Eten we morgen voedsel op basis van lucht en hernieuwbare energie?
donderdag, 15 april 2021 - 22:28
Afbeelding
Zijn lucht en elektriciteit zo beloftevol om voedseli voort te brengen dat ze de millennia oude landbouwi compleet hertekenen? Zonder dat er nog plant of dier aan te pas komt? En met vele malen minder gebruik van grond?
Meer dan 10.000 jaar na landbouwi een nieuwe voedselrevolutie?
Toekomstige ontwikkelingen inschatten is moeilijk. Hoe we voor ons eten zullen zorgen, is al helemaal koffiedik kijken? Al enkele jaren vraag ik me af of er in ons voedselsysteem een transitiei aankomt die veel dieper ingrijpt dan de industriële landbouwrevolutie van de vorige eeuw. Midden alle ongeloof, afwijzing, onzekerheid en onbekenden blijkt ook: het kan.
Een millennia oude combinatie van grondgebruik en fotosynthese
Al vele duizenden jaren halen samenlevingen hun voedseli voor het grootste deel uit wat landbouwi en veeteelt voortbrengen. Granen, suikergewassen, groenten, melk, fruit, wortelen, knolgewassen, vlees, vis, plantaardige olie, eieren… Ze komen van velden, tuinen, boomgaarden, weiden en waters. Deze biologische systemen zorgen op basis van de onuitputtelijke zonne-energie voor de producten waarop alle leven steunt, via het omzettingsproces van de fotosynthese. (1)
De industriële landbouwi: vele dramatische veranderingen…
In de 20ste eeuw brengt de industriële landbouwi grote veranderingen. Die is gulzig met water waarvan er onhoudbaar veel wordt gebruikt. Amper te verzadigen is de hongeri naar geselecteerd zaaigoed, en vervolgens naar chemische meststoffen en naar pesticiden waar vaak onzorgvuldig mee wordt omgesprongen. Ook veevoeder is nu een aangevoerde grondstof. Verre afzetmarkten zijn doodgewoon. De energie-efficiëntie is allerbelabberdst en steeds verder drijven we weg van redelijk gesloten ecologische kringlopen: de moderne landbouwi is een aanslag op biodiversiteiti, op de stikstofkringloopi en op het klimaat, de drie meest overschreden planetaire grenzeni. (2)
De economische zeggenschap ontsnapt steeds meer aan boeren én aan consumenten. Ze verschuift aan de ene input kant naar de multinationals die de zaden, meststoffen, pesticiden en nog veel meer toeleveren, en aan de andere output kant naar de handelsmonopolisten, naar verwerkende multinationals als Nestlé of Unilever en naar de distributiereuzen. (3)
De industriële landbouwi: toch geen structurele breuk
Naast alle diepgaande en dikwijls tumultueuze veranderingen vallen de constanten op. De moderne landbouwi blijft voor zijn productie fundamenteel steunen op de inzet van grond en op het proces van fotosynthese.
Ten gronde is hier geen breuk tussen traditionele en industriële landbouwi.
Komt die breuk er nu wel met een voedselsysteem dat veel minder grondgebonden is en niet steunt op fotosynthese?
Enkele bedrijveni werken aan het rechtstreeks omzetten van lucht en elektriciteit – via waterstof - in voedseli. Een koploper is het Finse Solar Foods, gestart in 2017 vanuit een technische universiteit. (4)
In The Guardian schreef George Monbiot de voorbije jaren een paar artikels met ronkende titels en straffe beweringen zoals: “Dit sciencefiction voedseli zal snel de landbouwi vernietigen en kan de wereld redden” want “Deze fabrieken hebben 20.000 maal minder grond nodig dan soja voor dezelfde hoeveelheid voedseli. Voor het kweken van alle eiwitten die de hele wereld nu eet, volstaat een gebied kleiner dan Ohio.” …
NewScientist publiceert een kritischer artikel van Michael Le Page. Hij beaamt dat onze voedselproductie destructief is maar wil een realistisch beeld krijgen van de mogelijke efficiëntiewinsten inzake grondgebruik.
