“We moeten erkennen… dat het nihilisme van onze westerse cultuur in de 21ste eeuw… in ons gezicht ontploft.” Dit schrijft Frans Van Looveren in De Standaard van 24 november 2015. Ik vroeg om de flagrante onwaarheden in zijn bijdrage te mogen pareren maar de krant zag te veel binnenstromen en maakte een andere keuze. (1) Gelukkig blijft er Pala, zodat u dit antwoord niet hoeft te missen.
Het is waar, er valt veel kritiek te formuleren op het neoliberalisme. Maar met veel tegenzin moet ik na het lezen van dit nihilismebetoog besluiten: het is moeilijk om meer onzin en onwaarheid te ballen in één zin, en bij uitbreiding in zijn paginagrote bijdrage.
Wetenschapsfilosoof Maarten Boudry nam een dag later al terecht de truc op de korrel van beschuldigend uithalen – naar het vermeende nihilisme van onze westerse cultuur, en zelfs naar de verlichting - onder het mom van zelfkritiek.
Het ijs waarop de heer Van Looveren zich waagt, is onwerkelijk dun. Hoe ‘nihilistisch’ zijn 21ste-eeuwse samenlevingen waarin ouders als nooit tevoren echt met hun kinderen zijn begaan? Is het dan wel dit ‘nihilisme’ dat tot dit terrorisme leidt?
Zo mogelijk nog storender is het ontstellende gemak waarmee de auteur harde feiten ontloopt. De allerhoogste toppen van onwaarheid bereikt de auteur als hij het over geweld heeft. Dat is de aanleiding voor en het kernthema van zijn bijdrage. Geweld benadert hij zoals de door hem geciteerde filosoof Ad Verbrugge: “Iedere samenleving krijgt het geweld dat bij haar past.”
De oplossing zouden we volgens Van Looveren dan moeten zoeken in een “reflectie over onze cultuur die teruggaat tot de joods-christelijke traditie”. Zeker ver vóór de verlichting, die aldus de auteur maar volledig ongemotiveerd, “onmachtig zou zijn om mensen motieven te geven om te leven”.
Hoe ‘nihilistisch’ is een wereld
met 10 maal minder geweld
dan in de middeleeuwen?
Het is inderdaad uiterst nuttig om de geschiedenis te verkennen, ook van lang vóór de 18de eeuw, best ook van vóór de joods-christelijke traditie, tot nog veel vroeger.
Die leert namelijk dat in de steentijd één op tien mensen, tot soms één op vijf, stierven aan geweld. In de rijken van de oudheid daalde die 10 à 20 procent fors tot naar schatting 2 à 5 procent, afhankelijk van het rijk.
De middeleeuwen – voor velen de hoogtijdagen van de joods-christelijke traditie – gaan tegen de trend van dalend geweld in. 5 tot 10 procent van wie dan in Europe of Azië leeft, sterft in die periode een gewelddadige dood.
Na de middeleeuwen, en nog meer vanaf de periode van de verlichting, daalt opnieuw het aantal geweldsdoden. De 20ste eeuw laat nog slechts 1 à 2 procent optekenen. In de 21ste eeuw sterft zelfs ruim minder dan 1 procent aan geweld.
Ter informatie, de belangrijkste bron voor al deze cijfers is het boek War! What is it good for? van Ian Morris. Let wel, vanzelfsprekend is een (tijdelijke) terugval naar meer geweldsdoden nooit uit te sluiten, zoals overigens de middeleeuwen aantonen. Want wereldwijd dreigen inderdaad diverse gevaarlijke situaties.
Hoe correct is het om
een wereld die nooit vredevoller was
‘nihilistisch’ te noemen?
Deze frappante wetenschappelijke vaststellingen over de neergaande lange termijntrend van geweld – met uitzondering van de middeleeuwen – zijn meer dan nuttig om de onwaarheden van Van Looveren te pareren.
Want hoe ‘nihilistisch’ is dan wel een wereld waarin vandaag 10 maal minder geweldsdoden vallen dan in de hoogtijdagen van de joods-christelijke traditie, en 20 maal minder dan in de steentijd?
Hoe correct is het om een wereld en cultuur – die nooit vredevoller was en waarin verreweg de meeste mensen blijkbaar wel degelijk motieven hebben om meer dan ooit te (laten) leven - ‘nihilistisch’ te noemen?
Om te eindigen deel ik graag een ontgoocheling die men terecht als kritiek kan lezen maar die vooral een gevoel van onmacht bezorgt. Hoe is het mogelijk dat een vermoedelijke intellectueel die zowel theoloog is als gewezen parlementair medewerker in zo hoge mate de waarheid geweld aandoet, en daarmee het publieke forum vervuilt?
Het valt voor onze veiligheid en voor het verzekeren en verbeteren van een duurzame, levenskrachtige, open en democratische samenleving te hopen dat de vele adviseurs in de Wetstraat en elders de feiten respecteren en er waardevolle adviezen uit puren.
Dirk Barrez
De schrijver is hoofdredacteur van Pala.be en auteur van ‘Van eiland tot wereld. Appèl voor een menselijke samenleving’
Een goed artikel? Schenk rienden, familie, kennissen of collega’s een gratis Pala abonnement, gebruik daarvoor het geschenkabonneeformulier – klik hier
(1) De Standaard kreeg - op haar vraag - snel een bijdrage vol feiten zonder verwijzing naar Van Looveren. Duimen maar dat die inderdaad afgedrukt geraakt
update 10 december 2015: die tweede bijdrage is nog steeds niet gepubliceerd, een mail die duidelijkheid vraagt, wordt niet beantwoord. Pala overweegt mogelijkheid om de goede raad van de ombudsman in te winnen