Wie is bang voor Vandana Shiva?

Op de documentaire ‘Planet of the Humans’ van Jeff Gibbs en Michael Moore over de beperkingen van hernieuwbare energie i werd zware kritiek geleverd via de (sociale) media i zowel internationaal als in eigen land. Bernard Mazijn brengt tegenargumenten aan en verwacht van de criticasters dat ze problemen openlijk onder ogen zien.

Deze tekst heeft als belangrijkste bedoeling – na de soms pamflettaire controverse over de documentaire – terug te keren naar de essentie van wat het debat zou moeten zijn. Plaats de problematiek van hernieuwbare energie in een bredere context, observeer met open geest wat er gaande is, probeer de verbanden te zien met andere problemen en formuleer vervolgens - na analyse - voorstellen van oplossing(en).

 “We hebben het over de oude olie-economie i die zichzelf probeert te behouden door middel van een andere grondstof, de groene planeet… De grote crisis van onze tijd is dat onze geest is gemanipuleerd om illusies kracht te geven. We zijn overgestapt op meten naar groei i, niet in termen van hoe het leven wordt verrijkt, maar in termen van hoe het leven wordt vernietigd." (Vandana Shiva, wetenschapster en activiste uit India, aan het woord in de documentaire - naar het Nederlands vertaald)

Het is om die reden dat ik het eens ben met de ‘algemene boodschap’ van deze documentaire, in feite gesymboliseerd door het interview met Vandana Shiva, zelfs als er op bepaalde punten in de film kritiek kan worden geformuleerd. Noteer ook dat dit medium (een documentaire) noodgedwongen zijn beperkingen heeft.

Ik ben het oneens met vele
kritiek op ‘Planet of the Humans’

Niettemin ben ik het niet eens met heel wat punten van kritiek op de documentaire i.v.m. hernieuwbare energie: de goedkope prijs, het reusachtig potentieel, de ‘groene’ elektrische auto, de recyclage van zonnepanelen en windturbines, de oplossing van CCS/U, de beschikbare landoppervlakte, enz. Het zijn ‘hoera’-berichten die in feite perfect passen binnen het kader van het huidige economische systeem gericht op groei, de wereldwijde structurele ongelijkheid en het neoliberale kapitalisme dat als ideologie enkel de korte termijn voor ogen heeft.

Bedenk dat ik voor een rechtvaardige transitie i ben richting een duurzame ontwikkeling i van onze samenleving, waarbij we inzake energie i de vraag beheersen en het aanbod verduurzamen, én tot nader order zonder kernenergie. Er zijn al enige tijd richtingen van oplossingen geformuleerd om met de problemen in dit verband om te gaan. In feite zou ik van de criticasters van de documentaire (soms zelfs zonder dat ze deze gezien hebben) een activisme verwachten om datgene waar we samen voor staan goed te doen en dus eventuele problemen openlijk onder ogen te zien. Liever wordt blijkbaar het hoofd in het zand gestoken. Ik nodig u uit om toch deze tekst – volledig – te lezen. Beginnen kan alvast met deze uitgebreide samenvatting.

Duurzame ontwikkeling i is
voor mij een solidariteitsconcept

Wetenschap is niet waardenvrij. De waarden uit de radicale verlichting vormen mijn afwegingskader. Dit betekent dat ik streef naar de operationalisering van duurzame ontwikkeling, wat voor mezelf een solidariteitsconcept in ruimte en in tijd is. Het betreft dus solidariteit met iedereen op deze planeet (‘in ruimte’) en met de toekomstige generaties (‘in tijd’).

In een eerste reactie op de sociale media heb ik dan ook mijn bericht hierover afgesloten met #sustainabledevelopment #planetaryboundaries #humanrights. Deze tekst betekent ook geenszins dat er geen fouten in de documentaire zitten. Ze legt echter wel enkele belangrijke problemen bloot om een dergelijke transitie mogelijk te maken én het is dus belangrijk om geen struisvogelpolitiek toe te passen.

Aandachtspunten op basis van argumenten

Na de toonzetting in de inleiding, vraag ik – met argumenten - aandacht voor twee punten die verband houden met de kritiek op de documentaire:

- ‘productie’, ‘consumptie’ en ‘bevolking i’: drie factoren van milieudruk

Om de energievraag onder controle te houden zal dringend moet worden ingegrepen op alle drie de factoren volgens het principe van ‘gemeenschappelijk maar verschillende verantwoordelijkheid’; in Noord/Zuid-perspectief betekent dit dat elk land zijn verantwoordelijkheid heeft, maar dat de OESO-landen een belangrijk deel van de last moeten dragen om tot oplossingen te komen.

- ‘schaarste van grondstoffen i’ en ‘effecten in het Globale Zuiden’

De exponentiële vraag naar grondstoffen, ook voor hernieuwbare energie, leidt tot een wereldwijde oorlog i om grondstoffen én een impact op de lokale gemeenschap en haar omgeving die niet te verenigen zijn met de operationalisering van duurzame ontwikkeling, het solidariteitsconcept in ruimte en in tijd.

Voor alle duidelijkheid, ik ben dus voor #JustTransition with #Renewables, een rechtvaardige transitie met inzet op energie-efficiëntie en op hernieuwbare energie. Zoals geargumenteerd in de annex bij deze tekst, nucleaire energie heeft tot nader orde geen plaats in onze samenleving.

Bedenkingen bij tegenwerpingen

In het meest uitgebreide deel ga ik in op een tiental tegenwerpingen op de documentaire. Deze lijst is niet exhaustief, maar ik selecteer vooral die kritieken die meermaals voorkomen én waar ik over het voorwerp van kritiek – in alle bescheidenheid – meen iets te kunnen schrijven.

