Het ontbreekt de Verenigde Naties aan een coherent beleid en aanpak om te voorkomen dat oorlogen om strategische grondstoffen blijven voortduren. Bovendien tonen de permanente leden van de VN-Veiligheidsraad zelden voldoende politieke wil om VN-sancties ook effectief af te dwingen. VN-blauwhelmen zijn meestal niet goed opgeleid om illegale grondstoffenhandel tegen te gaan. Dat zijn enkele van de strenge conclusies uit het nieuwste rapport Lessons UNlearned van de Britse gespecialiseerde NGO Global Witness, dat eind januari in New York werd voorgesteld. Het rapport kwam er op vraag van de Europese Commissie, vooral met het oog op strategieën die het conflict in het oosten van Congo zouden moeten stoppen.
De belabberde internationale aanpak van de rol van grondstoffen in oorlogen heeft het leven gekost aan miljoenen mensen in Congo en verhoogt nog steeds het risico van verdere destabilisering in landen als Ivoorkust en Guinee. Global Witness kan bogen op een bijzonder rijke ervaring met onderzoek naar gewapende conflicten die draaien om grondstoffen. De NGO produceerde eerder al rapporten over oorlogen in Angola, Cambodja, Congo, Liberia, Sierra Leone en Soedan. Het nieuwste rapport is erg kritisch over de VN. De organisatie slaagt er volgens de onderzoekers niet voldoende in om een coherent beleid te voeren van vredeshandhaving en vredesopbouw in landen met grootschalige gewapende conflicten om grondstoffen. Vele maatregelen worden ad hoc genomen en komen te laat of zijn niet efficiënt. Maatregelen die gericht zijn op het afsnijden van de toegang tot grondstoffen door de strijdende partijen worden nauwelijks opgevolgd. Alleen de handel in diamant uit conflictgebieden van West-Afrika is min of meer onder controle via het Kimberley-proces, dat de oorsprong van diamant garandeert.
Grote VN-lidstaten nemen vaak geen juridische stappen tegen bedrijven die op hun grondgebied geregistreerd zijn en die zich schuldig maken aan het omzeilen van lopende VN-sancties. Een schrijnend voorbeeld uit Congo is Amalgamated Metal Corp. (AMC), een in het Verenigd Koninkrijk geregistreerde handelsfirma in zeldzame mineralen. In 2008 en 2009 konden onderzoekers vaststellen dat dochterbedrijven van AMC in Maleisië en Thailand het tinerts cassiteriet verhandelden dat afkomstig was uit illegale mijnen in het oosten van Congo die onder de controle stonden van rebellenbewegingen. Dit is een overtreding van de VN-sancties. Ondanks overduidelijke bewijzen heeft de Britse overheid totnogtoe geen vervolging ingesteld tegen AMC. Onlangs verklaarde Thaisarco, een andere Thaise dochter van AMC, dat het onder druk van ‘negatieve en misleidende publiciteit' stopt met de invoer van zeldzame mineralen uit Congo. Het bedrijf beweerde dat het altijd te goeder trouw had gehandeld. Zowel in de VS als in Noorwegen zijn de gerechtelijke autoriteiten perfect op de hoogte van de activiteiten van RUD-Urunana, een groep die via Western Union geld overmaakt aan de FDLR-rebellen in het oosten van Congo, maar er werd nog geen gevolg aan gegeven.
Het Global Witness-rapport is bijzonder scherp voor de rol van VN-blauwhelmen in grondstofrijke conflictgebieden. Blauwhelmen zouden de illegale handel in grondstoffen in principe moeten verhinderen, maar daartoe zijn de meeste militairen totaal niet opgeleid. In Liberia hoorde Global Witness van een hoge UNMIL-officier dat hij zijn manschappen niet wilde inzetten in de rijkste diamantgebieden uit vrees dat ze zelf zouden gaan dealen in bloeddiamant. Uit Ituri, in het oosten van Congo, komen vele getuigenissen van MONUC-blauwhelmen die smokkelhandeltjes zouden opzetten in mineralen zonder dat ze ter verantwoording worden geroepen. Ook wanneer troepen van het Congolese regeringsleger FARDC de controle over een mijn overnemen van rebellen en de officieren voor eigen rekening de mijn beginnen te exploiteren, treedt MONUC zelden op, zegt het rapport.
De belangrijkste les voor de toekomst die Global Witness trekt, is dat grondstoffen niet alleen als voedingsbodem van een conflict mogen worden gezien, maar ook als een essentieel onderdeel van een duurzame oplossing.
Jan Van Criekinge
Klik voor Global Witness-rapport Lessons UNlearned: How the UN and Member States must do more to end natural resource-fuelled conflict
