De Japanse aanpak: steeds langer werken

In Japan werkt zowat de helft van wie tussen 65 en 70 is en ook steeds meer van de 70-plussers. Mogelijk zijn in 2045 vele werkenden zelfs 75-plusser. Als er minder mensen tussen 20 en 65 zijn, is dat één mogelijke reactie.

Daar komen de 75-plussers

Het is maar dat u het weet. Japan loopt ver voorop in wat steeds meer een kapitale mondiale trend is: het telt de oudste bevolking i ter wereld en ziet al sinds 2010 het aantal inwoners krimpen. (1)

Die evolutie maakt het land tot een laboratorium in een verouderende wereld. Andere samenlevingen moeten de aanpak niet kopiëren maar ze kunnen er ongetwijfeld best weet van hebben.

Steeds oudere Japanners doen mee de jobs

Japan vertaalt zijn behoefte aan werkkrachten in een almaar grotere participatie van oudere werknemers i. Drie op vijf Japanse vrouwen tussen 60 en 65 is nu aan het werk i, bij de mannen is dat zelfs ruim vier op vijf.

Vooral opvallend is hoevelen aan het werk blijven voorbij de 65. Veertig procent van alle vrouwen tussen 65 en 70 jaar oud heeft een job, en hetzelfde geldt voor zestig procent van de Japanse mannen.

Hiermee stopt het niet want voorbij de 70 zijn vele Japanners nog altijd beroepsactief, liefst een kwart van alle mannen en ook al één op acht van de vrouwen. (2)

Ginds komen de Japanse 75-plussers

Vrijwel iedereen die dit leest, zal allicht moeite hebben om het te geloven: een Japans onderzoeksinstituut acht het mogelijk dat in 2045 zelfs een kwart van alle jobs wordt verricht door 75-plussers (3)…

Snelle veroudering van grootste deel van de wereld

Feit is, in de min of meer nabije toekomst verouderen vele samenlevingen in snel tempo. (4) Even feitelijk: ze zullen het aantal inwoners tussen 20 en 65 jaar zien dalen. Hoe zullen zo verscheiden landen als Italië, Roemenië, Duitsland, Zuid-Korea, Canada, Thailand, Finland, Columbia, China i, Rusland… daarmee omgaan?

Wie zal het werk opknappen dat mensen nog altijd graag zien gebeuren? In de zorg? In het onderwijs? In de horeca? In de bouw? Voor software, onderhoud, distributie, brandweer… Een aantal overwegingen zullen zeker een rol spelen. We beginnen met degene die meest voor de hand lijkt te liggen, daarom niet de belangrijkste.

Een aantal overwegingen zullen zeker een rol spelen. We beginnen met degene die meest voor de hand lijkt te liggen, daarom niet de belangrijkste.

Wie zal het werk doen?

Zijn vele mensen bereid om langer te werken? In Japan blijkbaar wel, en ook wel in enkele andere landen. Maar hoeft het gezegd? Dat is lang niet overal het geval. Soms integendeel, in Frankrijk bv. zorgt het voor aanhoudende sociale beroering.

Vaak zal migratie i (deels) een alternatief bieden … niet of amper in Japan dat heel weinig migranten telt. Ook andere samenlevingen zijn in grote mate gekant tegen die aanpak, onder andere heel wat Fransen. Landen zoals Canada, Australië of de VS hebben er wel een sterke traditie in, en zijn zelfs beslagen in het selecteren van wie ze bij voorkeur ontvangen.
Bekijk migratie echter van alle kanten, over niet zo heel lange tijd zijn het vooral nog landen bezuiden de Sahara die een sterke bevolkingsgroei kennen. Het is zeker zo dat nog vele tientallen miljoenen Afrikanen zullen migreren. Maar allicht zullen zich in de loop van deze eeuw, meer nog dan nu, immense bloeiende aantrekkingspolen in Afrika i ontwikkelen. Dan blijven Canada, VS, Australië en een handvol meer waarschijnlijk nog altijd attractieve bestemmingslanden… maar ook al die andere?

Welk werk moet gebeuren? En hoe organiseren?

Zo komt dat andere maatschappelijke vraagstuk in beeld. Welk werk moet er eigenlijk gebeuren? Welke welvaart en welzijn zijn prioritair nodig? Vooral, hoe oordeelkundig springen we dan om met onze arbeidsenergie? Hoe zorgen dat mensen hun werk goed kunnen doen, zeker ook In onderwijs, gerecht, zorg?

