Als overheden schaarste slecht beheren… betaalt zowat iedereen

Exploderende gasprijzen, verwoestende droogten, inflatiestorm, voedseltekorten… gecombineerd met economen én vooral politici die voortdurend prijsgeven hoe weinig ze de essentie van economie i vatten. De wereld beheert de schaarste slecht en iedereen lijdt.

Draaischijf voor onze behoeften en ambities

Van gasbevoorrading tot gevulde winkelrekken, van voldoende inkomen en de prijs van geld i tot echt duurzaam beheer van alles wat de aarde i biedt aan lucht, water, voedsel i, energie i en materialen: de economie – veel breder dan de beurzen of de productie door bedrijven i - is voor iedereen te belangrijk om alleen over te laten aan economen of politici, laat staan bankiers.

Vele burgers begrijpen overigens beter dan de meeste van deze ‘specialisten’ wat economie is, namelijk alles wat met de creatie, bevordering en verdeling van welvaart en welzijn te maken heeft. Economie is de draaischijf voor onze behoeften en ambities, zowel van de mens als van de samenleving. Het gaat erom de beperkte middelen zo goed mogelijk te gebruiken om aan gerechtvaardigde behoeften en ambities te voldoen.

Economie is kiezen en dus politiek

Economie is dus kiezen: kiezen welke behoeften vervuld worden en welke ambities worden nagestreefd, en welke niet. Cruciaal daarbij is de maatschappelijke kunst om in alle domeinen de schaarste te beheersen. Dat moet zowel sociaal als ecologisch verantwoord gebeuren.

1. Exploderende gasprijzen

Al lang laten vele Europese landen hun burgers energetisch in de kou staan. Niet alleen is de transitie naar hernieuwbare energie onvergeeflijk traag en slecht aangepakt. Extra bezwarend is dat een existentiële basisregel met voeten is getreden, namelijk om extra oplettend voorraden of toevoer te beheren bij grote afhankelijkheid van anderen.

Overmatig blijven vertrouwen op de fossiele brandstof gas, lage gasvoorraden, verregaande afhankelijkheid van een bewezen onbetrouwbare grote leverancier, tevens weinig stockagecapaciteit van hernieuwbare energie… dat zijn al onvoorstelbaar veel politieke fouten opeengestapeld.

Europese kip zonder kop politiek

Als Rusland Oekraïne binnenvalt en de gastoevoer vermindert, ageert het al extra kwetsbare Europa vooral als een kip zonder kop. Blindweg wil men nu maar één ding zien gebeuren: de gasvoorraden moeten gevuld. Maar de vraag aanvuren als het aanbod inzakt en niet snel van andere producenten kan komen, kan maar één uitkomst geven: exploderende prijzen.

Politiek Europa moet voor de spiegel staan en zich afvragen hoe het kan dat het op een gemondialiseerde markt – waar het altijd een voorstander en zelfs gangmaker van was – ineens onvoorstelbaar veel meer betaalt dan Aziatische landen voor de import van gas. Heeft men er trouwens bij stilgestaan of verrekend dat heel wat burgers en bedrijven die dure energie amper of niet zullen verbruiken, want voor hen onbetaalbaar?

In die uiterst moeilijke situatie was en is het aangewezen om Europees samen aan te kopen om het prijsverhogende effect van elk afzonderlijk kopen te voorkomen, en om de schaarste te verdelen: wie mag wanneer wat verbruiken?

De gasvoorraden zouden zo ook aangevuld geraken, mogelijk wat trager maar merkelijk goedkoper. Burgers en bedrijven zouden minder nachtmerries hebben over onbetaalbare energierekeningen: voor hen is de prijs van het politieke economische onbenul torenhoog.

2. Voor voedsel zijn er niet eens verplichte voorraden

Ontluisterend is dat dit onbenul niet éénmalig optreedt maar vaste kost blijkt. Voor energie zijn er dan nog politiek opgelegde voorraden. Voor voedsel, nog veel essentiëler voor elk menselijk leven, zijn er niet eens verplichte voorraden.

Nochtans is de hele wereldwijde voedseleconomie al tijden één van de meest geglobaliseerde; tegelijk één van de meest geconcentreerde met immense marktaandelen voor telkens een handvol mondiale concerns, bv. inzake graanhandel; meest penibel, ze is ook één van de meest kwetsbare. De oorlog i die Rusland tegen Oekraïne startte en de graanuitvoer maanden stillegde vertaalde zich vrijwel direct in stijgende voedselprijzen, tekorten en vervolgens ook honger i in tal van ontwikkelingslanden.

Van de allergrootste politieke onverantwoordelijkheid

Maar het is slechts het topje van een ijsberg. Dat de wereld al meer dan een halve eeuw een voedselsysteem bevordert dat voor steeds meer mensen minder voedselzekerheid meebrengt, is van de allergrootste onverantwoordelijkheid. Het creëert honger, en meer nog obesitas. Het verbruikt het gros van alle zoet water en vernietigt massaal vruchtbare grond. Het veroorzaakt klimaatverandering i en is daar niet tegen bestand. Het steunt op een verbijsterend gereduceerd aantal soorten en laat fauna en flora massaal verdwijnen. Ziekten, droogten, overstromingen, oorlogen en transportperikelen zijn evenveel valkuilen voor een wereldwijde verzekerde voedseltoevoer.

