Met een energietransitie alleen zullen we het niet redden

Europese Green Deal i

We bevinden ons in een ernstige wereldwijde klimaatcrisis, zelf een symptoom van de bredere planetaire crisis. De Europese Unie i wil met haar Green Deal een antwoord bieden maar die volstaat niet.

Het antwoord in de Green Deal luidt: transitie i, structurele verandering dus. De focus van de EU i ligt op een energietransitie, een transformatie van industrialisering op basis van fossiele brandstoffen naar industrialisering op basis van hernieuwbare energie i. Maar die zal niet voldoende zijn. Ook de productie, inwerkingstelling en recyclage van hernieuwbare energie-infrastructuren vereist energie i.

We moeten er vooral voor zorgen dat de energiehonger wereldwijd niet groter en groter wordt. En dat is niet alleen een opdracht voor burgers die, niet zelden door technologie gestuurd, aangemaand worden minder te gebruiken. Het is ook een taak voor overheden om grenzen te stellen aan energie-intensieve bedrijven i. Het is bovenal een taak voor wetenschappers die moeten ophouden telkens nieuwe technologieën te introduceren die allesbehalve bijdragen om de energiehonger naar beneden te helpen.

Nieuwe technologieën zoals digitalisering en artificiële intelligentie verhogen niet alleen de energiehonger. Zij ondermijnen ook de zelfredzaamheid van mensen– wie begrijpt immers de onderliggende algoritmes? En ze maken democratie i nagenoeg onmogelijk door de verspreiding van nepnieuws en het aanvuren van wantrouwen tussen mensen. Niet alleen politici, ook sommige academici of andere ‘intellectuelen’ vervuilen het publieke debat door liever op de persoon dan op de bal te spelen. Als samenleving worden we daar niets wijzer van, evenmin van het afvuren van dooddoeners als ‘woke’, ‘links’ of ‘rechts’. 

Van welvaart naar welzijn

Behalve een energietransitie hebben Europa en de wereld nood aan een  economische transitie. Die houdt een transformatie in van voortdurende groei i van welvaart naar voortdurende toename van welzijn. Het goede nieuws is dat er een eenduidig recept is om welzijn wereldwijd een enorme boost te geven: een rechtvaardige verdeling van de welvaart. Het armoedeprobleem in onze wereld is niet zozeer dat er te weinig welvaart is, maar een teveel en een te slechte verdeling ervan. De 1 procent rijksten vingen volgens Oxfam de afgelopen twee jaar bijna twee keer zoveel rijkdom als de rest van de wereld.

Ook in de Green Deal wordt verwezen naar een rechtvaardige verdeling van rijkdom. De recepten voor een rechtvaardige verdeling zijn niet nieuw. Het pleidooi voor belastinghervormingen bv. klinkt bekend in de oren. Maar ze kunnen inderdaad een heel effectieve maatregel zijn volgens een nieuwe analyse van de Fight Inequality Alliance, het Institute for Policy Studies, Oxfam en de Patriotic Millionaires. Een jaarlijkse vermogensbelasting van 5 procent op de multimiljonairs en miljardairs van de wereld kan genoeg opbrengen om 2 miljard mensen uit de armoede i te halen, de tekorten op de bestaande humanitaire hulp volledig te financieren, een tienjarenplan op te stellen om een einde te maken aan de honger i, de armere landen te steunen die worden geteisterd door de klimaatcrisis en universele gezondheidszorg en sociale bescherming te bieden aan iedereen in lage- en lagere-middeninkomenslanden.

Eén grote maar: van ernstige belastinghervormingen is er helaas nog maar weinig terechtgekomen. Ze zijn blijkbaar een brug te ver, niet alleen voor superrijken maar ook voor de overheden. Die houden vast aan het dogma van voortdurende groei.

Effectiever nog dan een herverdeling achteraf, zijn maatregelen die een groeiende kloof tussen arm en rijk voorkomen. Dat zijn maatregelen die voorkomen dat het mattheuseffect zich voordoet, d.w.z. dat wie al rijk is snel en zonder veel inspanningen veel rijker kan worden. Dit effect doet zich bijvoorbeeld voor op de aandelen- en vastgoedmarkt.

Ontgroei

Jason Hickel, auteur van Minder is meer, pleit voor een ontgroei i-economie i. Hij biedt niet alleen onderbouwde argumenten maar stelt ook een stappenplan voor. Sommige elementen daarvan zijn ook terug te vinden in de Europese Green Deal, bv.: maak een einde aan de geplande veroudering van producten; ga van bezit van producten naar gedeeld gebruik ervan; voer een reparatieplicht van producten in voor producenten.

Ook Lisa Pelling is een ontgroei-economie genegen, een economie waarin de enorme wereldwijde welvaart rechtvaardig wordt verdeeld zodat iedereen over voldoende beschikt om een zinvol leven te leiden. Centraal staat ook bij haar dat meer welzijn belangrijker is dan meer welvaart, althans in landen die al een zekere levensstandaard i hebben bereikt.

Belangrijk om weten. Groei van welvaart in rijkere landen leidt niet automatisch tot meer welzijn zoals Wilkinson en Pickett hardmaken in hun boek The Inner Level. Tevens tonen zij aan dat inkomen helemaal niet van de rijken naar de armen doorsijpelt. Wat wel van rijk naar arm doorsijpelt is opzichtige consumptie. Rijken spenderen hun geld i aan overbodige goederen zoals privéjets, dure auto’s, enorme jachten, designerkledij, dure wereld- en zelfs ruimtereizen.

De opzichtige consumptie van de rijken beïnvloedt vooral in ongelijke samenlevingen het bestedingspatroon van andere inkomensgroepen. Want waar grote klassenverschillen zijn, is statusangst prominenter aanwezig. Om hun status te handhaven, consumeren mensen veel meer dan nodig en werken zich daarvoor zelfs in de schulden. Die overbodige consumptie vereist meer energie en materialen wat schadelijk is voor het milieu. Bovendien is ze niet zonder meer gunstig voor menselijk welzijn. Want ook al zijn sommige rijke landen bijna tweemaal zo rijk per inwoner als andere landen, toch zijn hun inwoners, zoals Wilkinson en Pickett aantonen, niet gezonder of gelukkiger.

Marian Deblonde - natuurkundige, filosofe, dr. in de milieueconomie
Zij schreef deze opinie in persoonlijke naam

Referenties
Jason Hickel, Less is more
Richard Wilkinson & Kate Pickett, The Inner Level. How More Equal Societies Reduce Stress, Restore Sanity and Improve Everyone's Well-being
Lisa Pelling, Saving the planet means saving the world
Oxfam rapport Survival of the Richest

Zie ook in Pala woordenboek
Green Deal | transitie | klimaatverandering i | ontgroei | economische groei i |  duurzaamheid i