Bij Solar Foods leert hij dat die “20.000 maal minder” slaat op de oppervlakte die de fabrieken zelf zullen innemen maar die verbruiken natuurlijk wel energie. Als dat zonne-energie is, kan dat vele zonnepanelen vergen die land innemen. Tussentijdse herinnering: het is altijd uitkijken met beweringen, zoveel meer nog indien het om twintigduizendvoudige efficiëntieverbetering zou gaan… Niet dus.
Tienmaal minder grondgebruik
Toch zou er alles bij elkaar tienmaal minder grond nodig zijn voor ‘elektrisch voedseli’ dan voor soja uit de landbouwi. Die mogelijke factor 10i winst blijft in elk geval meer dan indrukwekkend.
Vanwaar kan die bijna ongelooflijk grote winst komen? De verklaring is dat de omzetting door zonnepanelen van licht in elektriciteit en vervolgens van elektriciteit in voedseli vele malen efficiënter verloopt dan de omzetting van zonlicht in voedseli via fotosynthese.
Net dat het kan, verplicht tot vele vragen
Tussentijdse conclusie. Het is technisch doenbaar om ‘elektrisch voedseli’ te produceren. Dan resten echter nog tal van andere vragen.
Een rendabele industrie lijkt mogelijk
Wat is de prijs? En zal er voldoende duurzaam gewonnen waterstof zijn? Solar Foods maakt zich sterk de prijs van soja te kunnen kloppen. En intussen is de energietransitie vandaag misschien wel de meest indrukwekkende. Dat helpt flink om aan de nodige hernieuwbare energie te geraken. Dit betekent dat er potentieel zou zijn voor een rendabele industrie die de concurrentiei aankan met de bestaande landbouwi.
Ontzaglijk veel milieuwinsten lijken mogelijk
Wie over prijs spreekt, moet natuurlijk alle kosten in overweging nemen. Aan de ecologische kant zijn de potentiële winsten enorm. In het meest verregaande scenario kunnen we de akkers wereldwijd voor het grootste deel opnieuw aan de natuur geven. Dan is het gedaan met de nefaste impact van ons huidige voedselsysteem op natuur, op biodiversiteiti, op klimaat. Zelfs als het niet zo’n vaart loopt, is de te behalen milieuwinst bijna onvoorstelbaar groot. Vanuit milieuoogpunt is dus een sterke stimulerende dynamiek te verwachten omdat ontzaglijk veel milieukosten vermeden kunnen verdwijnen.
Wat met boerderijen, landbouwsters/ers, velden en weiden?
Maar wat met de sociale kost? Wat met de maatschappelijke en culturele gevolgen? Zal deze voedseltransitie, zeker in het meest doorgedreven scenario, honderden miljoenen boerderijen van de kaart vegen? Verliezen meer dan een miljard boeren en boerinnen hun job en inkomen? Hoe zien plattelandsgemeenschappen er dan uit? Wat rest er van een agrarische cultuur met wortels van meer dan 10.000 jaar? Worden velden en weiden grotendeels natuur?
Of bewandelen we tussenwegen en voederen we bijvoorbeeld vis, kleinvee en vee voortaan met het alomtegenwoordige elektrisch voedseli?
De maatschappelijke en politieke discussie hierover is amper aangevat. Al zijn er aanzetten toe. Zo is op de website van de Wereldvoedsel- en landbouworganisatie (FAO) een digitaali forum te vinden met als thema Foods without Farmers.
Wie beheert het nieuwe voedselsysteem?
Een andere cruciale vraag duikt altijd opnieuw bij grote veranderingen: wie zal dit nieuwe voedselsysteem beheersen? Louter grote privéspelers? Multinationals die in de eerste plaats economische rendabiliteit en financiële winstgevendheid nastreven? Ze duiken soms al op bij de eerste investeerders.