De kostprijs om een kWh uit zon of wind op te wekken is de laatste 10 jaar sterk gedaald ten koste van mens en milieu. Dit is binnen het huidige economische systeem mogelijk omwille van delokalisatie i van industrie én de afwenteling van ecologische en sociale kosten in de globale toeleveringsketens.

De stijging van het aandeel hernieuwbare energie kan wereldwijd niet tegemoet komen aan de toenemende vraag naar energie. De voorbije 10 jaar is de productie van hernieuwbare energie vooral in de Westerse wereld spectaculair gestegen, maar wereldwijd is dat ruim onvoldoende. Daarenboven gaat het nu en in de toekomst gepaard met een stijging in de vraag naar grondstoffen (biomassa, metalen, mineralen).

In vergelijking met auto’s op fossiele brandstof valt te betwijfelen of de elektrische wagen ‘de meest groene’ is omdat meestal enkel naar de uitstoot van broeikasgassen wordt gekeken en niet naar de andere milieueffecten. Het label ‘duurzaam’ kan al helemaal niet op een elektrische wagen worden gekleefd: dit zou betekenen dat er op sociaal en sociaaleconomisch vlak geen problemen zijn. Wat niet het geval is. De indruk wekken dat een vervanging van het ene type (met brandstofmotor) door het andere type (met elektrische motor) dé oplossing is, is een rad voor de ogen draaien. Er moet nu door alle actoren massaal worden ingezet op, en geïnvesteerd in, het STOP-principe (‘Stappen, Trappen, Openbaar Vervoer, Privaat Vervoer’).

Zonnepanelen en windturbines zijn misschien voor 85-95% ‘recycleerbaar’, maar worden nog niet in die mate ‘gerecycleerd’. Net als bij andere producten is er dus (momenteel) weinig reden om optimistisch te zijn omdat de inspanningen om actie te ondernemen pas vijf jaar geleden zijn ingezet. Eerst is een systematische en samenhangende aanpak binnen een circulaire economie i nodig om het wenselijke ook operationeel maken.

Carbon Capture and Storage’ (CCS) en ‘Carbon Capture and Use’ (CCU) is en blijft vooral een hype. De voorbije 10-15 jaar gaat het technologisch optimisme over ‘Carbon Capture, Storage and Usage’ in golven op en neer. Er is vooralsnog weinig reden om aan te nemen dat deze technologieën een groot deel van ‘ons probleem’ (i.e. de uitstoot van broeikasgassen, in het bijzonder CO2) zal oplossen. Eerst moeten heel wat randvoorwaarden worden vervuld. Ook hier speelt dat er een stijgende vraag naar grondstoffen zal volgen.

De uitspraak dat er minder dan 1% van alle landoppervlakte nodig is voor hernieuwbare energie uit zon en wind is problematisch. Verwijzend naar de planetaire grenzen i moet de focus immers liggen op het gebruik van oppervlakte van bestaande infrastructuur, niet op het inpalmen van (de resterende oppervlakte voor) habitat/ecosystemen.

Er moet een absolute terughoudendheid zijn in het (verder) inpalmen van habitat/ecosystemen bij ons en elders in de wereld voor biomassa in functie van hernieuwbare energie (en veeteelt). Hoewel heel wat protagonisten van hernieuwbare energie de laatste tien jaar hun standpunt hebben gewijzigd en biomassa afwijzen, zijn er nog belangrijke (multinationale) organisaties die nieuwe installaties blijven bouwen.

Andere punten in mijn tekst gaan heel kort in op ‘de belangenvermenging tussen industrie en ngo’s’, ‘het gebrek aan opschaling van mogelijke toepassingen’ en ‘de energie-intensiteit van machines (bulldozers, kranen, enz.) bij de aanleg van (grootschalige) parken met windturbines of zonnepanelen’.

Een minister voor Grondstoffen, Energie en Ruimte

De voorbije periode had ik gehoopt dat meer en meer mensen mij zouden volgen in het proberen begrijpen van de problemen met hernieuwbare energie in detail, in het aanvaarden van de uitdaging en – vooral – in het aanpakken van die problemen om vooruitgang te boeken richting #JustTransition with #renewables. Tot dusver zonder veel resultaat. Ik hoop dat er met deze documentaire en bijhorend debat beterschap komt. Er zijn immers reeds in 2013 - én herhaald/geactualiseerd in 2018 - door ons voorstellen van actie geformuleerd.

Er is geen rangorde te maken onder de voorgestelde maatregelen/initiatieven, maar als een probleem urgent is, dan moet er politieke verantwoordelijkheid worden genomen. Stel dus een Minister voor Grondstoffen, Energie en Ruimte aan, die beschikt over een observatorium, die de grondstoffenstromen naar, binnen en uit België opvolgt, inclusief de effecten op mens en milieu.

Bernard Mazijn

U kan de volledige tekst in pdf vorm downloaden onder dit artikel, ofwel op de website van Bernard Mazijn.

Uw doordachte reacties zijn welkom op het emailadres infoATpala.be
 

Overname van dit artikel toegelaten voor niet-commerciële en niet-gesubsidieerde organisaties met vermelding van auteur en bron, met weblink. Wij vernemen het graag | Commerciële en/of gesubsidieerde organisaties nemen voor publicatie contact op met info@pala.be

Tot het einde gelezen? En het artikel gewaardeerd?
Dan kan Pala misschien op uw steun rekenen: uw gift is welkom
op rekeningnummer BE66 5230 4091 1443 van Pala vzw – Leuven.
Of we verwelkomen u graag als vaste steungever - klik hier

Een goed artikel? Interessant nieuws? Neem een gratis abonnement op de Pala nieuwsbrief (maximaal 2 maal per maand), dan hoeft u geen enkel artikel te missen. Gebruik daarvoor het inschrijvingsformulier – klik hier