Staat ons ruimteschip aarde in brand? Klimaatverandering

PLANETAIRE  GRENZEN 1

De eerste en veruit meest bekende planetaire grens is klimaatverandering i. En alhoewel heel velen daar verbaasd over zijn, we kennen die grens al lang, heel lang. Al die tijd groeide ook ons inzicht in de vervelende en nefaste gevolgen voor onze levenskwaliteit en levensstandaard i, tot zelfs de dreiging van een brandend ruimteschip aarde i .

Opwarming, een oude bekende

In de Nederlandstalige pocketuitgave van het Rapport van de Club van Rome i staat op pagina zeventig, figuur 15, de voorspelling van een CO₂-concentratie in de atmosfeer van 380 deeltjes per miljoen tegen 2000, een toename van dertig procent ten aanzien van de waarschijnlijke waarde in 1860. De voorspelling was vrij accuraat; momenteel zitten we zelfs al aan meer dan 400. En, zo staat erbij, de bron voor die toename is de toenemende verbranding van fossiele brandstoffen door de mens.

Vanaf 1972 kan iedereen weten dat de CO₂-concentratie fors stijgt, dat de menselijke activiteit sinds de industriële revolutie de koolstofkringloop dus al te hevig beïnvloedt en dat de temperatuur van de atmosfeer gevaarlijk dreigt te verhogen.

De opwarming van de aarde komt er allang aan, de klimaatverandering is begonnen. Maar het klimaatscepticisme is lang hardnekkig gebleven, ondanks de wetenschappelijke consensus die is vervat in de vele rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate Change of IPCC i. (1) Dat bestaat sinds 1988 en rapporteerde voor het eerst in 1990. Natuurlijk blijven er onbekenden. Zo is er de onzekerheid hoeveel graden de opwarming zal bedragen. Hoe hoger de temperatuur, hoe groter de kans dat we niet-lineair i gaan, chaotisch dus, dat bijvoorbeeld de Warme Golfstroom die Europa aangenaam verwent, stopt of zelfs omkeert. Zelfs bestaat het risico dat we zonder voldoende ingrijpen met een zichzelf versterkende opwarming te maken krijgen, en dan staat ons ruimteschip in brand.

Voor 1,5 graad moeten we
straffer doen dan Bolt die
100 meter in 7” zou lopen

Door al het tijdverlies van de vele voorbije decennia zitten we in een situatie waarbij het beperken van de opwarming tot twee graden feitelijk onhaalbaar is, laat staan dat we het bij anderhalve graad zouden kunnen houden. Waarom? Simpelweg omdat de broeikasgassen die de twee graden opwarming zullen veroorzaken, al over niet zo heel veel jaren zullen zijn uitgestoten. Telt u even mee, dat rekenwerk is niet zo moeilijk. Het is overigens al in 2009 een eerste keer gebeurd door Malte Meinshausen. (2)

Om met tachtig procent zekerheid de drempel van twee graden opwarming niet te overschrijden, mag er tussen 2000 en 2050 maximaal 886 gigaton CO₂ worden uitgestoten, of zelfs nog minder. Gedurende de eerste tien jaar heeft de wereld al ruim 300 gigaton van haar CO₂-budget verbruikt. Eind 2015 staat de teller op zo’n 500 gigaton. Er schiet amper nog 400 gigaton over voor 35 jaar. Hoogst waarschijnlijk is over zestien jaar, of amper enkele jaren later, het hele budget opgebruikt.

Met andere woorden, er is geen enkele reserve meer voor de minstens 15 jaar die ons dan nog resten tot 2050. Zelfs als we erin slagen de uitstoot al vrij snel en vrij aanzienlijk te doen dalen, komen we te laat om de twee graden opwarming te vermijden. En om onder anderhalve graad te blijven, zou de transitie i naar hernieuwbare energie i sneller moeten verlopen dan Usain Bolt die in 7 seconden honderd meter loopt.

De Bovenberg

We zijn nu echter vooral al zeker van een aantal gevolgen. De neerslagpatronen veranderen, droogte en hittegolven worden vervelende metgezellen, stormen en orkanen woeden intenser. Zeker is ook dat vooral in nu al arme ontwikkelingslanden de landbouwopbrengsten dalen. Veel geeft aan dat we dus te maken krijgen met een verlies van natuurlijk kapitaal i. Dat resulteert meteen in een dalende welvaart en een dalend inkomen.

Wellicht het meest sprekend van allemaal, is dat de zeespiegel i fors stijgt, deze eeuw en ook de volgende eeuwen. Meer en meer wordt duidelijk dat we zeker vanaf volgende eeuw in meters zullen moeten rekenen. Voorlopig is het nog onzeker of, en vooral hoe snel, het dan richting zeven meter en meer gaat, dan wel zelfs tientallen meters. Want we lopen loodzware risico’s met de ijskappen i van Groenland en zelfs van Antarctica. Twee cijfervoorbeelden illustreren dat. Indien de opwarming uit de hand loopt en de ijskap op Groenland volledig smelt, stijgt de zeespiegel met maar liefst zeven meter. Smelt ook die op Antarctica, dan kan er in het extreemste geval, en na verloop van veel tijd, tot achtenvijftig meter water bijkomen. Met andere woorden, gaandeweg loopt het grootste deel van Nederland en Vlaanderen onder, na generaties ook de plek waar ik nu schrijf. De hoogte die ik van hier zie, met de naam Bovenberg, zal uiteindelijk een schiereilandje langs de nieuwe kust zijn, op meer dan honderd kilometer van de huidige kustlijn.

De toekomst zal leren hoe
vlug en hoe hard onze nazaten
hun voorouders zullen vervloeken

Volgens een artikel in Nature dat begin 2016 verscheen, zou Antarctica alleen al voor een volle meter zeewaterstijging kunnen zorgen tegen 2100. (3) Over de Groenlandse ijskap kunnen we nog minder gerust zijn. Berekeningen door specialisten die uitgaan van een verdubbeling van de smelthoeveelheid om de vijf jaar – en daar hebben ze redelijke argumenten voor – vertellen ons dat die immense hoeveelheid ijs al in 2072 volledig gesmolten kan zijn. Maar ook wanneer het trager verloopt, zullen we vrij snel in deze eeuw, en veel meer nog in de volgende eeuwen, delta’s en kustregio’s moeten ontruimen. De toekomst zal leren tot hoever landinwaarts onze nazaten hun steden en economie i zullen moeten heropbouwen, en hoe vlug en hoe hard ze hun voorouders zullen vervloeken.

Met alle mensen en middelen
tegen een oppercrisis

Er zit niets anders op dan ons aan te passen aan de gevolgen van de klimaatverandering, die niet meer te vermijden zijn. Maar dat betekent in geen geval een aansporing tot een laisser-faire-politiek. De dreigingen, de lasten en de kosten van een nog vermijdbare klimaatverandering zijn zo grootschalig dat de klimaatcrisis zonder reserve als oppercrisis te bestempelen valt.

Vanzelfsprekend moeten we de vele systemen die in crisis verkeren, aanpakken en verduurzamen, en daarbij ook oog hebben voor hoe ze elkaar beïnvloeden en versterken. Maar de klimaatcrisis springt er zo sterk uit dat ze het meest van al schreeuwt om de mobilisatie van alle mensen en middelen om de strijd tegen de opwarming van de aarde en het behoud van een leefbare planeet te winnen.