Welke plaats is er voor kleinere bedrijveni en zelfstandigen? Voor de resterende landbouwsters/ers? Wat is de verantwoordelijkheid van universiteiten en onderzoekscentra die betrokken zijn? Hoe sterk en hoe snel verkleint het belang van de strijd om grond? Welke rol of zeggenschap voor de voormalige boerinnen en boeren? Voor plattelandsgemeenschappen? Voor politiek en samenleving?
We moeten deze voedselrevolutie doorgronden, en sturen waar nodig
Het zijn ongebruikelijk veel vragen om een artikel mee te beëindigen. Toch is dat maar normaal als we zicht willen krijgen op de contouren van een nieuwe voedselrevolutie die zich vandaag lijkt af te spelen… meer dan tienduizend jaar na de vorige, de introductie van de landbouwi die gebruikmaakt van fotosynthese.
Het allerbelangrijkste is wel dat we de nieuwe voedseldynamiek in de gaten krijgen. We moeten onze kennis erover vergroten, zeker ook over de mogelijke ecologische, sociale en democratische impact, en het debat daarover voeren. Waar nodig is het zaak om de ontwikkelingi ervan maatschappelijk en politiek te regelen en te sturen in plaats van ze te ondergaan.
Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
LEZERSREACTIES
(20-4-2021)
Beste Dirk,
Net nieuwsgierig gelijk je artikel gelezen over ‘Food without Farmers’. Ik las er eerder iets over en was sceptisch. Geldt ook voor het verticaal telen met veel lampen en water rond pompen met eenzijdige voeding… Bovendien een flinke voetafdruk, samen met de voorzieningen en de gebouwen. Maar ik heb me er nog niet in verdiept. Mijn vraag is of je iemand kent die dat al wel goed gedaan heeft.
Bij mij komt namelijk direct de vraag op over de kwaliteit van het voedseli. Voedseli uit zonlicht op een vruchtbare bodem lijkt me veel gezonder dan uit stroom. In de bijlage (1) een staatje dat me al jaren verontrust. Wat gebeurt met mensen die dat verarmde voedseli eten? En welke variatie blijft er?
Voor alleen eiwitten zou het misschien iets kunnen zijn, maar voor groenten en fruit? Dat zijn mijn vragen. Ik ben benieuwd naar een volgend artikel!
Hartelijke groet, Jan Juffermans
(1) De bijlage over 'Dalende Voedingswaarden' is te vinden onder dit artikel, net voor 'Lees ook'
Een kritische houding, en zelfs scepticisme, is aangewezen. Vandaar ook dat ik mijn bedenkingen meegaf m.b.t. het overdreven en ongefundeerd enthousiasme van Monbiot. Maar zelfs voor een kritische waarnemer lijkt het erop dat we te maken hebben met een procedé dat werkt en mogelijk industrieel kan toegepast worden... wellicht met een prijs die kan concurreren met die van soja... en in de eerste plaats inderdaad voor eiwitten.
Maar in acht genomen de enorme hoeveelheid vruchtbaar land die nu dient voor vee en veevoeder - veel, veel meer dan voor fruit en groenten - is een voedselalternatief dat 10 tot 20 keer minder grond nodig zou hebben dan planten/granen en tot 200 maal minder dan vee zowel aantrekkelijk voor de huidige agro-industrie als voor wie ecologische winst belangrijk vindt: een massa grond zou dan opnieuw natuur kunnen worden en het hele proces kan daarenboven draaien op hernieuwbare energie... samen is het zelfs niet onmogelijk dat dit CO2-negatief is.
Het lijkt erop dat zelfs jouw bedenking i.v.m. de kwaliteit een fatsoenlijk antwoord zou kunnen krijgen. Want in het productieproces duiken aan de inputkant ook nutriënten op. Theoretisch kan je de rijkdom van het voedseli industrieel bewaken... en dus eventueel ook juridisch verplichten.