Aperte inefficiënties en bureaucratie i moeten boven water komen en weggewerkt. Dat is vaak opvallend moeilijk in de politiek en in teveel publieke dienstverlening. Frankrijk en België heffen van de hoogste belastingen i - net als Scandinavische landen maar die leveren veel meer en betere publieke goederen en dienstverlening, op de voet gevolgd door Zwitserland i dat zelfs aanzienlijk minder belastingen heft. (5)

Wellicht zullen beter presterende landen zich als eerste ook ernstig afvragen hoe ze snelle technologische ontwikkeling i op de beste wijze kunnen inzetten in vitale sectoren als gezondheidszorg en onderwijs. Het is op zichzelf al merkwaardig dat het concept leerkracht-leerlingen of professor-studenten in de 21^ste eeuw fundamenteel hetzelfde is als honderden jaren geleden… maar wat als je onvoldoende leerkrachten of degelijke professoren vindt? Of dokters en zorgpersoneel?

Het zit dieper. Waarom worden bewoners in rusthuizen hier veelal tot inactiviteit gedwongen en ontplooien elders degenen die kunnen mee het rusthuisleven, dus ook de rusthuiseconomie? Schaarse arbeid i is zelfs niet eens de belangrijkste reden om mensen altijd te respecteren.

Verlies ook niet de toekomstkansen uit het oog die een verouderende en na verloop van tijd krimpende bevolking biedt. Ze laat toe om het veel te grote menselijke beslag op de aarde i te verminderen, een extra uitweg dus om te evolueren naar een meer duurzame economie i. Maar niets komt vanzelf.

Een moeilijk vraagstuk voor verouderende samenlevingen

Samenlevingen zullen zich snelst geconfronteerd zien met wat minstens een zwaarwichtig vraagstuk is als ze één en ander combineren: ze hebben een bevolking die fel veroudert en (bijna) krimpt; (vooral) jonge inwoners trekken weg; ze verwelkomen liever geen migranten, of migranten willen al helemaal niet komen; werkorganisatie en aanpakken van inefficiënties zijn vaak onbespreekbaar, werken na 62 of 65 overwegen ze niet … Onafwendbaar komen twee feiten tevoorschijn: een (snel) dalende werkende bevolking… en geen maatschappelijk debat, dus geen consensus, laat staan doordacht beleid om ermee om te gaan en een duurzame toekomst te bouwen met en voor minder – maar oudere - inwoners.

Gevolgen komen er hoe dan ook. Alerte bedrijven i zullen de feiten verwerken in hun vele beslissingen over waar, hoe en voor wie ze actief zullen zijn, of niet meer. De welvaartsbasis voor een sociale samenleving waar het goed leven is, vaart daar niet noodzakelijk wel bij.

De zwaarste gaten zullen allicht vallen in wat samenlevingen meest humaan maakt, in onderwijs, in zorg, in veiligheid i en sociale zekerheid i, in kennis en cultuur i… Voor vele waardevolle taken zullen steeds minder mensen te vinden zijn… Het is een evolutie die, net als klimaatverandering i, lang op voorhand zichtbaar werd. Maar vele samenlevingen vonden er (nog) geen voldragen antwoord op, of zochten er zelfs nooit ernstig naar.

Dirk Barrez

(1) Zie de publicatie Population and Social Security in Japan (pdf laatste editie 2019) van het National Institute of Population and Social Security Research

(2) Deze en veel meer gegevens zijn te vinden in de publicatie Why Does the Older Population in Japan Society Work So Much?, verschenen in Japan Labor Issues  https://www.jil.go.jp/english/jli/index.html

(3) Bron voor deze informatie is Hamish McRae in zijn boek The World in 2050, p.85

(4) Die vergrijzingstrend is niet nieuw. Ik wil niet sterven aan de XX^ste eeuw (de oorsprong van Pala.be) vermeldt die in 1999, somt enkele landen op waarvan de bevolking dan al licht krimpt, merkt op dat 61 landen datzelfde spoor volgen en bedenkt dat de grootste impact zich pas decennia later laat voelen… Een kwarteeuw later blijkt dat dus te kloppen.

 (5) Zie Barrez Dirk i, 11 politieke dwaasheden, p.22-24 of het daarop gebaseerde Pala artikel Onze overheden presteren ondermaats