Hoe lang nog vooraleer overheden waken over voldoende voedselvoorraden? Dat niet doen is onvergeeflijk voor politici die moesten beleven hoe de agressie van Rusland tot feitelijke gas- en voedselchantage leidde.

Veel fundamenteler nog, indachtig de kunst van de schaarste die we moeten beheersen: wanneer zullen politici de vruchtbaarheid bewaken van de bodems die ons voedsel voortbrengen? Alsook de duurzame omgang met water en ander natuurlijk kapitaal i? Wanneer zorgen ze voor een volledig betrouwbaar voedselsysteem?

Natuurlijk moeten overheden bezig zijn – nog veel meer dan nu – met energie, en vooral dan met de transitie i naar een betrouwbaar hernieuwbaar energiesysteem. Maar het is onbegrijpelijk dat ze amper of niet begaan zijn met onze primaire energie, voedsel. En al te weinig met zelfs iets nog belangrijker: water!

Nochtans leert de wereld hardhandig en in sneltreinvaart hoe belangrijk het is om de schaarste inzake water en alles wat met voedsel te maken heeft te beheren. Dat dit allerminst een politieke prioriteit van eerste orde is, illustreert de diepe politieke kloof met de realiteit.

3. Geld en zijn windvanen: de leeghoofdigheid van centrale bankiers

Geld dan. In principe veel minder existentieel dan lucht, water, voedsel of andere energie… Maar in ons economisch systeem een enorme macht i toebedeeld. De beheerders zijn de zogenaamde onafhankelijke nationale (en één Europese) centrale bankiers. In feite behoren ze tot de – politieke – sfeer van de overheden. Ze zijn goed betaald, te goed want zonder dat daar kwaliteit voor is gegarandeerd. Ook zij beheren het hun toegewezen goed, de geldstroom, opvallend slecht.

Eerst zien ze geen inflatie…
… vervolgens niet de economische crisis die ze zelf aanrichten

Zij zijn zowat de laatsten om te begrijpen dat er na vele decennia opnieuw inflatie is, en dat het geen snel voorbijgaand fenomeen is. Die laattijdigheid is onvergeeflijk omdat net zij de verantwoordelijkheid dragen van veel te lang gul goedkoop geld uit te blijven strooien… dat was initieel noodzakelijk door de coronapandemie maar die crisis veroorzaakte ook dat de mondiale economie een aanbodprobleem ontwikkelde.

Dan koopkracht blijven toevoegen voor goederen die er niet of te weinig zijn, kan enkel maar leiden tot hogere prijzen. Er vallen waarschuwingen te horen dat er inflatie aankomt van een ervaren economen, van een doorwinterd investeerder die opmerkt dat bedrijven probleemloos hun stijgende kosten kunnen doorrekenen. Wie snapt dan niet onmiddellijk dat daar inflatie van moet komen?

Wel: de nationale banken. Die doen daar veel langer over, de Europese Centrale Bank blijft heel lang een inflatie-ontkenner. Opnieuw is de prijs van zoveel mistasten torenhoog voor massaal veel burgers: zij betalen de factuur. Eerst van de losgeslagen inflatie, mee veroorzaakt door het lakse wanbeleid van de nationale banken.

Opnieuw zullen tallozen de kost betalen van hun stommiteit

En straks ook van hun excessen in de andere richting. Want de laatsten die snappen en toegeven dat er dan toch inflatie is, bezitten de macht van een drastische koerswijziging die massaal slachtoffers zal maken. Snel maken nationale banken geld nu steeds duurder. Terwijl ze tot gisteren geen inflatie zagen – een zware vergissing - hebben ze nu nog maar één doel: de grotendeels door henzelf veroorzaakte inflatie de kop indrukken, kost wat kost.

Door plots in het andere extreem te belanden van heel duur geld, zullen de centrale bankiers vele economische sectoren zwaar in de problemen brengen. Opnieuw zien ze niet de ramp die ze zelf aanrichten, nu een loodzware economische crisis. En opnieuw zullen niet zij die rampzalige kost van hun stommiteit betalen, maar wel miljarden anderen.

Levensbelangrijke les

Of het nu gaat om de gastoevoer, de prijs van geld of de vruchtbaarheid van de bodems die zorgen voor ons voedsel, politici, centrale bankiers en overheden moeten de beschikbaarheid, prijs en kwaliteit van vitale goederen ontzettend secuur beheren. Nu vele mondiale systemen verregaand kraken, kunnen we hun slecht bestuur minder dan ooit aanvaarden.

Dirk Barrez

Hoofdredacteur Pala.be en auteur van 11 politieke dwaasheden. 50 jaar schuldig verzuim van onze politici en van TRANSITIE. Onze welvaart van morgen 

Foto: db - Droogte 2022: meer van Mialet (Frankrijk-Dordogne)