Net als jou blijf ik met een pak vragen zitten. Bij mijn zoektocht verbaasde ik me er over dat er blijkbaar amper iemand mee bezig is in landbouworganisaties, voedselbewegingen, ontwikkelings- en andere ngo's, milieubeweging... zelfs op de academisch-journalistieke TheConversation vond ik niets... nog het meest activiteit tref je aan in zakelijke kringen en financieel-economische mediai. Dat stemt tot nadenken, het is lang niet de eerste maal dat een technologisch-industriële revolutie samenleving en politiek voor voldongen feiten plaatst. Dus is het zaak de ontwikkelingen zo goed mogelijk te volgen en in te schatten. Het zal dus zeker niet echt lang duren alvorens een volgend artikel verschijnt.
Met vriendelijke groeten, Dirk Barrez
Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be
Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd? Dan kan Palai misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Palai vzw – Leuven. Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier
Een goed artikel?Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Palai nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier
Zelfs de Aziatische tijgers blijken niet ongenaakbaar. De Aziatische crisis van 1997 treft hen zwaar. Ineens blazen de mondiale financiële markten het vertrouwen op in wat ze steeds als wondereconomieën hebben aangeprezen, het geld vlucht massaal weg en de munten kelderen in waarde. Het door het Internationaal Monetair Fonds opgedrongen beleid maakt de zaken nog erger. In goed een half jaar verliezen alleen al in Zuid-Korea, Thailand en Indonesië 15 tot 20 miljoen mensen hun werk en inkomen.
Schrijf je in op de PALA nieuwsbrief
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Als zowat alle systemen waarop we vertrouwen voor een goed leven in crisis verkeren, moeten we ze allemaal aanpakken en verduurzamen, en daarbij ook oog hebben voor hoe ze elkaar beïnvloeden en versterken. Dat hele proces noemen we transitie.Het is een volledige en coherente ombouw van onze huidige economie en samenleving - die een onhoudbare ecologische voetafdruk hebben, sociaal onrechtvaardig zijn en vaak ook ondemocratisch - naar een sociaalecologische en democratische samenleving en economie.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
800 miljoen mensen zijn ondervoed, elk jaar opnieuw sterven miljoenen mensen door gebrek aan voedsel en de ziekten die daarmee samenhangen, elke dag meer dan 25.000 doden, dat zijn wel 100 neerstortende passagiersvliegtuigen of ruim acht keer het aantal 11 september doden in de WTC torens, elke dag. Toch levert de Aarde genoeg te eten voor iedereen. Niet een tekort aan voedsel is dus de belangrijkste oorzaak van honger en hongersnood. De echte oorzaak is, veel meer dan voedseltekort, droogte, overstromingen of andere rampen, dat mensen arm zijn, dat ze te weinig koopkracht of inkomen hebben om aan eten te geraken.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Dieren en planten waren nooit veilig voor de mens maar hun uitstervingsritme ligt veel hoger dan ooit, een rijkdom die wellicht voor altijd verloren gaat.
De mens heeft sinds de industriële revolutie de stikstofkringloop op Aarde nog veel meer verstoord dan de mismeesterde koolstofkringloop die ons met de klimaatcrisis heeft opgezadeld. Ze vormt dan ook één de van verst overschreden planetaire grenzen.
