Over dwarsdenkers en democratie

In het verre spoor van Erasmus nemen dwarsdenkers de uitholling van de Nederlandse democratie i onder Rutte op de korrel. 500 jaar geleden riskeerden ze vermoord te worden, nu worden ze weg gebonjourd: "functie elders". Rein Heijne pleit voor kritisch burgerschap.

Onlangs verscheen de boeiende biografie Erasmus. Dwarsdenker van de hand van historicus Sandra Langereis. Erasmus kan beschouwd worden als de sleutelfiguur voor de overgang van Middeleeuwen naar de moderne tijd. Erasmus’ levensverhaal werpt licht op een opwindend tijdvak: de eeuw van felle humor en grof geweld, van religieus fanatisme en strijd voor intellectuele vrijheid. Met deze biografie heeft Langereis  een biografie geschreven die de aandacht vestigt op de onmisbaarheid van cultuur i in alle tijden.

Dwarsdenken basis voor democratische gezindheid

Als dwarsdenker is Erasmus erin geslaagd de grondslag te leggen voor een tolerante samenleving, waarin burgers in staat zijn hun verschillen te overbruggen en hun geschillen vreedzaam op te lossen. In de kern vormt een dergelijk dwarsdenken de basis voor een democratische gezindheid.

Zo’n 500 jaar na Erasmus blijkt dwarsdenken nog steeds uiterst belangrijk, met name in de politieke arena, in een volksvertegenwoordiging  waar het democratisch functioneren steeds verder lijkt te zijn uitgehold. Die uitholling is het resultaat van een neoliberaal beleid, waarvan Mark Rutte met zijn liberale consorten zo’n enthousiast voorstander was. Neoliberale pseudofilosofen pleitten voor afbraak van de verzorgingsstaat, voor de utopie i van de vrije markt, privatisering i en een kleinere overheid. Waarschuwingen van enkele dwarsdenkers werden minachtend volledig in de wind geslagen. Uiteindelijk leidde dat beleid tot een politieke bestuurscultuur waarin essentiële democratische waarden bij het grof vuil werden gezet. Die schoffering was een ernstige belediging van de kiezers. Geleidelijk dreigde ons kleine landje aan de zee hierdoor af te glijden naar een ‘bananenmonarchie’.

“Opgesodepieterd”

Maar plotseling waren daar enkele volksvertegenwoordigers die als democratische dwarsdenkers voldoende alert waren om onderste stenen boven te krijgen en duidelijk wisten te maken dat er ernstig sprake was van een democratisch tekort. Terwijl kritiek als de smeerolie van de democratie zou moeten werken, worden dwarsdenkers in de hoogste democratische bestuursorganen veelal hinderlijk en storend gevonden. Vroeger, in de Middeleeuwen, was je als dwarsdenker je leven letterlijk niet zeker, en was er een grote kans dat je op de brandstapel terecht zou komen. Of letterlijk een kopje kleiner gemaakt kon worden. Zoals Thomas More de grote vriend van Erasmus, die werd onthoofd. Nu wordt tersluiks gemeld dat een dwarsdenker weg gebonjourd moet worden; "functie elders” komt dan bij je naam te staan.  Of in de woorden van ” Youp van ’t Hek dan word je “opgesodepieterd".

Democratische uitholling

Gelukkig beschikt Nederland met de twee Hermannen nog over enkele wijzen die met hun kalme benadering en zorgvuldige analyse erop wijzen wat er fundamenteel aan schort. De weg van de overheid als bedrijf met de burger als klant en kostenpost is een doodlopende weg gebleken, aldus Herman Tjeenk Willink, die al vele jaren wijst op “de uitholling van de democratie”.

Gesloten industriële bestuursstijl

En Herman Wijffels wist in het programma Buitenhof in 10 minuten helder uit te leggen wat er aan schort in de Nederlandse democratie. We hebben te maken met een gesloten industriële bestuursstijl waarin het hiërarchisch denken overheersend is, aldus Wijffels. Eigenlijk verbazingwekkend omdat een dergelijk denken helemaal niet thuis hoort in een volwassen democratie. Dan zijn begrippen als “openheid” en “transparantie” juist van essentieel belang. Openheid en transparantie binnen een organisatie zorgen voor een creatieve sfeer, voor  een cultuur waarin het ondenkbare denkbaar kan worden gemaakt.

Wij mogen de democratie niet aan politici alleen overlaten

Democratie is de kunst van het samenleven, maar zij is kwetsbaar en moet daarom gekoesterd worden. Zij draait niet alleen om instituties en procedures. Essentieel voor een goed functioneren ervan is een democratische instelling van alle burgers. Wij mogen de democratie niet aan politici alleen overlaten. Daarom is de vorming van dwarsdenkers, een democratische en kritisch burgerschap van groot belang.

Rein Heijne

Huis van Erasmus

Lees ook
Onze politici kunnen het niet alleen

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier