Wereld onbehaaglijk gewrongen tussen VS en China, tussen metamacht en totalitarisme

De VS als - voorlopig nog - enige supermacht en Amerikaanse internetgiganten als overwinnaars van globalisering i en digitalisering… met enkel China i als ernstige uitdager. Kan de rest van de wereld nog een ongebonden weg uit?

Digitale supermacht

Wellicht de grootste economische machtsconcentratie die de wereld ooit zag, is die van de Amerikaanse metabedrijven.

Zij maakten internet in grote mate tot wat het is. Zij beheersen diepgaand en steeds meer de digitaliserende economie i in het grootste deel van de wereld; en ze verwerven steeds meer macht i over miljarden mensen die ze binden aan – of vangen in – hun netwerken, diensten en producten; ze pikken hun data i in en verzilveren die kennis in meer financiële, economische en maatschappelijke macht.

Metabedrijven bouwen aan
machtsposities in vele richtingen

Ze doen er alles aan om die quasi monopolistische machtsposities nog verder uit te bouwen in vele richtingen. Niet voor niets lopen ze vooraan in wat de wetenschap i daarvoor te bieden heeft inzake o.a. artificiële intelligentie, robotisering, de creatie en exploitatie van de zogenaamde metaverse.

Ook al staan zowel Democraten als Republikeinen heel kritisch tegenover deze bedrijven i, toch is het weinig waarschijnlijk dat de Amerikaanse politiek hun macht fundamenteel aantast.

Een ietwat perfide reden daarvoor schuilt erin dat geen enkele Amerikaanse politicus graag voor de voeten krijgt geworpen de digitale rode loper uit te lopen voor Chinese bedrijven… en daarmee ook voor de opkomende supermacht China.

De Chinese opponent

Want er is wel degelijk een opponent voor de Amerikaanse metamacht, namelijk de staat China, inclusief de Chinese digitale reuzen. Een groot verschil met de VS springt in het oog: die metaconcerns worden door de staat heel kort aan de leiband gehouden.

Het begrip staatskapitalisme is zonder twijfel volledig toepasselijk. De politieke macht en strikte partijcontrole strekken zich heel ver uit, ook over de immense economie en de grote technologisch-innovatieve kracht.

Zowel Huxley als Orwell zou enorme kluif hebben
aan de meest ontwikkelde digitale totalitaire staat

Dit maakt China tot de veruit meest ontwikkelde digitale totalitaire staat die haar hele bevolking i – niet enkel de Oeigoeren of Tibetanen - met de meest geavanceerde technieken constant controleert en in de pas doet lopen. Zowel Huxley als Orwell zou er een enorme kluif aan hebben gehad.

Meer, het land schrikt er niet voor terug om de afspraken over de autonomie van Hong Kong te schenden en er de democratie te vermoorden; evenmin om Taiwan en andere landen af te dreigen; en tal van andere landen in zijn belangensfeer te verweven: nooit op gelijke voet en bij voorkeur steeds afhankelijker en meegaander.

Wat doet de rest van de wereld?

Toen de wereld zich na de Tweede Wereldoorlog opsplitste in twee blokken rond de VS en de Sovjetunie, ontstond er ook een beweging van ongebonden landen op initiatief van Indonesië, India, Egypte, Ghana en toenmalig Joegoslavië.

Tegenbeweging van ongebonden democratieën?

Vanuit samenleving, bedrijfsleven of politiek in andere delen van de wereld zou er ook in de 21^ste eeuw een tegenbeweging op gang kunnen komen. Die verzet zich tegen digitale en totalitaire machtsconcentraties, zowel bij privébedrijven als bij overheden, en al helemaal bij een totalitair regime dat economie en technologie controleert.

Vooral zou die tegenbeweging aan sterke digitale alternatieven werken die democratie i en mensenrechten i bewaren en bewaken. Je zou kunnen verwachten dat onder andere in economisch en technologisch sterke Europese democratieën, in Japan, in India en elders, al zeker twintig jaar en langer voluit wordt gewerkt aan privacygevoelige alternatieven die zich kunnen meten met de Amerikaanse digitale giganten.