Na de uitleg vindt u overzicht met linksnaar artikels over planetaire grenzenRespecteren we de draagkracht van ons belangrijkste systeem Aarde? De jongste jaren luidt de vraag steeds meer: blijven we binnen de planetaire grenzen? Dat concept introduceerden Johan Rockström en zevenentwintig andere gerenommeerde wetenschappers in 2009. (1)
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
vormen een belangrijke motor van de huidige globalisering.Flink geholpen door technologische (r)evoluties zijn zij op de vrijgemaakte markten de drijvende kracht achter economische globalisering. Ze dragen onmiskenbaar bij tot de welvaart op onze wereld. Weinigen weigeren hun producten of diensten.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Voor welvarende landen betekent de transitie dat de milieu-impact van hun economie in 2050 met een factor 10 moet zijn teruggedrongen.Dat wil zeggen dat we in Nederland of België een vergelijkbare welvaart en vergelijkbaar welzijn zullen creëren met tienmaal minder materiaaldoorstroming, negentig procent minder gebruik van materialen dus. Ook zal er tegen dan tienmaal minder uitstoot van CO2 en andere broeikasgassen zijn.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
voor velen een vanzelfsprekend goede zaak want perfecte concurrentie op een volledig vrije markt bevordert economische efficiëntie en leidt tot lagere prijzen. Die ideale mededinging is echter bedreigd wanneer er maar één (monopolie) of enkele (oligopolie) aanbieders zijn, door prijsafspraken of door fusies tussen concurrenten. Velen vrezen dat in een steeds vrijere wereldmarkt onbegrensde concurrentie ons zuur zal opbreken als ze niet samen gaat met afdwingbare mondiale sociale en milieunormen. Anders leidt die concurrentie tot slechtere loon- en arbeidsvoorwaarden, sociale achteruitgang, afbraak van de welvaartsstaat, milieuverloedering en ondermijning van de democratie. In arme landen zoals Bangladesh, India en Sri Lanka zijn door de toegenomen concurrentie de lonen in de kledingindustrie sinds het eind van vorige eeuw zelfs gedaald. Werkweken van zeventig uur zijn geen uitzondering en talrijk zijn de inbreuken tegen de vakbondsvrijheid. Nog altijd is er kinder- en dwangarbeid. De druk die van de economische globalisering uitgaat vernietigt werkgelegenheid in het formele circuit om die te vervangen door niet-gereglementeerd thuiswerk en productie in illegale ateliers. Natuurlijk is dat werk slechter betaald, zijn contracten ver te zoeken en is er geen sprake van sociale bescherming of controle op veiligheid en gezondheid.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Dieren en planten waren nooit veilig voor de mens maar hun uitstervingsritme ligt veel hoger dan ooit, een rijkdom die wellicht voor altijd verloren gaat.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
Alom oprukkende digitalisering, nog versterkt door artificiële intelligentie, is één van de allerbelangrijkste mondiale dynamieken vanaf het laatste kwart van de twintigste eeuw... Een (r)evolutie die heel veel bedenkingen oproept, o.a. de nooit geziene economische machtsconcentratie die ze meebrengt; de al bijna even ongeziene argeloosheid van samenleving en politiek; de grote risico's en gevaren van al te losgelaten digitalisering, algoritmes en artificiële intelligentie; de nood aan gedecentraliseerde digitalisering en aan echte datademocratie.
vormen een belangrijke motor van de huidige globalisering.Flink geholpen door technologische (r)evoluties zijn zij op de vrijgemaakte markten de drijvende kracht achter economische globalisering. Ze dragen onmiskenbaar bij tot de welvaart op onze wereld. Weinigen weigeren hun producten of diensten.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
De begrippen transitie en ontwikkeling lijken nu vaak tot heel aparte werelden te behoren. Maar voor wie begaan is met duurzaamheid, leunen ze net heel dicht tegen elkaar aan. Want zowel bij ontwikkeling als bij transitie gaat het erom hoe een situatie die niet duurzaam is, te ontwikkelen of een overgang te laten maken richting (meer) duurzaamheid. Ze zijn dus ten onrechte uit elkaar geslagen.
gratis e-brief en vrij toegankelijke website over globalisering. PALA zoomt regelmatig in op de problemen van onze globaliserende wereld, op de mogelijke alternatieven en op hoe de wereld werk maakt van verbetering. De website bevat een wiki woordenboek dat duidelijk en liefst kort belangrijke begrippen verheldert; en biedt ook een kijk op de boeken die hoofdredacteur Dirk Barrez schreef waarvan vele sterk samenhangen met de website.
De begrippen transitie en ontwikkeling lijken nu vaak tot heel aparte werelden te behoren. Maar voor wie begaan is met duurzaamheid, leunen ze net heel dicht tegen elkaar aan. Want zowel bij ontwikkeling als bij transitie gaat het erom hoe een situatie die niet duurzaam is, te ontwikkelen of een overgang te laten maken richting (meer) duurzaamheid. Ze zijn dus ten onrechte uit elkaar geslagen.
