29. Niger. Een zoveelste aangekondigde hongerramp

Het is een macabere gewoonte in onze wereld om voedselcrisissen ofwel te negeren, ofwel te laat en zelfs verkeerd aan te pakken.

Neem nu Niger. Meer dan een jaar geleden is in sommige streken de oogst grotendeels mislukt. Er valt niet naast te kijken, voedseltekort is een acute dreiging. Eind vorig jaar komt daar een sprinkhanenplaag bovenop die het groen wegvreet. Ondervoeding en honger i zullen nog meer toeslaan bij mens én dier want de Sahel is een streek van zowel landbouw i als veeteelt.
In november vorig jaar slaan de Verenigde Naties voor het eerst alarm over de hongerramp. Zonder veel resultaat, acht maanden later is de gevraagde som hulp er nog niet, net zo min trouwens als voor Djibouti, Noord-Korea, Mozambique, Malawi, Zambia en andere door voedselschaarste getroffen landen. Wat te denken van het vele geld i dat op datzelfde ogenblik na de tsunami b.v. richting Sri Lanka vertrekt terwijl de Srilankanen bij de wederopbouw die ze meteen zelf zijn gestart vooral last hebben van de invasie van aangespoelde vreemdelingen die met hun ‘hulpgeld’ vooral hun projecten verwezenlijkt willen zien, de domste eerst.

Terug naar Niger. Want er is nieuws. De media i hebben de hongercrisis ontdekt in juli, beelden van stervende kinderen hebben nog maar eens hun werk i gedaan. Nu komt er toch geld, nu moet er dringend wat gebeuren, tot het invliegen van voedselhulp toe. Dat is vele malen duurder dan met andere transportmiddelen, maar wie geeft daar nu om? Essentiëler en veel erger is dat het intussen te laat is om in te zaaien voor het nieuwe landbouwseizoen, men heeft de kans voorbij laten gaan om tijdig voor zaaigoed te zorgen en de getroffen bevolking i echt terug op weg te helpen, begrijpe wie kan.
Zou het te maken kunnen hebben met profilering? Er is waarschijnlijk weinig ‘eer’ te rapen met het tijdig ingrijpen bij de eerste tekenen van een beginnende voedselcrisis. Laat niemand zich nog iets op de mouw spelden. Dergelijke crisissen komen niet uit de lucht vallen. Altijd ziet men ze aankomen van lange tijd op voorhand, van vele maanden tot zelfs jaren tevoren. En dus moet men zich ernstig afvragen of ministers en andere verantwoordelijken soms niet inderdaad wachten tot men met het vliegtuig kan uitrukken voor wat dan een dringende hongerramp is geworden waarheen men de media en vooral dan de televisie op sleeptouw kan nemen. Dan is men quasi zeker ook zelf in beeld te komen.

Nog is niet alles verteld, lang niet. Een land als Niger leeft economisch al decennia in een precaire situatie. Die is mee te verklaren door een zware koloniale en neokoloniale erfenis van monoculturen die de kwetsbare gronden hebben uitgeput. Het is als zoveel andere landen in de greep geraakt van het Internationaal Monetair Fonds i, een instelling opgericht om landen die het financieel moeilijk hebben te helpen. Dat is de theorie. De realiteit is dat het IMF i het land opgedrongen heeft om te snoeien in sociale uitgaven en in de ondersteuning van levensnoodzakelijke producten, om zijn landbouwers, veetelers en andere plaatselijke producenten uit te leveren aan oneerlijke buitenlandse concurrentie i. Maar, zoals een Nigerkenner het uitdrukt, daar is de Sahel té moe en té zwak voor. Zelfs werd in volle hongerramp een BTW van 19 procent ingevoerd op het basisvoedsel, begrijpe wie kan. Dat laatste lukte door sociaal protest maar gedeeltelijk, mensen zijn niet gek. Intussen is wel zeker dat het IMF zijn modelleerling niet vooruitgeholpen heeft, integendeel.

En de eigen overheid van Niger dan? Je zal maar een president hebben die maandenlang ontkent dat er iets aan de hand is alvorens dan toch om hulp te roepen. En je zal maar meemaken dat hij toegeeft aan de druk van de donors om zelfs de zwaarst getroffen, totaal verarmde en uitgeputte bevolking enkel maar voedselhulp op krediet te geven, met als argument dat de vrije markt haar werk moet kunnen doen. Het trieste gevolg is dat de armsten niet kunnen betalen, dus niet aan eten geraken en, jawel, verhongeren.

Waarmee we belanden bij de vaststelling dat, om het even waar ondervoeding of honger mensen en samenlevingen bij de keel grijpen, het is in de eerste plaats de armoede i die het doet en niet de natuur of een tekort aan voedsel i. Die mogelijkheid bestaat maar is veeleer uitzonderlijk. Zelfs op het hoogtepunt van de ramp vertrok er uit Niger graan richting buurland Nigeria omdat daar nu eenmaal meer koopkracht is. De graanhandelaars van Niger liggen er niet wakker van als er enkele straten verder kinderen van honger omkomen.

Wie arm is en wie rijk, wie honger heeft en wie niet, wordt bepaald door de verhoudingen tussen de mensen en slechts heel marginaal door natuurlijke fenomenen.
En dus is het fundamenteel om voorbij de voedselhulp te kijken, naar hoe het komt dat mensen te weinig verdienen, hoe het kan dat de inkomensongelijkheid zo onmenselijk groot is en waarom mensen onmachtig zijn om daar anders over te beslissen. Ten slotte is dus niet zozeer het doekje voor het bloeden nodig dat voedselhulp heet, wel dat mensen meer inkomen verwerven en meer te zeggen krijgen, dus politieke macht i behalen.
Dan zou het kunnen dat de mensen van Niger ervoor kiezen een andere weg in te slaan waarbij zij aan landbouw en veeteelt doen in de allereerste plaats voor zichzelf en de mensen van Niger, voor de lokale markt en niet voor de wereldmarkt. Dan zou het kunnen dat ze herbebossen en de natuur laten genezen van de monoculturen en zo nog meer kansen scheppen voor duurzame landbouw en veeteelt. Dan zou kunnen blijken dat Niger helemaal geen slecht land om in te leven hoeft te zijn. Maar om dat te mogen doen en die soevereiniteit in hun eigen belang te herwinnen zullen ze een stevig robbertje moeten bekvechten met de Wereldhandelsorganisatie i, het IMF, de rijke landen die geld geven om hen zogezegd te helpen en al wie in hun eigen land meespeelt in dat morbide internationale orkest.

Dirk Barrez, journalist en auteur, 18 oktober 2005

met dank aan o.a. Brigitte Gloire, Remy Schiffeleers en Olivier Vandecasteele

Reageren en meedenken kan op ons forum, onder het discussiethema  Kan de mens leven  Zorg voor korte, doordachte bijdragen, zo komen we samen verder.

Overname van de brief door niet-commerciële initiatieven of verenigingen mag, mét volgende bronvermelding: Dirk Barrez, PALA i nieuwsbrief over onze globaliserende wereld, voor gratis abonneren en forum surf naar www.globalsociety.be. Wij vernemen dat graag met een mail naar info@globalsociety.be

Voor wie nog meer discussiestof wil, surf naar het boek op deze site en lees vooral in delen 1 'Hoe behouden we de aarde i?' en 4 'Kan de mens leven?'