harm Rights 

Vind in het PALA i woordenboek:

          sociale zekerheid (gebaseerd op Van eiland tot wereld)

          mensenrechten

          Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

De volledige Mensenrechtenverklaring is hier te vinden op Pala.be.
De artikels 22 tot en met 25 bevatten de sociale en economische rechten: zo behandelt artikel 22 sociale zekerheid en artikel 25 het recht op een voldoende levensstandaard i en op sociale zekerheid.