Al te makkelijk krijgt een mens te horen dat landbouw een steeds kleiner deel is van onze economie, versta, een verwaarloosbaar deel. Feit blijft dat het de landbouw is die zorgt voor de energie die de mens broodnodig heeft, we moeten namelijk allemaal eten om te leven. Voldoende en gevarieerd eten is ook cruciaal voor onze gezondheid.
Na de uitleg vindt u overzicht met linksnaar artikels over planetaire grenzenRespecteren we de draagkracht van ons belangrijkste systeem Aarde? De jongste jaren luidt de vraag steeds meer: blijven we binnen de planetaire grenzen? Dat concept introduceerden Johan Rockström en zevenentwintig andere gerenommeerde wetenschappers in 2009. (1)
gratis e-brief en vrij toegankelijke website over globalisering. PALA zoomt regelmatig in op de problemen van onze globaliserende wereld, op de mogelijke alternatieven en op hoe de wereld werk maakt van verbetering. De website bevat een wiki woordenboek dat duidelijk en liefst kort belangrijke begrippen verheldert; en biedt ook een kijk op de boeken die hoofdredacteur Dirk Barrez schreef waarvan vele sterk samenhangen met de website.
Alom oprukkende digitalisering, nog versterkt door artificiële intelligentie, is één van de allerbelangrijkste mondiale dynamieken vanaf het laatste kwart van de twintigste eeuw... Een (r)evolutie die heel veel bedenkingen oproept, o.a. de nooit geziene economische machtsconcentratie die ze meebrengt; de al bijna even ongeziene argeloosheid van samenleving en politiek; de grote risico's en gevaren van al te losgelaten digitalisering, algoritmes en artificiële intelligentie; de nood aan gedecentraliseerde digitalisering en aan echte datademocratie.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
gratis e-brief en vrij toegankelijke website over globalisering. PALA zoomt regelmatig in op de problemen van onze globaliserende wereld, op de mogelijke alternatieven en op hoe de wereld werk maakt van verbetering. De website bevat een wiki woordenboek dat duidelijk en liefst kort belangrijke begrippen verheldert; en biedt ook een kijk op de boeken die hoofdredacteur Dirk Barrez schreef waarvan vele sterk samenhangen met de website.
zie landbouw en voedsel waar heel wat Pala artikels zijn verzameld over dit themazie ook landbouw
'Van wie zijn de media? De media zijn van ons'; 'Een democratische samenleving koestert betrouwbare media'; 'De mediatoekomst is aan encyclopedische journalistiek'; 'Een goede publieke omroep is best voor iedereen'; 'De openbare omroep moet dan wel de best mogelijke informatie garanderen'Vind deze artikels en nog andere over media en het belang van een goede publieke omroep op Pala.
gratis e-brief en vrij toegankelijke website over globalisering. PALA zoomt regelmatig in op de problemen van onze globaliserende wereld, op de mogelijke alternatieven en op hoe de wereld werk maakt van verbetering. De website bevat een wiki woordenboek dat duidelijk en liefst kort belangrijke begrippen verheldert; en biedt ook een kijk op de boeken die hoofdredacteur Dirk Barrez schreef waarvan vele sterk samenhangen met de website.
gratis e-brief en vrij toegankelijke website over globalisering. PALA zoomt regelmatig in op de problemen van onze globaliserende wereld, op de mogelijke alternatieven en op hoe de wereld werk maakt van verbetering. De website bevat een wiki woordenboek dat duidelijk en liefst kort belangrijke begrippen verheldert; en biedt ook een kijk op de boeken die hoofdredacteur Dirk Barrez schreef waarvan vele sterk samenhangen met de website.
gratis e-brief en vrij toegankelijke website over globalisering. PALA zoomt regelmatig in op de problemen van onze globaliserende wereld, op de mogelijke alternatieven en op hoe de wereld werk maakt van verbetering. De website bevat een wiki woordenboek dat duidelijk en liefst kort belangrijke begrippen verheldert; en biedt ook een kijk op de boeken die hoofdredacteur Dirk Barrez schreef waarvan vele sterk samenhangen met de website.