Overtuigend democratisch digitaal i alternatief was nooit
prioriteit voor politiek, samenleving én economie

Dan zouden vandaag bedrijven uit Zweden, Japan, India, Duitsland, Canada die bv. werken met open source technologie, die de privacy van gebruikers compleet – moeten – respecteren en dus wegblijven van hun data, en die zich niet laten inschakelen in staatssurveillance de evenknie vormen van de huidige Amerikaanse en Chinese datamonopolisten… Maar dat aantrekkelijke alternatief bestaat dus niet, tenzij links en rechts wat aanzetten.

Verwonderlijk of niet, feit is dat het nooit een prioriteit werd. Er is nooit echt werk i van gemaakt, niet door de samenleving, niet door bedrijven, niet door de politiek… Nog steeds niet trouwens. Anders dan de Russische aanval op Oekraïne voor elkaar lijkt te brengen op vlak van onder andere energie i- of defensiepolitiek, is er geen aardverschuiving inzake digitale politiek in zicht, ook al zijn de frappante handicaps en gevaren van digitale onmacht al lang overduidelijk.

In principe kan het nog altijd om vrij snel alternatieven uit te werken. Maar die ook effectief realiseren en massaal uitrollen tegen de intussen gevestigde machtsposities in, vergt een enorme, heel consequente en lang volgehouden maatschappelijke inspanning. Dat die eraan komt, is niet echt aannemelijk.

Een onbehaaglijke positie… een klare afweging

Zo raakt het overgrote deel van de wereld steeds onbehaaglijker gewrongen in een positie van enorme digitale afhankelijkheid en zelfs ondergeschiktheid. Wie zelf geen zwaarwegende digitale hefbomen in handen heeft en niet kan kiezen uit performante alternatieven die democratie en privacy respecteren, moet noodzakelijkerwijze terecht bij de absolute Amerikaanse digitale toppers… of bij de Chinese.

Die keuze is niet eens echt een keuze. In het geval van China raakt men verstrikt in een totalitaire eenheid van zowel politieke als economische macht zonder enige speelruimte voor mensenrechten en democratie. Het is een keuze die zeker democratieën onmogelijk kunnen maken. Na Hongkong, en ja, ook na de Krim en Oekraïne, moet het duidelijk zijn hoe roekeloos het is om zich afhankelijk te maken van totalitaire grootmachten. Het noodzakelijke modus vivendi valt enkel te bouwen op voldoende eigen sterkte en autonomie.

Intussen blijft het ook met de VS opletten voor het te snel verdrongen gevaar dat de democratie er kapseist. De door een president mee uitgelokte extremistische bestorming van het Capitool begin 2021 bewijst dat het kan. Die aanval valt nooit meer uit te wissen.  

Toch valt er enige speelruimte te halen uit het meerpolige Amerikaanse digitale landschap waarin privébedrijven en overheid niet één totalitair machtscomplex vormen en er zelfs nog enige concurrentiële dynamiek rest tussen de megaconcerns. Het is ver van ideaal maar duidelijk een veel minder kwaad…

Ter herinnering: toen de stoottroepen van president T. het Capitool innamen – de zetel van de democratie – waren het Amerikaanse platformbedrijven die de president zijn digitale megafoons afpakten… Dat is een uiterst precaire toestand, zelfs een voor kritiek vatbare beslissing, maar wel te verkiezen voor wie democratie en rechtsstaat overeind wil houden.

Een ongerealiseerde utopie i

In heel de wereld is de voorbije decennia verzuimd om werk te maken van een digitalisering die democratie en mensenrechten respecteert en bevordert. Nog maar eens betalen we zwaar de onwil om technologie meteen ook dienstbaar te maken aan een duurzame economie i en samenleving.

Een onaangename conclusie

Zich economisch fundamenteel afhankelijk maken van een totalitaire staat moet uitgesloten worden. Dus zijn democratieën veroordeeld tot de ‘lusten’ en gevaren van het Amerikaans gedomineerde technologielandschap… Ver weg sluimert ergens de ongerealiseerde utopie dat verenigde democratieën dominante alternatieven bieden die de rechten van mens en samenleving altijd en overal bewaken.

Dirk Barrez

Lees ook
Van Tiananmen tot Hongkong, geen plaats voor democratie in China | Pala 8-7-2020
Wikipedia - Non-Aligned Movement
“Laat de honden los”. Alarmsignaal voor alle democraten | Pala 25-1-2021
Weigering om technologie duurzaam te sturen | Pala 23-5-2019

artikelreeks Onweer over China met als eerste deel Onweer na onweer teistert China na de gemiste industriële revolutie | Pala 19-1-2022