Een positieve duurzaamheidsspiraal:
de klimaatstrijd echt voeren is tegelijk
meest ambitieuze sociale programma

Niemand heeft ook maar één gegronde reden om met die strijd tegen de opwarming geen voortgang mee te maken. Waarom is dat zo? Bekijk alle ingrepen die we moeten nemen om klimaatverandering te voorkomen: meer energie i-efficiëntie en hernieuwbare energie, (bijna) energieneutraal wonen, voedsel i van dichter bij huis, hernieuwbare materialen, kortere kringlopen en dematerialisering. Die ingrepen vermijden ook dat we een beroep moeten doen op eindige brandstoffen en grondstoffen i, die onvermijdelijk duurder zullen worden of waarvoor zelfs gevochten zal worden. Diezelfde ingrepen voorkomen luchtvervuiling, die vele Belgen en Nederlanders hun gezondheid en een fiks stuk van hun leven kost. En diezelfde ingrepen helpen ons aan een duurzame economie i die innoveert en toekomstbestendig wordt. Die economie is daarenboven veel minder gevoelig voor crises elders, helpt veel meer mensen aan een goede en zekere job, en verzekert hen van een beter leven. Uitgerekend dat hebben we meest van al nodig om iedereen mee te krijgen: de klimaatstrijd echt voeren is tegelijkertijd het meest ambitieuze sociale programma vorm geven.

De positieve wisselwerkingen van crisisbestrijding en verduurzaming vormen een heel plezierige ontdekking. We wisten al dat diverse crises elkaar dikwijls negatief beïnvloeden en de algehele crisistoestand verergeren. Omgekeerd kunnen verbeteringen op het ene terrein blijkbaar ook elders de situatie verbeteren en de crises verminderen. Afzonderlijke duurzaamheidstransities zetten een positieve spiraal in gang van elkaar versterkende duurzaamheidsprocessen. Als die evolutie sterk en snel genoeg verloopt, voert ze ons weg van een wereldsysteemcrisis.

Eenzijdige stappen nodig

Terug naar de klimaatcrisis. Natuurlijk valt het te verkiezen dat het mondiale klimaatakkoord zo snel mogelijk in werking treedt. Maar dat is nog niet zo, en daarenboven zal het niet volstaan. Om de opwarming te bestrijden, hebben overheden en samenlevingen echter een krachtig wapen. Ze hoeven niet te wachten op internationale overeenkomsten. Neen, ze kunnen meteen al eenzijdige stappen zetten in de reductie van broeikasgassen. Daar worden zowel zijzelf als de hele wereld beter van. Laten wij Europeanen ervoor zorgen dat de Europese Unie i hierin voorgaat. Snijden we dan niet minstens in het vel van onze exporteurs wanneer sommige landen geen vergelijkbare CO₂-maatregelen nemen? Die bedenking vereist inderdaad een antwoord, en dat is er ook. Tegenover de ecologische dumpingpraktijken van sommige industrieën passen – zolang ze blijven duren – sancties zoals invoerheffingen en -beperkingen, desnoods zelfs een invoerverbod. Dat heeft niets met protectionisme te maken, maar alles met onze plicht om de aarde te respecteren en daartoe een duurzame economie uit te bouwen. Dat heeft ook alles te maken met het recht van de Europeanen en van alle mensen ter wereld om door middel van die sociaalecologische economie een menswaardig inkomen te verdienen en de vruchten van een welvaartsstaat te kunnen blijven plukken, ook voorbij het jaar 2050. Dat is eigenlijk vlakbij.

Dirk Barrez - hoofdredacteur Pala.be

Deze bijdrage is gebaseerd op Barrez Dirk i, TRANSITIE. Onze welvaart van morgen, p.31-35, voor meer info en kopen klik hier

Voetnoten
(1) Die rapporten zijn te vinden op www.ipcc.ch
(2) The most influential climate science paper today remains unknown to most people, Insideclimatenews.org, Feb 14, 2013.
(3) Robert M., DeConto, & David Pollard, Contribution of Antarctica to past and future sea-level rise. Nature, 531, 591-597, 31 March 2016. 

Lees volgend artikel PLANETAIRE GRENZEN 2 

Vind alle bijdragen via dit overzicht van de artikelreeks PLANETAIRE GRENZEN 

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier